Fundamental Principles and Legal Responsibility within the Scope of Biosafety Law No. 5977

Yıl 2023, Cilt: 5 Sayı: 1, 33 - 80, 30.06.2023

Beşir Fatih Doğan , Esra Işıktaş

https://doi.org/10.59933/tauhfd.1321964

Öz

Biotechnology techniques, applications, and products have beneficial effects on human health, the environment, and biodiversity. However, there are also possible risks that may cause harm. To ensure biosafety, the activities in this field have been tried to be built on a legal basis by the countries. In this direction, Biosafety Law No. 5977 was adopted in our country in 2010. Although the law is essentially in line with the requirements of the Cartagena Biosafety Protocol and the EU Directives, it has been seen that some provisions are contradictory, move away from the precautionary principle, and the expressions used need to be fully understood and are discussed in the doctrine.
In our study; after discussing the international and national regulations related to biosafety, it is aimed to evaluate the controversial points in practice and doctrine and to present suggestions regarding the deficiencies in the Law, by emphasizing the fundamental principles and legal liability provisions within the scope of Biosafety Law No. 5977.

Anahtar Kelimeler

Biotechnology, Biosafety, Biosecurity Genetically Modified Organisms (GMO) and Products, Biosafety Law, Legal Liability

5977 Sayılı Biyogüvenlik Kanunu Kapsamında Temel Esaslar ve Hukuki Sorumluluk

Öz

Biyoteknoloji teknik, uygulama ve ürünlerinin insan sağlığı, çevre ve biyoçeşitlilik üzerinde faydalı etkileri olmakla birlikte zarara yol açabilecek muhtemel riskleri de bulunmaktadır. Ülkeler tarafından, biyogüvenliğin sağlanması için bu alandaki faaliyetler bir hukuki zemin üzerine inşa edilmeye çalışılmıştır. Ülkemizde bu doğrultuda 2010 yılında 5977 sayılı Biyogüvenlik Kanunu kabul edilmiştir. Kanun, Cartagena Biyogüvenlik Protokolü ve AB Direktif’i gereklerine büyük ölçüde uyumlu olmakla birlikte, bazı hükümlerin çelişkili olduğu, ihtiyatlılık ilkesinden uzaklaştığı, kullanılan ifadelerin tam olarak anlaşılamadığı ve doktrinde tartışıldığı görülmektedir.
Çalışmamızda; biyogüvenlik ile ilgili uluslararası ve ulusal düzenlemelerin ele alındıktan sonra, 5977 sayılı Biyogüvenlik Kanun kapsamındaki temel esaslar ve hukuki sorumluluk hükümleri üzerinde durularak, uygulama ve doktrindeki tartışmalı noktaların değerlendirilmesi ve Kanundaki eksik yönlere ilişkin öneriler sunulması amaçlanmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Biyoteknoloji, Biyogüvenlik, Genetiği Değiştirilmiş Organizmalar (GDO) ve Ürünleri, Biyogüvenlik Kanunu, Hukuki Sorumluluk

Die grundlegenden Prinzipien und rechtlichen Haftungsbestimmungendes Biosicherheitsgesetzes (Gesetz Nr. 5977)

Öz

Die Biotechnologie hat sowohl nützliche Auswirkungen auf die menschliche Gesundheit, die Umwelt und die biologische Vielfalt als auch potenzielle Risiken, die Schaden anrichten können. Die Länder haben versucht, die Aktivitäten in diesem Bereich auf einer rechtlichen Grundlage aufzubauen, um die Biosicherheit zu gewährleisten. In unserem Land wurde das Biosicherheitsgesetz von 2010 (Gesetz Nr. 5977) verabschiedet. Obwohl das Gesetz weitgehend mit den Anforderungen des Cartagena-Biosicherheitsprotokolls und der EU-Richtlinie übereinstimmt, wird festgestellt, dass einige Bestimmungen widersprüchlich sind, vom Vorsorgeprinzip abweichen und die verwendeten Begriffe nicht vollständig verstanden werden, das in der Literatur diskutiert wird.
In unserer Forschungsarbeit werden nach der Behandlung der internationalen und nationalen Vorschriften für die Biosicherheit die grundlegenden Prinzipien und rechtlichen Haftungsbestimmungen des Biosicherheitsgesetzes (Gesetz Nr. 5977) beleuchtet. Es ist beabsichtigt, die umstrittenen Punkte in der Anwendung und Literatur zu bewerten und Vorschläge zu den unzureichenden Aspekten des Gesetzes zu unterbreiten.

Kaynakça

• ADIZEL Özdemir/ ÖZDEMİR Kerem/ DURMUŞ Atilla/ AKIN Galip, “Genetiği Değiştirilmiş Organizmaların Doğa ve İnsana Etkileri”, Yüzüncü yıl Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Yıl: 2010, Cilt: 15, Sayı: 2, s. 151.
• ALADA Adalet/ GÜRPINAR Ergun/ BUDAK Sevim, “Rio konferansı üzerine düşünceler” İstanbul Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, Yıl: 1993, Cilt: 0, Sayı: 3-4-5, 93-108.
• ALEXANDROVA N./ GEORGIEVA K./ ATANASSOV Atanas, “Biosafety Regulations of Gmos: National and İnternational Aspects and Regional Cooperation”, Biotechnology & Biotechnological Equipment, Year: April, 2005, Volume: 19, Issue: sup3, 153-172.
• ARTEMEL Mehmet Nafi, “Genetiği Değiştirilmiş Yem ile Beslenen Hayvanlardan Elde Edilen Ürünlerin Avrupa Birliği ve Türk Biyogüvenlik Hukukunda Onay ve Etiketleme Şartlarından Muaf Olması”, İstanbul Aydın Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Yıl: Haziran, 2016, Cilt: 2, Sayı: 1, 151-168.
• ATEŞ Zehra Gizem, “Biyogüvenlik Kanunu Çerçevesinde Hukuki Sorumluluk”, Seçkin, Ankara, 2020.
• AYAN Mehmet, “Borçlar Hukuku Genel Hükümler”, Mimoza Yayın, Konya, 2010
• BAŞAR Didem, “Çevreyi Kirletenin Sorumluluğunun Hukuki Niteliği ve Çevre Sorumluluk Hukukunda Sorumluluk Sebeplerinin Yarışması”, Türkiye Adalet Akademisi Dergisi, Yıl: Nisan, 2021, Sayı: 46, s. 145-170.
• BAŞOĞLU Başak, “Sözleşme Dışı Kusursuz Sorumluluk Hukuku ve Özellikle Tehlike Sorumluluğuna İlişkin Değerlendirmeler”, İnönü Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Yıl: Temmuz, 2015, Cilt: 6, Sayı: 2, s. 29-56.
• BERG Paul/ MERTZ Janet E./ “Personal reflections on the origins and emergence of recombinant DNA technology”, Genetics, Year: January, 2010, Volume: 184, Issue: 1, s. 9-17.
• PRAKASH, Dhan / VERMA, Sonika / BHATIA, Ranjana / TIWARY, B. N., “Risks and Precautions of Genetically Modified Organisms”, ISRN Ecology, Year: November, 2011, Volume: 2011, Article ID: 369573, p. 1-13.
• DOĞAN Gül “Türkiye’de Gen Teknik Uygulamalar ve Bu Uygulamalardan Doğan Hukuki Sorumluluk”, Yeditepe Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Yıl: Temmuz, 2010, Cilt: 7, Sayı: 2, s. 107-137.
• EREN Fikret, “Borçlar Hukuku Genel Hükümler”, Yetkin Yayınları, Ankara, 2014.
• GÖRGÜN L. Şanal/ BÖRÜ Levent/ KODAKOĞLU Mehmet, “Medeni Usul Hukuku”, Yetkin Yayınları, Ankara, 2021.
• GÜNEŞ Ahmet, “Genetiği Değiştirilmiş Organizmalar ve Çevre Hukuku-Uluslararası Düzenlemeler, Avrupa Birliği Hukuku ve Türkiye'deki Mevcut Durum”, Journal of Istanbul University Law Faculty, Yıl: Temmuz, 2008, Cilt: 66, Sayı: 2, s. 49-90.
• GÜRPINAR Damla “Biyogüvenlik Kanunu Çerçevesinde Hukuki Sorumluluk”, Dokuz Eylül Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Yıl: 2013, Cilt: 15, Özel Sayı, s. 1067-1109.
• HASPOLAT Iraz, “Genetiği Değiştirilmiş Organizmalar ve Biyogüvenlik”, Ankara Üniversitesi Veterinerlik Fakültesi Dergisi, Yıl: Mart, 2012, Cilt: 59, Sayı: 1, s. 75-80.
• HEKİM Burak, “Nükleer Enerji Alanında Hukuki Sorumluk” Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Yıl: Haziran, 2018, Cilt: 67, Sayı: 2, s. 355-414.
• JACKSON, David A.; Symons, Robert H.; Berg, Paul, “Biochemical Method For İnserting New Genetic İnformation İnto DNA Of Simian Virus 40: Circular SV40 DNA Molecules Containing Lambda Phage Genes And The Galactose Operon Of Escherichia Coli”, Proceedings of the National Academy of Sciences, Year: October, 1972, Volume: 69, Issue: 10, s. 2904-2909.
• JAMES Clive/ KRATTIGER Anatole. F., “Global review of the field testing and commercialization of transgenic plants: 1986 to 1995”, Isaaa Briefs, No:1, 1996.
• KAYA, Asım “6098 Sayılı Türk Borçlar Kanununa Göre Sorumluluk Sebeplerinin Yarışması”, Çankaya Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Yıl: Ekim, 2016, Cilt: 1, Sayı: 2, s. 207- 228.
• KILIÇOĞLU Ahmet M. “Borçlar Hukuku Genel Hükümleri”, Turhan Kitapevi, 17. Baskı, Ankara, 2013.
• KIVILCIM Zeynep, “Cartagena Protokolü ve Türkiye Biyogüvenlik Mevzuatı”, Marmara Avrupa Araştırmaları Dergisi, Yıl: Haziran, 2012, Cilt: 20, Sayı: 1, s. 99-121.
• KORKUSUZ M. Halil, “Tehlike Sorumluluğunun Hukukumuzdaki Yeri”, Dicle Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Yıl: Ocak, 2011, Cilt: 15-16, Sayı: 22-23-24-25, 89-99.
• LIM, Li Ching / TRAAVIK, Terje, “Biosafety First”, Taapir Academic Press, Trondheim, 2007.
• MONTEIRO Camila Gonçalves Jezini/ MARTINS Mariana Martins e/ CURY- SARAMAGO Adriana de Alcantara/ TEIXEIRA Henry Pinheiro, “Biosafety Conducts Adopted By Orthodontists”, Dental Press Journal of Orthodontics, Year: November, 2018, Volume: 23, Issue: 3, s. 73-79.
• OĞUZMAN M. Kemal/ ÖZ M. Turgut, “Borçlar Hukuku Genel Hükümler” Vedat Kitapçılık, 10. Baskı, Cilt 1, İstanbul, 2013.
• ÖZDEMIR Hayrunnisa, “Gıda Hukuku ve Hukukî Sorumluluk”, D.E.Ü. Hukuk Fakültesi Dergisi, Yıl: 2017, Cilt: 19, Sayı: Özel Sayı, s. 443-491.
• ÖZDEMIR Oğuz, “Genetik Olarak Değiştirilmiş Organizmaların Tarımsal Üretimde Kullanımı, Yönetimi Ve Avrupa Birliğine Uyumlaştırılması”, Ankara Avrupa Çalışma Dergileri, Yıl: Ocak, 2004, Cilt: 3, Sayı: 2, s. 37-47.
• ÖZEL Çağlar, “Türk Özel Hukukunda Sözleşme Dışı Olgulara Genel Bakış”, Hacettepe Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, Yıl: Aralık, 2000, Cilt: 18, Sayı: 12, s. 415-432.
• ÖZKAYA Eraslan, “Özel Hukukumuzda Zamanaşımı ve Hak Düşürücü Süreler”, Seçkin Yayınları, Ankara, 2012.
• PEKCANITEZ Hakan/ Atalay Oğuz/ Özekes Muhammet, “Medeni Usul Hukuku”, Yetkin Yayınları, Ankara, 2013.
• SARI Onur, “Yapay Zekânın Sebep Olduğu Zararlardan Doğan Sorumluluk”, Türkiye Barolar Birliği Dergisi, Yıl: Mart, 2020, Sayı: 147, s. 251-313.
• SMITH John E, “Biotechnology” 5. Edition, Cambridge University Press, 2009.
• YILDIRIM Ayça Akkayan, “6098 Sayılı Türk Borçlar Kanunu Düzenlemeleri Çerçevesinde Kusursuz Sorumluluğun Özel Bir Türü Olarak Tehlike Sorumluluğu”, Journal of Istanbul University Law Faculty, Yıl: Mayıs, 2012, Cilt: 70, Sayı: 1, s. 203-220.
• YILDIRIM, Mustafa Fadıl, “Biyogüvenlik Kanunu Kapsamında Genetiği Değiştirilmiş Ürünlerden Doğan Hukuki Sorumluluk”, Melikşah Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi Hukuku Özel Sayısı, Yıl: Aralık, 2012, Cilt: 1, Sayı: 2, s. 55-65.
• YILMAZ Funda, “Bitkisel Üretimde Genetiği Değiştirilmiş Organizmalar ve Ürünleri ile Biyogüvenlik”, Uzmanlık Tezi, T.C. Kalkınma Bakanlığı, İktisadi Sektörler ve Koordinasyon Genel Müdürlüğü, Yıl: Kasım, 2014, Yayın No: 2914.