Taşıma Senedi ile Yük Senedine İlişkin Türk Ticaret Kanunu Hükümlerinin Alman Ticaret Kanunu Hükümleriyle Karşılaştırmalı Olarak Değerlendirilmesi

Yıl 2023, Cilt: 5 Sayı: 1, 117 - 186, 30.06.2023

Ahmet Batuhan Oyal

https://doi.org/10.59933/tauhfd.1324521

Cited By: 1

Öz

6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu’nda taşıma senedi, mülgâ 6762 sayılı Türk Ticaret Kanunu’ndan farklı olarak mehaz Alman Ticaret Kanunu hükümlerine paralel olarak bir ispat senedi olarak düzenlenmiştir. Bununla birlikte Alman Ticaret Kanunu’nun 443. ilâ 448. maddelerinde düzenlenmiş olan yük senedi (Ladeschein), Türk Ticaret Kanunu’na alınmamıştır. Alman Ticaret Kanunu’nda yük senedi, taşıma senedinden farklı olarak, hamiline taşıyıcı tarafından taşınan eşyanın teslim edilmesini talep etme hakkı veren ve nama, emre veya hamiline yazılı şekilde düzenlenmesi mümkün olan bir kıymetli evraktır. Türk Ticaret Kanunu’nun 859. maddesinde düzenlenmiş olan yük senedi, mehaz Alman Ticaret Kanunu’ndaki yük senediyle aynı kavramı ifade etmez. Türk karayoluyla eşya taşıma hukukunda eşyayı temsil eden bir kıymetli evrakın kanunen düzenlenmiş olmaması, karayoluyla yapılan eşya taşımalarına ilişkin düzenlemelerin mehazı niteliğinde olan Alman Ticaret Kanunu’ndan Türk Ticaret Kanunu’na alınmış olan bazı düzenlemeler bakımından sorun yaratmaktadır. Ayrıca karayoluyla yapılan taşımalar daha kısa sürede tamamlandığından tarihsel olarak eşya taşıma hâlindeyken, eşya üzerinde tasarrufta bulunulmasına ihtiyaç duyulmamıştır. Ancak değişik türde araçlarla yapılan taşımalara da Türk Ticaret Kanunu’nun eşya taşınmasına ilişkin hükümlerinin uygulanması, ayrıca küreselleşen ticaret hayatında emtia fiyatlarının günlük ve hatta saatlik olarak değişmesi nedeniyle, taşıma süresinden bağımsız olarak eşya taşıma hâlindeyken de eşya üzerinde tasarrufta bulunmasını mümkün kılacak ve eşyayı temsil eden kıymetli evrak niteliğini haiz bir taşıma belgesine olan ihtiyaç artmaktadır. Bu çalışmada, Türk Ticaret Kanunu’nun taşıma senedine ve yük senedine ilişkin hükümleri bu doğrultuda mehaz Alman Ticaret Kanunu’nu hükümleriyle karşılaştırmalı olarak incelenecektir.

Anahtar Kelimeler

Taşıma senedi, yük senedi, kıymetli evrak, taşıma hukuku

Frachtbrief und Ladeschein: Eine rechtsvergleichende Bewertung der Vorschriften des türkischen Handelsgesetzbuches mit dem deutschen Handelsgesetzbuch

Öz

Im aufgehobenen türkischen Handelsgesetzbuch Nr. 6762 war der Frachtbrief als Wertpapier geregelt. Im Gegensatz zum türkischen Handelsgesetzbuch Nr. 6762 ist er im neuen türkischen Handelsgesetzbuch (Nr. 6102) kein Wertpapier mehr, sondern hat nur Instruktions- und Beweisfunktion und ist somit ein Beweispapier. Die Vorschriften zum Frachtbrief sind vom deutschen Handelsgesetzbuch ins türkische HGB übernommen worden. Jedoch wurden die Vorschriften zum Ladeschein, der im deutschen HGB in §§443-448 geregelt ist, nicht aufgenommen. Obwohl im Art. 859 tHGB der Begriff “Ladeschein“ verwendet wird, stimmt dieser Begriff mit dem deutschen Ladeschein nicht überein. Im deutschen Recht ist der Ladeschein ein Wertpapier und kann als Namen-, Inhaberpapier oder an Order ausgestellt werden. Außerdem enthält das HGB ausdrückliche Normen über die Rechtsfolgen der Ausstellung eines Ladescheins und die Einwendungen des Frachtführers, die er gegen den aus dem Ladeschein Berechtigten entgegensetzen kann. Im Art. 859 tHGB ist nur vorgesehen, dass der Absender Ausstellung eines Ladescheins verlangen kann, der hinreichende Informationen über den Gut und den auszuführenden Transport enthält, wenn ein Frachtbrief nicht ausgestellt wird. Der im Art. 859 tHGB vorgesehene Ladeschein ist kein Wertpapier und somit auch kein Traditionspapier. Nichtkodifizierung des Ladescheins oder eines ähnlichen Beförderungsdokument im türkischen Recht, das gesetzlich als Wertpapier ausgestaltet ist, führt bei Anwendung des aus dem deutschen übernommenen Frachtrecht zu Problemen bzw. zu Widersprüchen, da sich das deutsche Frachtrecht sowohl auf Frachtbrief als auch Ladeschein bezieht.

Kaynakça

• Adıgüzel Burak, Taşıma Hukuku (Deniz Ticareti Hariç), Seçkin Yayıncılık 4. Bası, Ankara 2021.
• Arar Kemal, Kara Ticareti Hukuku C. Iı, Güzel Sanatlar Matbaası, Ankara 1955.
• Akipek Jale/Akıntürk Turgut/Ateş Derya, Eşya Hukuku, 2. Bası, Beta Yayınevi, İstanbul 2018.
• Arkan Sabih, “Türk Ticaret Kanunu’nun Taşıma Senetlerine Ve İlmühaberlere İlişkin Hükümleri Üzerine Bir İnceleme”, BATİDER, C.IX, S. 4, 1978, s. 1025-1046.
• Arslan Ramazan/Yilmaz Ejder/Taşpinar Ayvaz Sema/Hanağasi Emel, Medenî Usul Hukuku, 8. Bası, Yetkin Yayınları, Ankara 2021.
• Atabek Reşat, Eşya Taşıma Hukuku, Sulhi Garan Matbaası, İstanbul 1960.
• Atali Murat/Ermenek Ibrahim/Erdoğan Ersin, Medeni Usul Hukuku, 4. Bası, Yetkin Yayınları, Ankara 2021.
• Ayan Mehmet, Eşya Hukuku Iıı – Sınırlı Ayni Haklar, 9. Bası, Adalet Yayınevi, Ankara 2020.
• Aybay Aydın/Hatemi Hüseyin, Eşya Hukuku, 4. Bası, Vedat Kitapçılık İstanbul 2014.
• Aytaş Cansu, Konişmentonun Rolü Ve İşlevi, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi- İstanbul Ticaret Üniversitesi Dış Ticaret Enstitüsü), İstanbul 2018.
• Bahtiyar Mehmet, Kıymetli Evrak Hukuku, 17. Bası, Beta Kitapevi, İstanbul 2019.
• Bästlein Hans Günter/Bästlein Andrea, „Beweisfragen in Rechtsstreitigkeiten gegen den HGB-Frachtführer wegen Güterschäden“, TranspR H. 11/12, 2003, s. 413-419.
• Bilgili Fatih/Demirkapı Ertan, Kıymetli Evrak Hukuku, 10. Bası, Dora Yayıncılık, Bursa 2019.
• Bozer Ali, Bankacılar İçin Kıymetli Evrak Hukuku Bilgisi, Banka ve Ticaret Hukuku Araştırma Enstitüsü Yayınları, Ankara 1978.
• Bozer Ali/Göle Celal, Kıymetli Evrak Hukuku, 9. Bası, Banka ve Ticaret Hukuku Araştırma Enstitüsü Yayınları, Ankara 2020.
• Can Mertol, Cmr Ve Alman Ticaret Kanunu Hükümleriyle Mukayeseli Olarak Türk Taşıma Hukukunun Genel Esasları - 1. Cilt, İmaj Yayınevi, Ankara 2017.
• Can Mertol, Kıymetli Evrak Hukuku, 4. Bası, İmaj Yayınevi, Ankara 2019.
• Canarıs Claus-Wilhelm/Habersack Mathias/Schäfer Carsten, Staub – Handelsgesetzbuch Bd. Xıı Teilbd. Iı, 5. Aufl., De Gruyter Verlag, Berlin/Boston 2013 (Yazar [Staub Hgb]).
• Çalık Feyza, Konişmento, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi- Akdeniz Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü), Antalya 2018.
• Çamoğlu Ersin, Kıymetli Evrak Hukukunun Temel İlkeleri, Vedat Kitapçılık, İstanbul 2020.
• Çetiner Bilgehan, Hapis Hakkı, Filiz Kitapevi, İstanbul 2010.
• Dırenisa Efe, Medenî Yargılamada Ön İnceleme Aşaması, On İki Levha Yayıncılık, İstanbul 2021.
• Domaniç Hayri, Kıymetli Evrak Hukuku, Fakülteler Matbaası, İstanbul 1960.
• Ebenroth Carsten Thomas/Boujong Karlheinz/Joost Detlev/Strohn Lutz, Handelsgesetzbuch, 4. Aufl., C. H. Beck, München 2020 (Yazar [Ebenroth/Boujong/Joost/Strohn]).
• Edgü Ekrem, Ticaret Hukuku III - Kıymetli Evrak Hukuku, Sevinç Matbaası, Ankara 1969.
• Eminoğlu Cafer, “Türk Ticaret Kanunu’nun 864. Maddesi Kapsamında Gönde- renin Kusursuz Sorumluluğu”, GÜHFD, C. XIX, S. 3, Y. 2015, s. 25-53.
• Ercan Tayfun, Türk Hukukunda Konişmentonun Rolü ve İşlevi, Legal Kitapevi, İstanbul 2020.
• Eriş Gönen, Açıklamalı-Gerekçeli-İçtihatlı Türk Ticaret Kanunu’na Göre Taşıma Hukuku, Yetkin Yayınları, Ankara 2015.
• Ensthaler Jürgen, Gemeinschaftskommentar zum Handelsgesetzbuch (HGB) Mit UN- Kaufrecht, 8. Aufl., Hermann Luhterhand Verlag, München 2015 (Yazar [Ensthaler]).
• Ertaş Şeref, Eşya Hukuku, 14. Bası, Barış Yayınevi, İzmir 2018.
• Esener Turhan/Güven Kudret, Eşya Hukuku, 7. Bası, Yetkin Yayıncılık, Ankara 2017.
• Fremuth Fritz/Thume Karl Heinz, Kommentar zum Transportrecht, Paragraphen §§407- 475 HGB, WA Und Adsp., Verlag Recht Und Wirtschaft Gmbh, Heidelberg, 2000 (Yazar [Fremuth/Thume]).
• Gaıer Reinhard/Baldus Christian/Brückner Bettina/Westermann Harm Peter, Münchener Kommentar zum Bürgerlichen Gesetzbuch, 8. Aufl., C.H. Beck, München 2020.
• Häublein Martin/Hoffmann-Theinert Roland, Beck’scher Online-Kommentar HGB, 30. Edt, C. H. Beck, München 2020 (Yazar [Häublein/Hoffmann- Theinert]).
• Heidel Thomas/Schall Alexander, Handelsgesetzbuch-Handkommentar, 3. Aufl., Nomos Verlag, Baden-Baden 2019 (Yazar [Heidel/Schall]).
• Herber Rolf, KonnosementuUnd Multimodal-Ladeschein nach neuem Recht als Beförderungsdokumente beim Überseekauf, Festschrift Für Ulrich Magnus, Sellier European Law Publishers, München 2014.
• Herber Rolf/Schmıdt Christine, Münchener Kommentar zum HGB Bd. VII, 4. Aufl., C. H. Beck/Verlag Vahlen, München 2020.
• Honsell Heinrich/Vogt Nedim Peter/Watter Rolf, Basler Kommentar - Wertpapierrecht, Basel 2012 (Yazar [Bsk-Wertpapierr]).
• Hopt Klaus J./Kumpan Christoph/Merkt Hanno/Roth Markus., Beck’ische Kurzkommentar – Handelsgesetzbuch, 40. Aufl., C. H. Beck, München 2021 (Yazar [Hopt/Kumpan/Merkt/Roth]).
• Horn Norbert, Heymann - Handelsgesetzbuch Bd. IV, 2. Aufl., De Gruyter, Berlin 2005 (Yazar [Heymann]).
• İmre Zahit, “Hapis Hakkı Üzerine Bir Tetkik”, İÜHFM, C. 18, S. 3-4, Y. 1952, s. 742-782.
• İmregün Oğuz, Kara Ticareti Hukuku Dersleri, 13. Bası, Filiz Kitapevi, İstanbul 2005.
• Kaner Deniz İnci, Deniz Ticareti Hukuku I-II, 4. Bası, Filiz Kitapevi, İstanbul 2021.
• Karayalçın Yaşar, Özel Hukukda Meseleler ve Görüşler, Sevinç Matbaası, Ankara 1975.
• Kayıhan Şaban, Kıymetli Evrak Hukuku, 6. Bası, Seçkin Yayıncılık, Ankara 2019.
• Kendigelen Abuzer/Aydın Alihan, “Karayolu İle Uluslararası Eşya Taşıma Söz- leşmesine İlişkin Antlaşma (Cmr) - Resmî Çeviriye İlişkin Sorunlar Ve Bir Serbest Çeviri Denemesi-“, Prof. Dr. Ömer Teoman’a 55. Yaş Günü Armağanı C.1, İstanbul 2002, s. 495-525.
• Kendigelen Abuzer/Kırca İsmail, Kıymetli Evrak Hukuku, 5. Bası, On İki Levha Ya- yıncılık, İstanbul 2021.
• Kıran Süleyman, Taşıma Hukukunda Karayoluyla Tehlikeli Eşya Taşıması, Adalet Ya- yınevi, Ankara 2015.
• Kırca İsmail, “Havayolu ile Yapılan Eşya Taşımaları Dolayısıyla Düzenlenen Hava Yük Senedinin Hukuki Niteliği Ve İspat Sorunları”, BATÎDER, C. XV, S. 3, Y. 1990, s. 89-104.
• Koller Ingo, “Anspruch auf Ausstellung eines Ladescheins oder Konnossements und sein Erlöschen”, TranspR 2016, H. 7-8, s. 290-295.
• Koller Ingo, “Die Bedeutung des Frachtvertrages für den Orderschein”, TranspR 2015, H. 4, s. 133-140.
• Koller Ingo, Transportrecht, 10. Aufl. C. H. Beck, München 2020.
• Kopper Christoph, Der Multimodale Ladeschein im İnternationalen Transportrecht, LIT Verlag Hamburg 2007.
• Kren Kostkiewicz Jolanta/ Wolf Stephan/Amstutz Marc/Fankhauser Roland, Orell Füssli Kommentar - Schweizerisches Obligationenrecht, 3. Aufl., Orell Füssli Verlag, Zürich 2016 (Yazar [Ofk-Or]).
• Kula Nil, Türk Eşya Taşıma Hukuku, Seçkin Yayıncılık, Ankara 2018.
• Kuru Baki, Medeni Usul Hukuku El Kitabı, C. I, Yetkin Yayıncılık, Ankara 2020.
• Kuru Baki/Aydın Burak, Medeni Usul Hukuku Ders Kitabı, 6. Bası, Yetkin Yayıncılık, Ankara 2021.
• Narbay Şafak, “Türk Ticaret Kanunu Tasarısında Kıymetli Evrak Hukuku Kitabında Yapılan Düzenlemeler ve Değişiklik Önerilerimiz”, DEÜHFD, C. 7, Y. 2005, s. 173-222.
• Nomer Halûk Nami/Ergüne Serkan Mehmet, Eşya Hukuku, 8. Bası, On İki Levha Yayıncılık, İstanbul 2020.
• Oetker Hartmut, Handelsgesetzbuch, 7. Aufl., C. H. Beck, München 2021.
• Oğuzman Kemal/Seliçi Özer/Oktay Özdemir Saibe, Eşya Hukuku, 22. Bası, Filiz Kitapevi, İstanbul 2020.
• Öztan F., Kıymetli Evrak Hukuku, Banka ve Ticaret Hukuku Araştırma Enstitüsü Yayınları, Ankara 1976.
• Öztan F., Kıymetli Evrak Hukuku, 23. Bası, Yetkin Yayınları, Ankara 2019.
• Parlar Naz, Beweis durch Urkunden im deutschen und türkischen Zivilprozessrecht, Nomos Verlag, Baden-Baden 2020.
• Pekcanitez Hakan, Pekcanıtez Usûl Medenî Usûl Hukuku C. II, 15. Bası, On İki Levha Yayıncılık, İstanbul 2017.
• Pekcanıtez Hakan/Atalay Oğuz/Özekes Muhammet, Medeni Usul Hukuku Ders Kitabı, 9. Bası, On İki Levha Yayıncılık, Istanbul 2021.
• Rammıng Klaus, “Die Reichweite der Verbriefungswirkung des Ladescheins bzw. Konnossements”, RdTW 2018, H. 3, s 81-87 (Verbriefungswirkung).
• Rammıng Klaus, “Die Sperrwirkung Von Ladeschein Und Konnossement”, RdTW 2018, H. 2, Ss 45-58.
• Ring Gerhard/Grziwotz Herbert/Keukenschrijver Alfred, Nomos Kommentar BGB – Sachenrecht Bd. 3, 4. Aufl., Nomos Verlag, Baden-Baden 2016.
• Roberto Vito/Trüeb Hans Rudolf, Handkommentar Zum Schweizer Privatrecht - Gmbh, Genossenschaft, Handelsregister Und Wertpapiere (Art. 772–1186 Or) Inkl. Bucheffektengesetz, 3. Aufl., Schulthess Verlag, Zürich 2016 (Yazar [Chk-Or]).
• Poroy Reha/Tekinalp Ünal, Kıymetli Evrak Hukukunun Esasları, 23. Bası, Vedat Kitapçılık, İstanbul 2019.
• Pulaşlı Hasan, Kıymetli Evrak Hukukunun Esasları, 8. Bası, Adalet Yayınevi, Ankara 2020.
• Seven Vural, 6102 Sayılı Türk Ticaret Kanunu (TTK m. 856-893) Hükümlerine Göre Taşıma Hukukunda Gönderilen, Yetkin Yayınları, Ankara 2012 (Gönderilen).
• Seven Vural, Taşıma Hukuku, Anadolu Üniversitesi Açık Öğretim Fakültesi Yayını, 2. Bası, Eskişehir 2011.
• Sözer Bülent, Deniz Ticaret Hukuku I, 6. Bası, Vedat Kitapçılık, İstanbul 2022.
• Tüzün Necat, Hava ve Kara Taşıma Hukuku, Ankara İktisadi Ve Ticari İlimler Yayınları, Ankara 1981.
• Ülgen Hüseyin, Uluslararası Taşımacılık ve Hukuki Sorunları, İstanbul Ticaret Odası Yayınları, İstanbul 1988.
• Ülgen Hüseyin/Helvacı Mehmet/Kaya Arslan/Nomer Ertan Füsun, Kıymetli Evrak Hukuku, 11. Bası, On İki Levha Yayıncılık, İstanbul 2019.
• Yazıcıoğlu Emine, Kender - Çetingil Deniz Ticareti Hukuku, 17. Bası, Filiz Kitapevi, İstanbul 2022.
• Yeşilova Aras Ece, “Yük Senedinin (Ttk M. 859) Türk Ticaret Kanunu’nda Yeniden Yer Alması, Karayolu Taşımacılığında Kıymetli Evraka İmkan Verilmesi Midir?”, Legal Hukuk Dergisi, C. 11, S. 123, Y. 2013, s. 49 65.
• Zevkiler Aydın, Konişmento, Mahiyeti ve Diğer Emtia Senetlerinden Farkları, İmran Öktem’e Armağan, Sevinç Matbaası, Ankara 1970.
• Zeyneloğlu Ahmet, Uygulamalı Taşıma Hukuku, Olgaç Matbaası, Ankara 1980.