Constitutionality of Mandatory Gender Quotas in Parliamentary Elections under the German and Turkish Constitutions

Yıl 2023, Cilt: 5 Sayı: 2, 829 - 900, 30.12.2023

Kubilay Yalçın

https://doi.org/10.59933/tauhfd.1411616

Öz

Women, although making up more than half of the Turkish and German populations, are underrepresented compared to their share in the general population in both Turkey’s Grand National Assembly and Germany’s Bundestag and its sixteen state parliaments. To ensure equal representation of women in parliaments it is suggested to implement mandatory gender quotas on parties’ election lists, as there are already in many countries. However, it is debated whether those contradict the contemporary theory of representative and parliamentary democracy and violate the democratic state principle, the principles of free, equal, and general elections, and the equality rights of political parties and citizens. For this reason, the state constitutional courts of Brandenburg and Thuringia annulled Germany's first and only parliamentary gender quota (parite) laws (Paritätsgesetze). It is seen that the German Federal (Bundesverfassungsgericht) and Bavarian Constitutional Courts, which have also been involved in the debate, are suspicious of parliamentary gender quotas’ constitutionality as well. In this article it will be shown that parliamentary gender quotas, which are implemented to ensure gender equality in the democratic system and for democracy to be accepted by the public more broadly and thus strengthened, can be reconciled with the understanding of pluralist democracy, and limit electoral principles and equality rights of citizens in a constitutional way.

Anahtar Kelimeler

Parliamentary democracy, representative democracy, parliamentary deliberation, gender equality, gender quota, parity laws

Vereinbarkeit verpflichtender Geschlechterquoten bei Parlamentswahlen mit der deutschen und türkischen Verfassung

Öz

Männlich geprägte Parteistrukturen, vorherrschende Geschlechterstereotype und sozialstrukturelle Ungleichheiten gehören zu den Ursachen einer strukturellen Benachteiligung von Frauen in der deutschen wie türkischen Politik, die durch Mehrheitswahlelemente verstärkt werden. Sie hat sowohl im Bundestag, allen deutschen Landesparlamenten als auch der Großen Nationalversammlung der Türkei eine Unterrepräsentanz weiblicher Mandatsträgerinnen zur Folge.
Als Reaktion auf diese Unterrepräsentanz von Frauen in Parlamenten wird in Deutschland und der Türkei vorgeschlagen, ein ausgeglichenes Geschlechterverhältnis durch Paritätsgesetze zu bewirken. Diese Paritätsgesetze verpflichten politische Parteien dazu, ihre Wahllisten zu einem bestimmten Anteil, zumeist jeweils zur Hälfte mit Männern und Frauen zu besetzen. Paritätsgesetze existieren in etlichen Staaten und unterscheiden sich zum Teil stark. Kommen Wahllisten zum Einsatz, können Parteien dazu verpflichtet werden, jeweils abwechselnd eine Frau und einen Mann auf ihrer Liste aufzustellen (Reißverschlussprinzip) oder einen bestimmten Anteil je eines Kandidatenblocks mit Frauen zu besetzen (Blockbildung). Bei Direktwahlen können Parteien entweder in vergrößerten Wahlkreisen dazu angehalten werden, je einen Mann und eine Frau, die beide zugleich gewählt werden sollen, pro Wahlkreis zu nominieren (Tandem), oder aber die Größe der Wahlkreise bleibt unangetastet, die Parteien müssen dennoch je Wahlkreis zwei Personen verschiedenen Geschlechts nominieren, sodass es an den Wählern liegt, ob sie dem männlichen oder dem weiblichen Wahlvorschlag einer Partei folgen (Mehrpersonenliste).

Anahtar Kelimeler

Parliamentary democracy, representative democracy, parliamentary deliberation, gender equality, gender quota, parity laws

Parlamento Seçimlerinde Zorunlu Cinsiyet Kotası Uygulamasının Alman ve Türk Anayasalarına Uygunluğu

Öz

Kadınlar Türk ve Alman nüfuslarının yarısından fazlasını oluşturmalarına rağmen hem Türkiye Büyük Millet Meclisi’nde hem Almanya’nın federal parlamentosu Bundestag ve on altı eyalet parlamentosunun tümünde, genel nüfustaki paylarına göre düşük bir temsil oranına sahiptir. Kadınların parlamentodaki eşit temsilini sağlamak için halihazırda birçok ülkede olduğu gibi, partilerin milletvekili aday listelerine zorunlu cinsiyet kotası getirilmesi iki ülkede de önerilmektedir. Ancak bu uygulamanın temsili ve parlamenter demokrasinin çağdaş teorisine aykırı olup demokratik devlet ilkesini, seçimlerin serbestliği, eşitliği ve genelliği ilkeleri ile siyasi partiler ve vatandaşlar bakımından eşitlik ilkesini ihlal edip etmediği tartışmalıdır. Brandenburg ve Thüringen anayasa mahkemeleri eyaletlerinde hayata geçirilen Almanya’nın ilk ve tek parlamenter cinsiyet kotası (parite) yasalarını (Paritätsgesetze) bundan dolayı iptal etmiştir. Tartışmaya müdahil olan Federal (Bundesverfassungsgericht) ve Bavyera anayasa mahkemelerinin de parlamenter cinsiyet kotasına şüpheyle yaklaştığı anlaşılmaktadır. Çalışmada cinsiyet eşitliğini demokratik sistem içerisinde fiili olarak sağlama ve demokrasinin halk tarafından kabul görmesi ve böylece güçlenmesi amacıyla uygulanan parlamenter cinsiyet kotasının çoğulcu demokrasi anlayışıyla bağdaştırılabileceği ve seçim ilkeleri ile eşitlik ilkesini ölçülü bir şekilde sınırlayabileceği gösterilecektir.

Anahtar Kelimeler

Parlamenter demokrasi, temsili demokrasi, parlamenter deliberasyon, cinsiyet eşitliği, cinsiyet kotası, parite yasaları

Kaynakça

• ABELS Gabriele/CRESS Anne, “Vom Kampf ums Frauenwahlrecht zur Parité”, Zeitschrift für Parlamentsfragen, Cilt: 50, Sayı: 1, 2019, 167- 186.
• AKBAŞ Kasım/ŞEN İlker Gökhan, “Türkiye’de Kadına Yönelik Pozitif Ayrımcılık: Kavram, Uygulama ve Toplumsal Algılar”, Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt: 13, Hukuk Fakültesi Özel Sayısı, 2013, 165-189.
• AKŞİN Sina, “Osmanlı-Türk Toplumundaki Sınıf Yapısı Üzerine bir Deneme”, Toplum ve Bilim, Sayı: 2, 1977, 31-46.
• ALDEMİR Ceray/BUDAK Canan, “Cam Tavanı Kırmak: Parlamentoda Cinsiyet Kotası”, Eğitim Bilim Toplum, Cilt: 16, Sayı: 61, 2018, 37- 64.
• ARIKAN Gülay, “Ataerkillik Kavramıyla İlgili Sosyolojik Tartışmalar”, Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, Cilt: 14, Sayı: 1-2, 1997, 1-24.
• ASLAN AKMAN Canan, “Siyasete Feminist Bir Müdahale: Erkeklerin Dünyasında Cinsiyet Kotalarının Kurumsal Açmazlarına Yeniden Bakmak ve Dönüşümcü Etki İçin Paritenin Aciliyeti”, Mülkiye Dergisi, Cilt: 47, Sayı: 3, 2023, 1107-1122.
• Avrupa Birliği Komisyonu, 2022 Türkiye Raporu, SWD(2022) 333 nihai, gayriresmi tercüme, Ekim 2022.
• Avrupa Konseyi Bakanlar Komitesi, Siyasete ve Kamuda Karar Verme Mekanizmalarına Kadınların ve Erkeklerin Dengeli Katılımı Konulu Tavsiye, Rec(2003)3, Mart 2003.
• BAER Susanne, Würde oder Gleichheit?, Nomos, Baden-Baden, 1995.
• BERKTAY Fatmagül, Tek Tanrılı Dinler Karşısında Kadın, Metis, İstanbul,
• BERKTAY Fatmagül, Tarihin Cinsiyeti, Metis, İstanbul, 3. bası, 2010.
• BILL Gisela, “Listenquotierung bei Kommunalwahlen – ein Muss für tatsächliche Demokratie!”, Zeitschrift des Deutschen Juristinnenbundes, Cilt: 17, Sayı: 3, 2014, 111-112.
• Birleşmiş Milletler Kadınlara Karşı Her Türlü Ayrımcılığın Önlenmesi Sözleşmesi (CEDAW) Komitesi, 23 sayılı “Siyasi ve Kamu Hayatı” konulu Genel Tavsiye, 1997.
• BORNEMAN Ernest, Das Patriarchat, Fischer, Frankfurt am Main, 1979. BÖCKENFÖRDE Ernst Wolfgang, Gesetz und gesetzgebende Gewalt, Duncker und Humblot, Berlin, 2. bası, 1981.
• BÖCKENFÖRDE Ernst-Wolfgang, “§ 34: Demokratische Willensbildung und Repräsentation”, Josef Isensee ve Paul Kirchhof (editör), Handbuch des Staatsrechts, Cilt III, C.F. Müller, Heidelberg, 3. bası, 2005, 31-53.
• BRENNER Michael, “§ 44: Das Prinzip Parlamentarismus im demokratischen Staat”, Josef Isensee/Paul Kirchhof (editör), Handbuch des Staatsrechts, Cilt III, C.F. Müller, Heidelberg, 3. bası, 2005, 477-519.
• BROSIUS-GERSDORF Frauke, “Auf dem Tandem ins Parlament – Zu Sinn und Unsinn von Quoten für Wahlen”, Zeitschrift des Deutschen Juristinnenbundes, Cilt: 22, Sayı: 2, 2019, 57-60.
• BRUNSBACH Sandra, “Machen Frauen den Unterschied? Parlamentarierinnen als Repräsentantinnen frauenspezifischer Interessen im Deutschen Bundestag”, Zeitschrift für Parlamentsfragen, Cilt: 42, Sayı: 1, 2011, 3-24.
• Bundesministerium für Familie, Senioren, Frauen und Jugend (Aile, Yaşlılar, Kadınlar ve Gençlik Bakanlığı), Vierter Atlas zur Gleichstellung von Frauen und Männern in Deutschland, Berlin, 2. bası, Temmuz 2020.
• Bundesministerium für Familie, Senioren, Frauen und Jugend (Aile, Yaşlılar, Kadınlar ve Gençlik Bakanlığı), Mütter des Grundgesetzes, Berlin, 14. bası, Eylül 2022.
• Bundeszentrale für politische Bildung (Siyasi Eğitim Federal Merkezi), Grundgesetz für die Bundesrepublik Deutschland, Türkische Textausgabe (Federal Almanya Cumhuriyeti Anayasası Türkçe Tercümesi), Berlin, Eylül 2020.
• BURMEISTER Jörg/GREVE Holger, “Parité-Gesetz und Demokratieprinzip: Verfassungsauftrag oder Identitätsverstoß?”, Zeitschrift für Gesetzgebung, Cilt: 34, Sayı: 2, 2019, 154-173.
• BUTZER Hermann, “Verfassungsfragen einer Paritégesetzgebung auf Bundes- und Landesebene”, Niedersächsische Verwaltungsblätter, Cilt: 26, Sayı: 1, 2019, 10-20.
• CANKURTARAN Özlem/KELEBEK KÜÇÜKARSLAN Görkem, “Toplumsal Cinsiyete Dair Kavramlar”, Aksu Bora ve Şengül İnce (editör), Toplumsal Cinsiyet Eşitliği, Hacettepe Üniversitesi Kadın Sorunları Uygulama ve Araştırma Merkezi, Ankara, 2021, 8-22.
• ÇAKIR Serpil, Erkek Kulübünde Siyaset, Sel, İstanbul, 2019.
• DAHLERUP Drude, “From a Small to a Large Minority: Women in Scandinavian Politics”, Scandinavian Political Studies, Cilt: 11, Sayı: 4, 1988, 275-298.
• DAVIDSON-SCHMICH Louise/KÜRSCHNER Isabelle, “Stößt die Frauenquote an ihre Grenzen? Eine Untersuchung der Bundestagswahl 2019”, Zeitschrift für Parlamentsfragen, Cilt: 42, Sayı: 1, 2011, 25-34.
• DEĞİRMENCİ Nigar, “Türkiye’de Kadının Siyasal Temsil Sorunu Üzerine Bir İnceleme”, Fenerbahçe Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt: 2, Sayı: 2, 2022, 409-430.
• DIETRICH Heinz, “Der Beruf der Frau zur Rechtsprechung”, Deutsche Juristen-Zeitung, Cilt: 38, 1933, sütun 1255-1259.
• DOĞRU Derya, “Türkiye’de Kadınların Siyasal Haklarını Kazanması ve Siyasal Temsilde Karşılaşılan Sorunlar”, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Cilt: 72, Sayı: 1, 2023, 247-293.
• DREIER Horst, “Das Problem der Volkssouveränität”, Pirmin Stekeler- Weithofer/Benno Zabel (editör), Philosophie der Republik, Mohr Siebeck, Tübingen, 2018, 37-56.
• DÜNDAR SEZER Tijen, “Parlamento Seçimlerinde Cinsiyet Kotaları”, Türkiye Barolar Birliği Dergisi, Cilt: 34, Sayı: 159, 2022, 51-122.
• ECKES Thomas, “Geschlechterstereotype: Von Rollen, Identitäten und Vorurteilen”, Ruth Becker/Beate Kortendieck (editör), Handbuch Frauen- und Geschlechterforschung, Springer VS, Wiesbaden, 2. bası, 2008, 178-189.
• EFENDİOĞLU Şafak, “Kadınlara Yönelik Pozitif Ayrımcılık Bağlamında Seçim Kotası”, Yeditepe Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Cilt: 7, Sayı: 1, 2010, 285-308.
• ERDOĞAN Didem, “Siyasi Partilerin Temsili Demokrasi Üzerindeki Etkileri”, İstanbul Aydın Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Cilt: 2, Sayı: 2, 2016, 59-74.
• FRIEHE Matthias, “Wir sind ein Volk – Die landesverfassungsrechtliche Rechtsprechung zur Parité”, Neue Zeitschrift für Verwaltungsrecht, Cilt: 40, Sayı: 1-2, 2021, 39-43.
• FUCHS Gesine, “Politische Partizipation von Frauen in Deutschland”, Beate Hoecker (editör), Politische Partizipation zwischen Konvention und Protest, Verlag Barbara Budrich, Leverkusen, 2006, 235-260.
• GEPPERT Kerstin, “Parité-Gesetzentwürfe in den Bundesländern”, Zeitschrift des Deutschen Juristinnenbundes, Cilt: 22, Sayı: 3, 2019, 119-121.
• GLOßNER Anna, Paritätsgesetze und repräsentative Demokratie, Nomos, Baden-Baden, 2022.
• GÖKÇİMEN Semra, “Ülkemizde Kadınların Siyasal Hayata Katılım Mücadelesi”, Yasama Dergisi, Sayı: 10, 2008, 5-59.
• GÖZLER Kemal, Türk Anayasa Hukuku, Ekin, Bursa, 3. bası, Ocak 2019.
• GÖZLER Kemal, Anayasa Hukukunun Genel Teorisi, Cilt I, Ekin, Bursa, 2. bası, Mart 2020.
• GÖZLER ÇAMUR Elif, “Anayasa Yapımında Kadınlar: Katılım, Talepler ve Tamamlanmamış Bir Süreçten Deneyimler”, Mülkiye Dergisi, Cilt: 47, Sayı: 1, 2023, 260-287.
• GRIMM Dieter, “Recht und Politik”, Juristische Schulung, Cilt: 9, Sayı: 11, 1969, 501-510.
• GRIMM Dieter (çeviri: Kemal Başol/Eyüp Kaan Demirkıran), “Kanada ve Alman Anayasa Hukukunda Ölçülülük”, Türk-Alman Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Cilt: 1, Sayı: 1, 2019, 193-208.
• GÜVEYİ Ümit, “Türkiye’de Seçme ve Seçilme Hakkı Boyutunda Yaşanan Demokratikleşme Sürecinin Kısa Tarihçesi ve Bu Süreçte Kadim Türk Kültürünün Rolü”, Türkiye Barolar Birliği Dergisi, Cilt: 31, Sayı: 137, 2018, 37-66.
• HANİOĞLU M. Şükrü, “The Second Constitutional Period, 1908–1918”, Reşat Kasaba (editör), The Cambridge History of Turkey, Volume 4: Turkey in the Modern World, Cambridge University Press, Cambridge, 2008, 62-111.
• HÄHNCHEN Susanne/BERENBRINK Kathrin, “Von Scherzfragen, hübschen Larven und männerzerfleischenden Bestien”, Neue Juristische Wochenschrift, Cilt: 71, Sayı: 46, 2018, 3363-3367.
• HECKER Wolfgang, “Verfassungsgerichtliche Entscheidungen zu Landesparitätsgesetzen”, Neue Juristische Wochenschrift, Cilt: 73, Sayı: 49, 2020, 3563-3566.
• HILDEGARD Arminius/HARNISCH Johannes W., Skizzen und Stimmungen aus dem Weimar der Nationalversammlung, Verlag August Scherl, Berlin, 1919.
• HOECKER Beate, “Politische Repräsentation von Frauen in den Mitgliedstaaten der Europäischen Union im Vergleich”, Zeitschrift für Parlamentsfragen, Cilt: 42, Sayı: 1, 2011, 50-65.
• HOFMANN-GÖTTIG Joachim, Emanzipation mit dem Stimmzettel, Neue Gesellschaft, Bonn, 1986.
• HWANG Perng, “Die Begründung Einschätzungsspielräume aus verfassungsgerichtlichen Rechtsanwendung”, Kritische Vierteljahresschrift für Gesetzgebung und Rechtswissenschaft, Cilt: 92, Sayı: 1, 2009, 31-48.
• İLTER Emel/BULUT Alper Tolga, “Türk Siyasetinde Kadının Niteliksel Temsili: Meclis Faaliyetleri Üzerinden Sayısal Bir Analiz”, Siyasal: Journal of Political Sciences, Cilt: 29, Sayı: 1, 2020, 165-188.
• JÜRGENSEN Sven/ORLOWSKI Frederik, “Informalität im Verfahren der Kandidatenaufstellung – Eine Untersuchung anhand der innerparteilichen Auswahl von Wahlkreisbewerbern”, Die Öffentliche Verwaltung, Cilt: 72, Sayı: 4, 2019, 141-150.
• Kadın Adayları Destekleme Derneği (KA-DER), Eşit Temsil İçin Cinsiyet Kotası: Erkek Demokrasiden Gerçek Demokrasiye, İstanbul, 2005.
• KARAMAN Ebru, Eşitlik İlkesi Çerçevesinde Siyasi Partilerde Kadın Kotası, On İki Levha, İstanbul, 2016.
• KESER Ahmet/ÇELİK Mazlum/ERCAN Esra, “Türkiye’de Kadınların Siyasal Temsili ve Toplumsal Cinsiyet”, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, Cilt: 76, Sayı: 1, 2021, 191-229.
• KLAFKI Anita, “Parität – Der deutsche Diskurs im globalen Kontext”, Die Öffentliche Verwaltung, Cilt: 73, Sayı: 19, 2020, 856-866.
• KLETZING Uta/LUKOSCHAT Helga, Engagiert vor Ort – Wege und Erfahrungen von Kommunalpolitikerinnen, Bundesministerium für Familie, Senioren, Frauen und Jugend (Aile, Yaşlılar, Kadınlar ve Gençlik Bakanlığı), Berlin, Kasım 2010.
• KLINKSIEK Dorothee, Die Frau im NS-Staat, Deutsche Verlags-Anstalt, Stuttgart, 1982. KOCABIÇAK Ece, “İstanbul Sözleşmesi’nden Çekilme Kararı Bağlamında Türkiye’de Patriyarkal Devlet”, Mülkiye Dergisi, Cilt: 47, Sayı: 1, 2023, 42-70.
• KURNAZ Şefika, Cumhuriyet Öncesinde Türk Kadını, Başbakanlık Aile Araştırma Kurumu Başkanlığı Yayınları, Ankara, 2. bası, 1991.
• KÜRSCHNER Isabelle, “Frauen in den Parteien”, Aus Politik und Zeitgeschichte, Sayı: 50/2009, 16-21.
• LASKOWSKI Silke Ruth, “Wann bekommt Deutschland ein Parité- Gesetz?”, Streit, Cilt: 33, Sayı: 2, 2015, 51-63.
• LAUBACH Birgit, “Die Frau als Citoyenne – Für eine Frauen- und eine Männerkammer”, Feministische Studien, Cilt: 9, Sayı: extra 1, 1991, 75-79.
• LEPSIUS Oliver, “Die erkenntnistheoretische Notwendigkeit des Parlamentarismus”, Martin Bertschi et al. (editör), Demokratie und Freiheit, Richard Boorberg Verlag, Stuttgart, 1999, 123-180.
• LERNER Gerda, The Creation of Patriarchy, Oxford University Press, New York, 1987.
• LEWIS Bernard (çeviri: Mine Yazıcı), Tanzimat ve Sosyal Eşitlik, Belleten, Cilt: 62, Sayı: 234, 1998, 577-588.
• LÖBE Paul, Erinnerungen eines Reichstagspräsidenten, Arani, Berlin- Grunewald, 1951.
• LUHMANN Niklas, Systemtheorie der Gesellschaft, Suhrkamp, Berlin, 2017.
• MEYER Hans, “Verbietet das Grundgesetz eine paritätische Frauenquote bei Listenwahlen zu Parlamenten?”, Neue Zeitschrift für Verwaltungsrecht, Cilt: 38, Sayı: 17, 2019, 1245-1250.
• MORLOK Martin/HOBUSCH Alexander, “Ade parité? – Zur Verfassungswidrigkeit verpflichtender Quotenregelungen bei Landeslisten”, Die Öffentliche Verwaltung, Cilt: 72, Sayı: 1, 2019, 14-20.
• MÖLLERS Christoph, “Krise der demokratischen Repräsentation vor Gericht: zu den Parité-Urteilen der Landesverfassungsgerichte in Thüringen und Brandenburg”, Juristenzeitung, Cilt: 79, Sayı: 7, 2021, 338-347.
• MÖSCHEL Mathias, “Gender Quotas in French and Italian Public Law: A Tale of Two Overlapping and Then Diverging Trajectories”, German Law Journal, Cilt: 19, Sayı: 6, 1489-1518.
• NIEDERMAYER Oskar, “Parteimitgliedschaften im Jahre 2021”, Zeitschrift für Parlamentsfragen, Cilt: 53, Sayı: 2, 2022, 382-408.
• ODER Bertil Emrah, “Eşitlik İlkesi ve Temel Hakların Norm Alanlarının Somutlaşması Bakımından Evli Kadının Soyadı”, Tufan Öğüz ve İlhan Helvacı (editör), Anayasa Mahkemesinin Medeni Hukuka İlişkin Kararlarının Değerlendirilmesi Sempozyumu, On İki Levha, İstanbul, 2013, 1-18.
• ÖZBUDUN Ergun, Türk Anayasa Hukuku, Yetkin, Ankara, 19. bası, 2019.
• ÖZDEMİR Sinem Servet, Kadın Hakları Bağlamında Türkiye'de Pozitif Ayrımcılık İlkesi, On İki Levha, İstanbul, 2019, s. 110-139.
• ÖZCAN Hüseyin, “Anayasa Mahkemesi’nin TBMM’nin Seçim Sistemi Tercihindeki Rolü”, Havva Karagöz ve Atagün Mert Kejanlıoğlu (editör), Seçim, Demokrasi ve Seçim Sistemleri Sempozyumu, On İki Levha, İstanbul, 2019, 153-166.
• ÖZKAYA DUMAN Olcay, “Türkiye Büyük Millet Meclisi'nin Yüzüncü Yılında Tek ve Çok Partili Dönemde Kadın Temsiliyetinin Karşılaştırmalı Analizi (1935-1960)”, Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, Sayı: 67, 2020, 369- 401.
• PATEMAN Carole, The Sexual Contract, Stanford University Press, Stanford, 2018.
• PITKIN Hanna Fenichel, The Concept of Representation, University of California Press, Berkeley, 1967.
• PÜNDER Hermann, “Wahlrecht und Parlamentsrecht als Gelingensbedingungen repräsentativer Demokratie”, Veröffentlichungen der Deutschen Staatsrechtslehrervereinigung, Cilt: 72, 2013, 191-267.
• QUAMBUSCH Erwin, “Die Benachteiligung der Frau durch Gleichstellung”, Der Öffentliche Dienst, Cilt: 49, Sayı: 2, 1993, 193- 204.
• RABE Marius, Grundrechte und Erkenntnis, Nomos, Baden-Baden, 1998.
• RIXEN Stephan, “Demokratieprinzip und Gleichberechtigungsgebot: Verfassungsrechtliche Relationen”, Marion Eckertz-Höfer ve Margarete Schuler-Harms (editör), Gleichberechtigung und Demokratie - Gleichberechtigung in der Demokratie: (Rechts- )Wissenschaftliche Annäherungen, Nomos, Baden-Baden, 2019, 59- 84.
• RODRIGUEZ RUIZ Blanca/RUBIO MARIN Ruth, “The gender of representation: On democracy, equality, and parity”, International Journal of Constitutional Law, Cilt: 6, Sayı: 2, 2008, 287-316. ROSENBUSCH Ute, Der Weg zum Frauenwahlrecht in Deutschland, Nomos, Baden-Baden, 1998.
• RÖHNER Cara, Ungleichheit und Verfassung, Velbrück Wissenschaft, Weilerswist, 2019.
• SANCAR Serpil, Türk Modernleşmesinin Cinsiyeti, İletişim, İstanbul, 3. bası, 2014
• SANCAR Serpil, “Kadın Hakları Siyaseti: Siyasetin Eril Karakterini Değiştirmek”, Mülkiye Dergisi, Cilt: 47, Sayı: 1, 2023, 447-466.
• SAUER Birgit, “Only paradoxes to offer? Feministische Demokratie- und Repräsentationstheorie in der Postdemokratie”, Österreichische Zeitschrift für Politikwissenschaft, Cilt: 40, Sayı: 2, 2011, 125-138.
• SEZER Ayten, “Türkiye’deki İlk Kadın Milletvekilleri ve Meclis’teki Çalışmaları”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, Cilt: 14, Sayı: 42, 1998, 889-905.
• SİTEMBÖLÜKBAŞI Şaban, “Kadınların Siyasal Hayata Etkin Katılımının Bir Aracı Olarak Seçimlerde Kota Uygulamaları”, Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, Cilt: 12, Sayı: 1, 2007, 13-36.
• STEG Christian, “Mehr Frauen braucht das Land – Wie ein Paritätsgesetz zur Gleichberechtigung in der Politik beiträgt”, Sebastian Liebold vd. (editör), Demokratie in unruhigen Zeiten: Festschrift für Eckhard Jesse, Nomos, Baden-Baden, 2018, 345-354.
• SUCU Şadiye/KESER Ahmet, “Toplumsal Cinsiyet Eşitsizliği Tehdidini Ulusal ve Uluslararası Bağlamda Güvenlikleştirme Girişimleri”, Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Cilt: 24, Sayı: 2, 2022, 727-756.
• SUDHÖLTER Kristine, “Elisabeth Seibert, Eine der vier Mütter des Grundgesetzes”, Margarete Fabricius-Brand, Sabine Berghahn ve Kristine Sudhölter (editör), Juristinnen – Berichte, Fakten, Interviews, Elefanten Press, Batı Berlin, 1982, 187-190.
• SYDOW Gernot/WITTRECK Fabian, Deutsches und Europäisches Verfassungsrecht, Cilt I, C.H. Beck, München, 3. bası, 2022.
• TOKSÖZ Gülay vd., Türkiye’de Toplumsal Cinsiyet Eşitliğini İzleme Raporu 2021-2022, Cinsiyet Eşitliği İzleme Derneği, Ankara, Temmuz 2022.
• Türkiye İstatistik Kurumu, 2022 Toplumsal Cinsiyet İstatistikleri, Ankara, Mart 2023.
• TÜRKOĞLU ÜSTÜN Kamile, “Kamu Hizmetine Girişte ve Yükselmede Kadınlara Pozitif Ayrımcılık Yapılması ve Avrupa'daki Örnekler”, Türkiye Barolar Birliği Dergisi, Cilt: 30, Özel Sayı, 2017, 93-124.
• UYGUR Gülriz/ÖZDEMİR Nadire, “Giriş”, Gülriz Uygur/Nadire Özdemir (editör), Hukuk ve Toplumsal Cinsiyet Çalışmaları, Seçkin, Ankara, 2. bası, 2019, 7-16.
• ÜÇOK Coşkun/MUMCU Ahmet/BOZKURT Gülnihal, Türk Hukuk Tarihi, Turhan, Ankara, 18. bası, 2016.
• VAN DEN BRINK Jaco/TEN NAPEL Hans-Martien, “The Dutch Political Reformed Party (SGP) and Passive Female Suffrage: A Comparison of Three High Court Judgments From the Viewpoint of Democratic Theory”, Utrecht Journal of International and European Law, Cilt: 29, Sayı: 77, 2013, 29-41.
• VATANDAŞ Celalettin, “Toplumsal Cinsiyet ve Cinsiyet Rollerinin Algılanışı”, Sosyoloji Konferansları Dergisi, Sayı: 35, 2007, 29-69.
• Verhandlungen der verfassungsgebenden Deutschen Nationalversammlung, Stenographische Berichte, Cilt: 326, Norddeutsche Buchdruckerei und Verlags-Anstalt, Berlin, 1920.
• VOLK Laura, Paritätisches Wahlrecht, Mohr Siebeck, Tübingen, 2022.
• VON UNGERN-STERNBERG Antje, “Parité-Gesetzgebung auf dem Prüfstand des Verfassungsrechts”, Juristenzeitung, Cilt: 74, Sayı: 11, 2019, 525-534.
• WAPLER Friederike, Die Crux mit der Quote – Paritätsgesetze und demokratische Repräsentation, Konrad-Adenauer-Stiftung, Berlin, 2019.
• WIECHMANN Elke, “Politische Repräsentanz und Geschlecht: Political Gender Gap”, Beate Kortendiek, Birgit Riegraf ve Katja Sabisch (editör), Handbuch Interdisziplinäre Geschlechterforschung, Springer VS, Wiesbaden, 2019, 1245-1256.
• WIELAND Joachim, “Bindungen und Spielräume des Parteienverfassungsrechts für die Herstellung von Parität”, Marion Eckertz-Höfer ve Margarete Schuler-Harms (editör), Gleichberechtigung und Demokratie – Gleichberechtigung in der Demokratie: (Rechts-)Wissenschaftliche Annäherungen, Nomos, Baden-Baden, 2019, 147-160.
• YALÇIN Kubilay, “Paritätsgesetze – Die verfassungsrechtliche Zulässigkeit der verpflichtenden Quotierung von Wahllisten nach Geschlecht”, Göttinger Rechtszeitschrift, Cilt: 5, Sayı: 1, 2022, 19-28.
• YILDIRIM Senem/UÇARAY MANGITLI Burcu, “Parlamento, Temsil ve Kurumsal Maskülenizm: Kadın Milletvekillerinin TBMM İhtisas Komisyonlarındaki Rolleri”, Mülkiye Dergisi, Cilt: 47, Sayı: 1, 2023, 222-259.
• ZIMMERMANN Andreas, “Gleichheit und politische Repräsentation von Frauen – Anmerkung zur Entscheidung des Conseil Constitutionnel”, Europäische Grundrechte-Zeitschrift, Cilt: 27, Sayı: 14-16, 2000, 431-436.
• Ben Seçerim, Türkiye Geneli Kadın Temsiliyeti, erişim linki: https://bensecerim.org/kadin-temsiliyeti, son erişim tarihi: 15 Eylül 2023.
• Bündnis 90/Die Grünen, Bundestagswahlprogramm 2021, Haziran 2021, erişim linki: https://cms.gruene.de/uploads/documents/ Wahlprogramm-DIE-GRUENEN-Bundestagswahl- 2021_barrierefrei.pdf, son erişim tarihi: 15 Eylül 2023.
• CENGİZ Bengi R./DOĞAN Gülşen/KARABAĞ Gülçin, Türkiye’de Kadının Siyasete Katılımı: Siyasal Hayatta Karşılaşılan Engeller ve Deneyimler, İstanbul Politik Araştırma Enstitüsü, Kasım 2021, erişim linki: https://istanpol.org/Uploads/ContentManagementFile/2021-009- turkiyede-kadinin-siyasete-katilimi--engeller-ve-deneyimler- 1.pdf, son erişim tarihi: 15 Eylül 2023.
• Deutscher Bundestag, Wahlrechtsreform zur Verkleinerung des Bundestages beschlossen, 17 Mart 2023, erişim linki: https://www.bundestag.de/ dokumente/textarchiv/2023/kw11-de-bundeswahlgesetz-937896, son erişim tarihi: 15 Eylül 2023.
• DÖRR Beate/POIROT Annick/ILG Laura, Frauen in den Länderparlamenten, Mayıs 2023, erişim linki: https://www.lpb- bw.de/frauenanteil-laenderparlamenten#c8378, son erişim tarihi: 15 Eylül 2023.
• Die Linke, Wahlprogramm zur Bundestagswahl 2021, Haziran 2021, erişim linki: https://www.die-linke.de/fileadmin/download/wahlen 2021/ Wahlprogramm/DIE_LINKE_Wahlprogramm_zur_Bundestagsw ahl_2021.pdf, son erişim tarihi: 15 Eylül 2023.
• Eşitlik İçin Kadın Platformu (EŞİK), Kesinleşen Milletvekili Aday Listelerine Göre, Yeni Meclis’te 33 İlden Kadın Vekil Olmayacak!, 20 Nisan 2023, erişim linki: https://esik.org.tr/kategori/basin-aciklamalari/74104/ kesinlesen-milletvekili-aday-listelerine-gore-yeni-meclis-te-33- ilden-kadin-vekil-olmayacak, son erişim tarihi: 15 Eylül 2023.
• Frankfurter Allgemeine Zeitung, Bas fordert weitere Wahlrechtsreform, 18 Mart 2023, erişim linki: https://www.faz.net/aktuell/politik/ inland/bundestag-baerbel-bas-fordert-weitere-wahlrechtsreform- 18758924.html, son erişim tarihi: 15 Eylül 2023.
• HAILBRONNER Michaela/RUBIO MARIN Ruth, Parität in Deutschland und Europa, 2020, erişim linki: https://verfassungsblog.de/ paritaet-in-deutschland-und-europa, son erişim tarihi: 15 Eylül 2023.
• International Institute for Democracy and Electoral Assistance (IDEA), Gender Quotas Database, erişim linki: https://www.idea.int. developmentzone.co/data-tools/data/gender-quotas-database, son erişim tarihi: 15 Eylül 2023.
• Inter-Parliamentary Union (IPU), Monthly ranking of women in national parliaments, erişim linki: https://data.ipu.org/women-ranking, son erişim tarihi: 15 Eylül 2023.
• Initiative Parität jetzt, Weil Demokratie uns alle braucht, erişim linki: https://paritaetjetzt.de, son erişim tarihi: 15 Eylül 2023.
• Kadın Adayları Destekleme Derneği (KA-DER), 2009 Yerel Seçim Kampanyası, erişim linki: https://ka-der.org.tr/2009-yerel-secim- kampanyasi, son erişim tarihi: 15 Eylül 2023.
• Kadın Adayları Destekleme Derneği (KA-DER), Vizyon Misyon ve Değerlerimiz, erişim linki: https://ka-der.org.tr/vizyon-misyon-ve- degerlerimiz, son erişim tarihi: 15 Eylül 2023.
• Kazete, MHP’nin Ka.Der hakkında açtığı dava tümüyle reddedildi, 8 Ocak 2009, erişim linki: https://www.kazete.com.tr/mhp-nin-kader- hakkinda-actigi-dava-tumuyle-reddedildi, son erişim tarihi: 15 Eylül 2023.
• POLZIN Monika, Parité-Gesetz in Brandenburg – Kein Sieg für die Demokratie, erişim linki: https://verfassungsblog.de/parite-gesetz- in-brandenburg-kein-sieg-fuer-die-demokratie, son erişim tarihi: 15 Eylül 2023.
• ROSSIGNOL Laurence/FOURTIC Yseline, Politische Parität in Frankreich, Şubat 2020, erişim linki: https://library.fes.de/pdf- files/bueros/paris/15991.pdf, son erişim tarihi: 15 Eylül 2023.
• Sozialdemokratische Partei Deutschlands, Das Zukunftsprogramm, 9 Mayıs 2021, erişim linki: https://www.spd.de/fileadmin/ Dokumente/Beschluesse/Programm/SPD- Zukunftsprogramm.pdf, son erişim tarihi: 15 Eylül 2023.
• SÜSSMUTH Rita vd., Es gibt keinen Besitzstandsschutz im Wahlrecht, erişim linki: https://verfassungsblog.de/es-gibt-keinen- besitzstandsschutz-im-wahlrecht, son erişim tarihi: 15 Eylül 2023.
• Türkiye Büyük Millet Meclisi, 2820 Sayılı Siyasi Partiler Kanunu, 2839 Sayılı Milletvekili Seçimi Kanunu ve 2972 Sayılı Mahalli İdareler ile Mahalle Muhtarlıkları ve İhtiyar Heyetleri Seçimi Hakkında Kanunda Değişiklik Yapılmasına İlişkin Kanun Teklifi, erişim linki: https://cdn.tbmm.gov.tr/KKBSPublicFile/D27/Y4/T2/WebOnerge Metni/70315c65-caa4-45af-bae2-5d1d3f4e7343.pdf, son erişim tarihi: 15 Eylül 2023.
• Türkiye Büyük Millet Meclisi, 28. Dönem Milletvekilleri Sandalye Dağılımı, Cinsiyete Göre Dağılım, erişim linki: https://www.tbmm.gov.tr/ sandalyedagilimi, son erişim tarihi: 15 Eylül 2023.
• Türkiye İstatistik Kurumu, İstatistiklerle Kadın, 2022, erişim linki: https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Istatistiklerle-Kadin- 2022-49668, son erişim tarihi: 15 Eylül 2023.
• VON WÜRZEN Barbara, Traditionelle Rollenverteilung in Corona-Krise belastet die Frauen, Bertelsmann-Stiftung, Aralık 2020, erişim linki: https://www.bertelsmann- stiftung.de/de/publikationen/publikation/did/rollen-und- aufgabenverteilung-bei-frauen-und-maennern-in-corona-zeiten, son erişim tarihi: 15 Eylül 2023.
• Wissenschaftlicher Dienst des Deutschen Bundestages, Geschlechterparität in nationalen Parlamenten der EU-Staaten (WD 1 - 3000 - 016/18), Temmuz 2019, erişim linki: https://www. bundestag.de/resource/blob/575544/d40660e40b8b07c8c0f710d97 b7d73e3/wd-1-016-18-pdf-data.pdf, son erişim tarihi: 15 Eylül 2023.