KARAR VE DAVRANIŞLARI ETKİLEYEN UNSUR OLARAK DEĞERLER

Yıl 2018, Cilt: 2 Sayı: 2, 148 - 165, 01.09.2018

Ahmet Nalçacı

Öz

Akıl ve değer insanların davranışlarını ve kararlarını düzenleyici ve yönlendirici bir özelliğe sahiptir. Bu bağlamda araştırmada karar ve davranışlara yön veren unsur olarak değerlere ilişkin öğretmen adaylarının görüşlerinin belirlenmesi amaçlanmıştır. Çalışma nitel araştırma yöntemlerinden durum çalışması çerçevesinde yürütülmüştür. Araştırma amaçlı örnekleme yöntemlerinden kolay ulaşılabilir durum örneklemesi ile belirlenen eğitim fakültesi sosyal bilgiler eğitimi anabilim dalında öğrenim gören 45 öğretmen adayı üzerinde gerçekleştirilmiştir. Verilerin toplanmasında açık uçlu dört sorudan oluşan yarı yapılandırılmış görüşme formu kullanılmıştır. Verilerin analizinde betimsel analizden yararlanılmıştır. Öğretmen adayları karar verirken veya bir davranışı sergilerken sırasıyla; değer, akıl ve her ikisinin değer-akıl etkili olduğu yönünde görüş bildirmişlerdir. Kararlar ve davranışlara etki eden; saygı, doğruluk, hoşgörü, adil olma, vatanseverlik, sevgi, yardımseverlik, merhamet ve sorumluluk değerleri olduğu tespit edilmiştir. Değerlerle-akılla ters düşme durumunda en fazla ikilimde kalınırken tercih değer yönünde daha fazladır. Toplumda karar verirken veya bir davranışı sergilerken değerlerin ön planda olduğu tespit edilirken aklında önemli bir etkiye sahip olduğu sonucuna ulaşılmıştır.

Values as the Factor Influencing Decisions and Behaviours

Öz

The mind and value have the ability to regulate and direct people's behaviours and decisions. Thus, this research aims to determine prospective social studies teachers’ views regarding values considered as a factor that influences decisions and behaviours. The research has employed a case study, one of the qualitative research methods. This research has been carried out with 45 prospective teachers who are from social studies teaching department at the faculty of education and who have been selected by the convenience sampling method, one of the purposeful sampling methods. The research data have been collected through a semi-structured interview form consisting of four open-ended questions. Descriptive analysis was used in the analysis of the data. Research results have revealed that prospective teachers have values, mind and both f=8 , respectively while making decisions or exhibiting behaviours. The values affecting decisions and behaviours have been identified to be respect, righteousness, tolerance, fairness, patriotism, love, benevolence, compassion and responsibility, respectively. When it comes to the prospective teachers’ views regarding their conflict with values and mind, the dilemma has the highest frequency, while they mostly prefer the value. Research results have revealed that values are in the foreground when making decisions within society or displaying behaviours; however, the significant effect of the mind cannot be underestimated

Kaynakça

• Akbaş, O. (2009). İlköğretim okullarında görevli branş öğretmenlerinin değer öğretimi yaparken kullandıkları etkinlikler: 2004 ve 2007 yıllarına ilişkin bir karşılaştırma. Kastamonu Eğitim Dergisi,17 (2), 403-414.
• Akkaya, N. (2013). Öğretmen adaylarının değer tercihleri. Folklor/edebiyat, 19(74), 185-198.
• Asan, T., Ekşi, F., Doğan, A. ve Ekşi, H. (2008). Bireysel değerler envanterinin dilsel eşdeğerlik geçerlik ve güvenirlik çalışması. Marmara Üniversitesi Atatürk Eğitim Fakültesi Eğitim Bilimleri Dergisi, (27), 15-38.
• Aydın, M. Z. ve Akyol-Gürler, Ş. (2012). Okulda değerler eğitimi yöntem-etkinlikler-kaynaklar. Ankara: Nobel Yayıncılık.
• Balcı, F. A. ve Yelken, T. Y. (2013). İlköğretim sosyal bilgiler programında yer alan değerler ve değer eğitimi uygulamaları konusunda öğretmen görüşleri. Ahi Evran Üniversitesi Kırşehir Eğitim Fakültesi Dergisi, 14(1), 195-213.
• Başaran-Uğur, R. ve Bedir, G. (2018). Ortaokul öğrencilerinin sihirli ahlak değneği. Uşak Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 11, 30-39.
• Beldağ, A. (2012). İlköğretim Yedinci Sınıf Sosyal Bilgiler Dersindeki Değerlerin Kazanılma Düzeyinin Çeşitli Değişkenler Açısından İncelenmesi. Yayınlanmamış doktora tezi, Atatürk Üniversitesi, Erzurum.
• Berkant, H. G., Efendioğlu, A. ve Sürmeli, Z. (2014). Değerler eğitimine yönelik öğretmen görüşlerinin incelenmesi. Turkish Studies-International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 9(5), 427-440.
• Coşkun-Keskin, S. (2012). Çocuklar için değer neyi çağrıştırıyor? Değerleri gündelik hayata aktarmaya yönelik bir tespit çalışması. Kuram ve Uygulamada Eğitim Bilimleri, 12(2). 1491-1512.
• Çelikkaya, T. ve Filoğlu, S. (2014). Sosyal bilgiler öğretmenlerinin değere ve değer eğitimine ilişkin görüşleri. Kuram ve Uygulamada Eğitim Bilimleri, 14(4), 1-16.
• Çelikkaya, T. ve Seyhan, O. (2016). Değerlerin kazanılmasındaki etkili faktörler (öğrenci görüşleri). Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 19(36), 167-191.
• Demirhan İşcan, C. (2007). İlköğretim düzeyinde değerler eğitimi programının etkililiği. Yayınlanmamış doktora tezi, Hacettepe Üniversitesi, Ankara.
• Demirhan İşcan, C. (2014). Values education preferences of teacher candidates. Elementary Education Online, 13(4), 1203-1222.
• Deveci, H. (2015). Value education through distance learning: opinions of students who already completed value education. Turkish Online Journal of Distance Education, 16(1), 112-126.
• Deveci, H. ve Ay, T. S. (2009). İlköğretim öğrencilerinin günlüklerine göre günlük yaşamda değerler. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 2(6), 167-181.
• Dilmaç, B. (1999). İlköğretim öğrencilerine insani değerler eğitimi verilmesi ve ahlaki olgunluk ölçeği ile eğitimin sınanması. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Marmara Üniversitesi, İstanbul.
• Dilmaç, B., Ertekin, E. ve Yazıcı, E. (2009). Değer tercihleri ve öğrenme stilleri arasındaki ilişkinin incelenmesi. Değerler Eğitimi Dergisi, 7(17), 27-47.
• Doğanay, A. (2009). Değerler eğitimi. İçinde Öztürk C. (Ed.), Sosyal bilgiler öğretimi (ss. 223-256). Ankara: Pegem A Yayıncılık.
• Genç, S. Z. (2016). Eğitim sürecinde aile okul ve toplum. Ankara: Pegem Akademi. Gömleksiz, M. N. ve Cüro, E. (2011). Sosyal Bilgiler dersinde yer alan değerlere ilişkin öğrenci tutumlarının değerlendirilmesi. Uluslararası İnsan Bilimleri Dergisi [Bağlantıda]. 8:1.Erişim: http://www.insanbilimleri.com
• Gürdoğan-Bayır, Ö., Çengelci-Köse, T. ve Deveci H. (2016). Sınıf öğretmeni adaylarına göre ilkokullarda değer eğitimi. Ahi Evran Üniversitesi Kırşehir Eğitim Fakültesi Dergisi (KEFAD), 17(3), 317- 339.
• Izgar, G. ve Beyhan, Ö. (2015). Değerler eğitimi programının ilköğretim okulu 8. sınıf öğrencilerinin demokratik tutum ve davranışlarına etkisi. Değerler Eğitimi Dergisi, 13(29), 439-470.
• Kahveci, S. S. (2009). Ortaöğretim kurumlarına geçiş sürecinde uygulanan sınavların ailelere maliyetinin ailelerin toplam eğitim harcamaları içindeki payı. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Gazi Üniversitesi, Ankara.
• Keskin, Y. (2008). Türkiye’de Sosyal Bilgiler programlarında değerler eğitimi: tarihsel gelişim, 1998 ve 2004 programlarının etkililiğinin araştırılması. Yayınlanmamış doktora tezi, Marmara Üniversitesi, İstanbul.
• Keskin, Y. (2016). Değerlere genel bir bakış: tanımı, özellikleri, işlevi ve sınıflandırılması. İçinde Köylü, M. (Ed.), Teoriden pratiğe değerler eğitimi (ss.131-157). Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık.
• Koç, R. ve Akdoğan, H. (2018). Çocuklara değer aktarmanın önemi. The Journal of Academic Social Science Studies, 65, 1-16.
• Kurtdede Fidan, N. (2009). Öğretmen adaylarının değer öğretimine ilişkin görüşleri. Kuramsal Eğitimbilim Dergisi, 2(20), 1-18.
• Küçükali, R. (2013). Ben ve biz bağlamında etik akıl ve etik aklın kullanılması. Atatürk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 51, 91-104.
• Nalçacı, A. ve Beldağ, A. (2015). İlköğretim 4. ve 5. sınıf sosyal bilgiler dersindeki değerlerin kazandırılması ile ilgili öğretmen görüşleri. International Journal Of Eurasia Social Sciences, 6(21), 67-81.
• Özensel, E. (2003). Sosyolojik bir olgu olarak değer. Değerler Eğitimi Dergisi, 3, 217-239.
• Özsoy, A. S. ve Vatan, F. (2007). Bir yüksekokul çalışanlarının kişisel değerlerinin incelenmesi. Ege Üniversitesi Hemşirelik Yüksek Okulu Dergisi, 23(2), 1-11.
• Polat, M. (2017). Toplumsal yaşam bilinci olarak değer: konuya değerler sosyolojisi ve değerler eğitimi bağlamında bir yaklaşım. Ankara: Pegem Akademi.
• Sağlam, E. ve Genç, S. Z. (2015). İlkokul 4. sınıf sosyal bilgiler programındaki değerlerin kazandırılması sürecinde karşılaşılan güçlüklerin değerlendirilmesi. Eğitim ve Öğretim Araştırmaları Dergisi, 4(2), 106-118.
• Tay, B. (2009). Prospective teachers' views concerning the values to teach in the course of social sciences. Social and Behavioral Sciences, 1, 1187-1191.
• Tay, B. ve Tefek, F. A. (2018). The Opinions of Third-Grade Primary School Students on the Value of Openness to Innovation. International Online Journal of Educational Sciences, 10(2), 176-191.
• Tay, B. ve Yıldırım, K. (2009). Sosyal bilgiler dersinde kazandırılması amaçlanan değerlere ilişkin veli görüşleri. Kuram ve Uygulamada Eğitim Bilimleri (KUYEB), 12(3), 1499-1527.
• Uzun, M. ve Köse, A. (2017). Okul Öncesi Eğitimde Değerler Eğitiminin Uygulanmasına Yönelik Öğretmen Görüşleri. II. Uluslararası Stratejik Araştırmalar Kongresi.
• Yalar, T. ve Yelken, T. Y. (2011). Değerler eğitiminin iyileştirilmesi ile ilgili öğretmen görüşlerinin belirlenmesi ve bir program modülü örneğinin geliştirilmesi. Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, 38(38), 79-98.
• Yaylacı, A. F. ve Beldağ, A. (2015). Karar verme sürecinde okul yöneticileri ve değerler. Mersin Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 11(1), 165-176.
• Yazıcı, M. (2014). Değerler ve toplumsal yapıda sosyal değerlerin yeri. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 24(1), 209-223.
• Yeşil, R. ve Aydın, D. (2007). Demokratik değerlerin eğitiminde yöntem ve zamanlama. Türkiye Sosyal Araştırmalar Dergisi, 11 (2), 65-84.
• Yıldırım, A. ve Şimşek, H. (2011). Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Yöntemleri. (8. Baskı). Ankara: Seçkin Yayınevi.