1968’DEN GÜNÜMÜZE SOSYAL BİLGİLER ÖĞRETİM PROGRAMLARINDA KİMLİK İNŞASI

Yıl 2022, Cilt: 6 Sayı: 2, 462 - 493, 31.12.2022

Büşra Doğu , Zafer Kuş

Öz

Bu araştırmanın amacı 1968’den günümüze Sosyal Bilgiler Öğretim Programlarında inşa edilmek istenilen kimliği ve süreç içerisindeki ideolojilerden hareketle kimlik inşasında meydana gelen değişimi ortaya koymaktır. Araştırmada nitel araştırma desenlerinden durum çalışması kullanılmıştır. Araştırmanın veri kaynaklarını 1968’den günümüze kadar olan Sosyal Bilgiler ve Vatandaşlık dersi öğretim programları oluşturmaktadır. Araştırma verileri içerik analizi yöntemi ile analiz edilmiştir. Araştırma sonucunda, 1968’den günümüze Sosyal Bilgiler Öğretim Programlarından elde edilen veriler ışığında oluşturulan sekiz farklı kimlik türünün programlarda yer aldığı tespit edilmiştir. Bu kimlikler arasında ağırlıklı olarak milli, toplumsal ve bireysel kimliklere yer verildiği görülmüştür. 1968’den günümüze Sosyal Bilgiler Öğretim Programlarında milli kimlik inşası tarih, coğrafya ve milli değerler aracılığıyla ideolojik temelde oluşturulmak istenildiği, toplumsal kimlik için birlikte yaşam vurgusu yapıldığı ve bireysel kimliğin ise 2005 ve sonrası dönemde artış göstererek bireyin hak ve sorumluluklarının bilincinde olması temelinde gerçekleştiği tespit edilmiştir. Ayrıca 2005 ve sonrası dönemde; Sosyal Bilgiler Öğretim programlarının küresel ve dijital kimlik oluşumunu desteklediği tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Kimlik, Kimlik İnşası, Sosyal Bilgiler, Vatandaşlık, Öğretim Programları

Identity Construction in Social Studies Curriculums from 1968 to the Present

Öz

This research aims to reveal the identity desired to be built in the Social Studies Curriculum since 1968 and the change that has occurred. A case study, one of the qualitative research designs, was used. The research data sources consist of the Social Studies and Citizenship course curriculum from 1968 to the present. Research data were analyzed using by content analysis method. As a result of the research, it has been determined that eight different identity types, which have been created in the light of the data obtained from the Social Studies Curriculum since 1968, are included in the programs. It was observed that mainly national, social, and individual identities were included among these identities. It has been determined that the construction of national identity in Social Studies Curriculums since 1968 is desired to be formed on an ideological basis through history, geography, and national values. The emphasis is on living together for social identity. Individual identity increased in 2005 and after, and it has been realized based on the individual's awareness of his rights and responsibilities. In addition, in 2005 and after, it was determined that Social Studies Curriculum supports the formation of global and digital identity.

Anahtar Kelimeler

Identity, Identity Construction, Social Studies, Social Studies and Citizenship Curriculum

Kaynakça

• Akınoğlu, O. ve Sarı, A. (2009). İlköğretim Programlarında Çevre Eğitimi. Marmara Üniversitesi Atatürk Eğitim Fakültesi Eğitim Bilimleri Dergisi, (30). 5-29
• Aksoy, B. (2003). Milli Kimliğin Kazanılmasında Coğrafyanın Önemi. Türk Yurdu Dergisi, 23(194).55-59.
• Altuntaş, İ. , Budak, L. ve Budak, Ç. (2013). Milli Değerlerin Ders Kitaplarındaki Yeri: Cumhuriyet Çocuklarına Tarih Dersleri Örneği. Ahi Evran Üniversitesi Sağlık Yüksek Okulu Sağlık Bilimleri Dergisi, 2(3). 9-16.
• Anderson, B. (2020). Hayali Cemaatler Milliyetçiliğin Kökenleri ve Yayılması. (çev. İ. Savaşır). 1. Baskı(1993). İstanbul: Metis.
• Avcı, E. K. ve İbret, B. Ü. (2018). Toplumsal Kimliğin Oluşumunda Sosyal Bilgiler Dersinin Rolünün İncelenmesi: Sosyal Bilgiler Öğretim Programları (1968,1998, 2005). Adıyaman Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (29). 336-376.
• Aydın, S. (1999). Kimlik Sorunu, Ulusallık ve “Türk Kimliği”. Ankara: Öteki.
• Aytaç, N. (2011). Türkiye Cumhuriyeti’nin Kuruluşundan Günümüze Sosyal Bilgiler Programının Eğitim Programı Öğeleri Açısından Değerlendirilmesi. İlköğretim Online, 10(2). 406-420.
• Balta, E. ve Demir, S. (2016). Tarih, Kimlik ve Dış Politika: Rusya Federasyonu Güncel Tarih Ders Kitaplarında Osmanlı- Türk İmajı. Bilig, 76, 1-31.
• Caymaz, B. (2007). Türkiye’de Vatandaşlık Resmi İdeoloji ve Yansımaları. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi.
• Civan, M. (2007). Tek parti dönemi ilköğretim vatandaşlık bilgisi ders kitaplarında vatandaşlık modeli. (Yüksek Lisans Tezi). Gazi Osman Paşa Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Tokat.
• Copeaux, E. (2016). Tarih Ders Kitaplarında (1931-1993) Türk Tarih Tezinden Türk İslam Sentezine. (çev. A. Berktay). İstanbul: İletişim.
• Çakmak, Z. ve Bulut, B. (2019) Sosyal Bilgiler Perspektifinden Küresel Okuryazarlık Becerisi. Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi,(51). 160-180.
• Çiftçi, K. (2007). Tarih Kimlik ve Türkiye’nin Belleğinin Dış Politikası. Akademik İncelemeler, 2(1).97–131.
• Davey, L. (1991). Vaka Çalışması Değerlendirmelerinin Uygulanması. Pratik Değerlendirme, Araştırma ve Değerlendirme, 2(1). 9.
• Demirkaya Güler, B. (2015). Köy enstitüleri kapsamında eğitim ve ideolojinin sosyal değişimlerin etkilerinin incelenmesi: Köy Enstitüsü Dergisi. (Doktora Tezi). Maltepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Duman, M. (2007). Modernden Postmoderne Geçişte Kimlik Tartışmaları ve Çok Kültürlülük. Uluslararası İlişkiler Dergisi, 4(13). 3-24.
• Erten, S. (2004). Çevre Eğitimi ve Çevre Bilinci Nedir, Çevre Eğitimi Nasıl Olmalıdır? . Çevre ve İnsan Dergisi, 65(66). Ankara.
• Girgin, Ü. (2018). Gelenekten Postmoderne Kimlik İnşa Süreci ve Yeni Medya: Facebook Örneği. Abant Kültürel Araştırmalar Dergisi, 3(5). 202-230.
• Glesne, C. (2012). Nitel Araştırmaya Giriş. (çev. A. Ersoy ve P. Yalçınoğlu). Ankara: Anı .
• Görmez, E. (2018). Güncellenen Sosyal Bilgiler Programının Politik Okuryazarlık Becerisi Bakımından Yeterliliği. Muş Alparslan Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 6(18). 109-114.
• Gutorov, V. (2015). Citizenship, national identity and political education: Some disputable questions. Studies of Transition States and Societies, 7(1), 77-92.
• Heywood, A. (2015). Siyasi İdeolojiler. Ankara: Liberte .
• İnal, K. (2004). Eğitim ve İktidar Türkiye’de Ders Kitaplarında Demokratik ve Milliyetçi Değerler. Ankara: Ütopya.
• İnal, K. (2008). Eğitim ve İdeoloji. İstanbul: Kalkedon.
• Joppke, C. (2007). Transformation of Citizenship: Status, Rights, Identity. Citizenship Studies, 11(1). 37-48.
• Karaduman, S. (2010). Modernizmden Postmodernizme Kimliğin Yapisal Dönüşümü. Yaşar Üniversitesi e-Dergisi, 5(17). 2886-2899.
• Karakoç, E. ve Yıldırım, H. (2021). Osmanlı İmparatorluğu'ndan Türkiye Cumhuriyeti'ne Milli Kimlik İnşasında Kültür Varlıklarının Etkisi. Türk İslam Medeniyeti Akademik Araştırmalar Dergisi, 16 (31). 31-52.
• Karatekin, K. , Kuş, Z.ve Merey Z. (2014). Sosyal Bilgiler Öğretmen Adaylarının Çevre Sorunlarının Çözümünde Sosyal Katılımları. İlköğretim Online, 13(2). 345‐361.
• Karpat, K. H. (2006). Osmanlı’da Değişim, Modernleşme ve Uluslaşma. (çev. F. D. Özdemir). Ankara: İmge.
• Kavut, S. (2020). Kimliğin Dönüşümü: Dijital Kimlikler Selçuk. İletişim Dergisi, 13(2). 987-1008
• Kayaalp, F. (2015). İdeoloji - vatandaşlık ilişkisi bağlamında 1923 - 1950 türkiye’sinde sosyal bilgiler kapsamındaki ders kitaplarının incelenmesi. (Yüksek Lisans Tezi). Atatürk Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Erzurum.
• Keskin, Y. (2002). Türkiye’de II. meşrutiyetten günümüze kadar uygulanmış olan sosyal bilgiler öğretim programlarının analizi ve karşılaştırılması. (Yüksek Lisans Tezi). Marmara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
• Keskin, Y. ve Keskin, S. C. (2013). İlkokul (İlköğretim) Sosyal Bilgiler Programlarında Milli Bilinç ve Barış Değerinin Tarihsel Serüveni. TSA Dergisi, 17(3). 51-86.
• Kılıç S. ve Tok N. (2013). Çevrecilikte Yeni Bir Kimlik: Ekolojizm. Akademik İncelemeler Dergisi,8(2). 223-250.
• Kırıkçı, C. A. (2017). Sosyal bilgiler ve kapsamındaki ders kitaplarında doğu-batı bağlamında öteki: (1928-2017). (Doktora Tezi). Marmara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü. İstanbul.
• Kurnaz, Ş. (2013). Camilerin toplumsal kimlik ve değerlerin oluşmasındaki rolü. (Yüksek Lisans Tezi). Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. İzmir.
• Kurtdaş, E. M. ve Öteleş, Ü. (2021). Ulusal ve Küresel Kimlik Bağlamında Sosyal Bilgiler Eğitimi. İnönü Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 22 (2). 1115-1168.
• Kuru, E. (2019). Sosyal Bilgiler Öğretmen Adaylarının Dijital Okuryazarlık Kavramına İlişkin Görüşleri. Elektronik Türkçe Çalışmaları, 14(3). 1629-1648.
• Marshall, T.H. & Bottomore, T. (2000). Yurttaşlık ve Toplumsal Sınıflar. (çev. A. Kaya). Ankara: Gündoğan.
• Okur, M.(2013). Liselerde coğrafya eğitiminin milli kimlik bilincine etkisinin öğrenci görüşlerine göre değerlendirilmesi. (Yüksek Lisans Tezi). Ankara Gazi Üniversitesi, Ankara.
• Ozan, H. ve Kuş Z. (2020). Meşrutiyet’ten Cumhuriyet’e Vatandaşlık Öğretim Programlarında Kimlik İnşası. Eğitim ve Toplum Araştırmaları Dergisi, 8(2). 237-257.
• Öcal, A. ve Yakar, H. (2015). 1968-2005 Sosyal Bilgiler Ders Programlarında Küresel Farkındalık Eğitimi. Abant İzzet Baysal Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 15 (USBES Özel Sayısı I). 307- 327.
• Öztürk, T. ve Öztürk, F. (2015). Sosyal Bilgiler Öğretim Programının Çevre Eğitimi Açısından Analizi. Kastamonu Eğitim Dergisi, 24(3), 1533-1550.
• Özünal, S. ve Özer, A. (2016). Sosyal Bilgiler Deki Coğrafya Konularının Kimlik ve Vatandaşlık Bilinci Kazandırmasına İlişkin Öğretmen Görüşleri. Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, 4(23). 348-369.
• Pamuk, A. (2013). Bireysel ve Kolektif Kimliklerin İnşasında Tarih Algısının Rolü. (Doktora Tezi). Marmara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü. İstanbul.
• Pamuk, A. (2017). Kimlik ve Tarih Kimliğin İnşasında Tarihin Kullanımı. İstanbul: Yeni İnsan.
• Sertkaya, B. (2010). İlköğretim II. kademe sosyal bilgiler dersi öğretiminde kültür aktarımı ve kültürel kimlik geliştirme. (Yüksek Lisan Tezi). Balıkesir Üniversitesi, Balıkesir.
• Smith, A. D. (2013). Milliyetçilik Kuram İdeoloji Tarihi. (çev. Ü. H. Yolsal). Ankara: Atıf.
• Şıvgın, H. (2009). Ulusal Tarih Eğitiminin Kimlik Gelişimindeki Önemi. Gazi Akademik Bakış, Uluslararası Kıbrıs Üniversitesi’nde düzenlenen “Kimlik, Küreselleşme ve Terör” sempozyumu’nda bildiri. (04). 35-53.
• Turan, M. (2009). 1950 ile 1960 yılları arası ortaokul tarih dersi kitaplarında yer alan milli kimlik kavramının içerik analizi. (Yüksek Lisans Tezi). Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• Türkcan, B. ve Bozkurt, M. (2015). İlkokul Öğrencilerinin Sosyal Bilgiler Dersi Bağlamında Kimli k, Kültür ve Yurttaşlık Algıları. International Periodical for The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 10(11). 1501-1526.
• Üstel, F. (2016). Makbul Vatandaş’ın Peşinde II. Meşrutiyet’ten Bugüne Vatandaşlık Eğitimi. İstanbul: İletişim.
• Yıldırım, A. ve Şimşek, H. (2018). Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Yöntemleri. Ankara: Seçkin.
• Yıldırım, T. (2014). Meşrutiyetten günümüze tarih ders kitaplarında Türk kimliğinin inşası. (Doktora Tezi). Marmara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
• Yörü, S.(2007). Vatan sevgisi ve yurttaşlık bilinci oluşturmada lise coğrafya derslerinin yerinin değerlendirilmesi. (Yüksek Lisans Tezi). Gazi Üniversitesi, Ankara.
• Zürcher, E. J. (2015). Osmanlı İmparatorluğu’ndan Atatürk Türkiye’sine Bir Ulusun İnşası Jön Türk Mirası. (çev. L. Yalçın). 1. Baskı (2015). İstanbul: Akılçelen.