Van Gölü seviye değişimlerinin Engil Çayı Deltası jeomorfolojisi üzerine etkisi ve Dilkaya Höyüğü ile ilişkisi

Yıl 2019, Sayı: 72, 45 - 51, 29.06.2019

Ebru Akköprü , Funda Altan Aydın Ali Fuat Doğu

https://doi.org/10.17211/tcd.536643

Cited By: 2

Öz

Van Gölü 3602 km² lik alanı ve maksimum 451 m derinliği ile Türkiye’nin en büyük gölüdür. Sodalı olan göl denizden 1648 metre yüksekte olup 17.000 km² lik kapalı bir havzaya sahiptir. Havzanın kapalı olması Nemrut volkanizması ile ilişkilidir. Son yıllarda yapılan sondaj çalışmaları (Paleovan) ile gölün yaşı 600.000 yıl olarak belirlenmiştir. Konu ve inceleme alanına ilişkin literatür araştırmaları yapıldıktan sonra arazi çalışmaları gerçekleştirilmiş ve İnsansız Hava Aracı ile fotoğraf çekimleri yapılmıştır. Engil Deltası ve yakın çevresinin haritalama çalışmalarında ArcGIS 10.3 programı kullanılmıştır. Urartu Medeniyeti tarihi ve kültürünün en önemli kalıntıları ve kayıtlarına da ev sahipliği yapan Van Havzası jeomorfolojik ve jeoarkeolojik anlamda büyük bir zenginliğe sahiptir. Van Gölü’nde geçmişten günümüze önemli ölçüde seviye değişiklikleri meydana gelmiştir. Bu değişimlerin kıyı şekillenmesinde etkileri olmuştur. Özellikle alçak kıyı kesimlerinde seviye değişimlerinin etkileri daha belirgindir. Bu çalışmada göldeki seviye değişikliklerinin Engil Çayı Deltası ve Dilkaya Höyüğü üzerindeki etkileri incelenmiştir. Dilkaya Höyüğü’nün delta gelişimi süreci ve göldeki seviye değişimleri ile olan ilişkisi incelenirken 1986-1998-2016 yıllarına ait Landsat uydu görüntülerinden de faydalanılmıştır. Deltanın eski tortulları üzerinde kurulmuş olan höyük, göl seviyesine göre yüksekte olmakla birlikte göldeki seviye yükselmelerinden tarih boyunca sürekli etkilenmiştir. Höyük tamamen ortadan kalkmamış ve günümüzde bir delta-göl taraçası (Alçak Taraça-Pleistosen Holosen) görünümünü almıştır; ancak bugün yarıya yakınını dalga erozyonu ile kaybetmiştir. İnceleme alanındaki ikinci taraça (Yüksek taraça- Pliyo-Kuvaterner), gölün daha yüksek bir seviyesinde oluşmuş eski delta kalıntısıdır. Engil Çayı, gölün şimdiki seviyesine göre aktüel deltayı oluşturmaktadır. Bu delta alanı gölde sık sık görülen seviye değişimlerinden etkilenerek gelişimini sürdürmektedir.

Anahtar Kelimeler

Van Gölü, Dilkaya Höyüğü, Engil Deltası, Jeoarkeoloji, Jeomorfoloji

The effect of Van Lake level changes on the geomorphology of the Delta Stream and its relationship with the Dilkaya Tumulus

Öz

Lake Van is the largest lake in Turkey with a 3602 km² area and a maximum depth of 451 m. The lake is 1648 meters high from the sea and has a closed basin of 17.000 km². Closed basin is associated with Nemrut volcanism. With the drilling works carried out in recent years, the age of the lake has been determined as 600.000 years. After the literature researches about the subject and the study area, field studies were carried out and the photographs were taken with the Drone. ArcGIS 10.3 program was used in the mapping studies of the Engil Delta and its vicinity. The Van Basin, which also hosts the most important remains and records of the history and culture of Urartu Civilization, has a great richness in geomorphological and geoarchaeological terms. There have been significant changes in the level of Lake Van from the past to the present. These changes had an impact on coastal patterns. The effects of level changes in low coastal areas are more prominent. In this study, the effects of level changes in the lake on the Engil Delta and Dilkaya Mound were investigated. The relationship between Dilkaya Mound delta development process and the level changes in the lake was investigated while Landsat satellite images of 1986-1998-2016 were also used. The mound, which was founded on the old sediments of the delta, was higher than the lake level, but was constantly affected by the elevations in the lake. The mound has not completely disappeared and today it has taken the appearance of a delta-lake terrace (Low Terrece-Pleistosen Holocene); however, today it has lost nearly half of it with wave erosion. The second terrace in the study area (High terrace-Plio-Quaternary) is the old delta residue formed at a higher level of the lake. According to the present level of the lake, the Engil river forms the actual delta. This delta area is affected by frequent changes in the lake.

Anahtar Kelimeler

Van Lake, Engil Delta, Geoarcheology, Geomorphology, Dilkaya Mound, Engil Delta, Geoarcheology

Kaynakça

• Ardel, A. (1944). Van Gölü Bölgesi'nin Coğrafyası. Beşinci Üniversite Haftası-Van. 241: 91-112. İstanbul Üniversitesi: İstanbul. Aydın, F. (2017). Van Gölü Seviye Değişimleri ve Kıyılar Üzerindeki Etkileri. Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Van.
• Çilingiroğlu, A. (1985). Van Dilkaya Höyüğü Ön Çalışmalar. II. Araştırma Sonuçları Toplantısı, Ankara, Kültür Bakanlığı Yayınları, 159-161.
• Çilingiroğlu, A. (1986). Van Bölgesi Yüzey Araştırması 1986. V. Araştırma Sonuçları Toplantısı. Ankara, Kültür Bakanlığı Yayınları, 119-121.
• Çilingiroğlu, A. (1990). Van-Dilkaya Höyüğü Kazıları, 1988, XI. Kazı Sonuçları Toplantısı. I, Ankara, 247-254.
• Çilingiroğlu, A. (1993). Van-Dilkaya Höyüğü Kazıları Kapanış, XIV. Kazı Sonuçları Toplantısı, I, Ankara, 469-492.
• Degens, E.T., Kurtmann, F. (1978). Geology of Lake Van. MTA Yayınları, Ankara.
• Doğu, A., F., Kuzucuoğlu, C., Akköprü, E., Mouralis, D., Christol, A., Fort, M., Zorer, H., Brunstein, D., Guillou, H., Fontugne, M. (2013). Van Gölü Havzası Geç Pleistosen ve Holosen Evrimi. Profesör Doktor İlhan Kayan'a Armağan, Ege Üniversitesi Yayınları, Edebiyat Fakültesi Yayın No: 181: 727-790.
• Erinç, S. (1953). Doğu Anadolu Coğrafyası. İstanbul Üniversitesi Yayınları No:572, İstanbul.
• Foley, E. J. (1938). Van Mıntıkasının Jeolojisi. MTA Rapor No: 719 (Yayınlanmamış) Ankara.
• İzbırak, R. (1951). Cilo Dağı ve Hakkari ile Van Gölü Çevresinde Coğrafya Araştırmaları (Geography researches in the region of Lake Van, Hakkari and Cilo range). Anıl Yayınları, İstanbul.
• Kempe, S., Landmann, G., ve Müller, G. (2002). A Floating Varve Chronology From The Last Glacial Maximum Terrace of Lake Van/Turkey. Zeitschrift für Geomorphologie:126:97-114.
• Kuzucuoğlu, C,, Christol, A., Doğu, A.F., Mouralis, D., Akköprü, E., Fort, M., Fontugne, M., Brunstein, D., Karabıyıkoğlu, M., Reyss, J.L., Zorer, H (2010). Formation of the upper pleistocene terraces of Lake Van (Turkey). Quat Sci Rev 25(7):1124–1137.
• Lahn, E. (1948). Türkiye Göllerinin Jeolojisi ve Jeomorfolojisi Hakkında Bir Etüt. M.T.A. Yayınları, No:12, Ankara.
• Landmann, G., Reimer, A., Lemcke, G., Kempe, S. (1996). Dating Late Glacial Abrupt Climate Changes in the 14,570 yr Long Continuous Varve Record of Lake Van,Turkey.Palaeogeography,Palaeoclimatology, Palaeoecology 122: 107-118.
• Litt, T., Krastel, S., Sturm, M., Kipfer, R., Örçen, S., Heumann, G., Franz, S. O., Ülgen, B.U., Niessen, F. (2009). ‘Palaeovan’, International Continental Scientific Drilling Programme (ICDP): site survey results and perspectives. Quaternary Science Reviews 28: 1555–1567.
• Maxcon, J.H. (1936). Nemrut Krater Gölü. MTA Dergisi 5: 45-49.
• Reimer, A., Landmann, G., Kempe, S., (2009). Lake Van, Eastern Anatolia, Hydrochemistry and History. Aquatic Geochemistry, 15(1):195-222.
• Sağlamtimur, A. H. (1994). Van Dilkaya Kazılarından Çıkan Demir Çağ Çanak Çömleği. Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), İzmir.
• Schweizer, G. (1975). Untersuchungen zur Physiogeographie von Ostanatolien und Nordwestiran, geomorphologische, kilma- und hydrogeographische Studien im Vansee- und Rezaiyehsee-Gebiet. Tübinger Geographische Studien, Institute of Geography, University of Tuübingen.
• Stockhecke, M., Kwiecien, O., Vigliotti, L.Anselmetti, F. S., Beer, J., Çağatay, M. NChannell, J. E. T., Kipfer, R., Lachner, J., Litt, T., Pickarski, N., Sturm, M. (2014). Chronorstatigraphy of the 600.000 year old continental record of Lake Van(Turkey). Quaternary Science Reviews 104 :8-17.
• Sümengen, M. (2008). 1/100 000 ölçekli Türkiye Jeoloji Haritaları Paftası, No: 63, Van-L50 Paftası. Jeoloji Etütleri Dairesi, Ankara.
• T.C. Van Valiliği Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü, (2016). Van İli 2015 Yılı Çevre Durum Raporu, Van.
• Valeton, I. (1978). A morphological and petrologicaal study of the terraces around Lake Van, Turkey. Geology of Lake Van, Degens E, Kurtmann F edt. MTA Yayınları: 64–80.Ankara.
• Wick, L., Lemcke, G., and Sturm, M, (2003), Evidence of Lateglacial and Holocene Cimatic Change and Human Impact in Eastern Anatolia: High-resolution Pollen, Charcoal, Isotopic and Geochemical Records From the Laminated Sediments of Lake Van, Turkey. The Holocene 13/5: 665-675.