Gaziantep ili ihracatının coğrafi çeşitliliği

Yıl 2021, Sayı: 77, 145 - 156, 30.06.2021

Ömer Şen

https://doi.org/10.17211/tcd.899402

Cited By: 1

Öz

İhracatın artırılması, bilhassa gelişmekte olan ülkelerin her ölçekteki coğrafi birimi için ekonomik kalkınmada kilit bir araçtır. İhracat miktarının; yerel, bölgesel ve küresel ihracatın oranının ve ürün çeşitliliğinin bilinmesi kadar, ihracatın hangi pazarlara yapıldığının yani coğrafi çeşitliliğin bilinmesi de büyük önem arz etmektedir. Gaziantep, Türkiye’nin en yüksek ihracat yapan illeri arasındadır. Bu çalışma, 2010-2019 yılları arası Gaziantep ihracatının coğrafi çeşitliliğini Hirschman-Herfhindal İndeksi (HHI) kullanılarak ölçmek ve sonuçlarını değerlendirme amacı taşımaktadır. Ayrıca ilin ihracat gerçekleştirdiği pazarlardaki yoğunlaşma durumunu tespit etmek ve coğrafi çeşitlilik bulgularını daha kapsamlı bir şekilde açıklamak amacıyla Ticaret Yoğunlaşma İndeksi (TII) de kullanılmıştır. Son on yıllık dönemde ilin HHI değeri yaklaşık yarı yarıya düşüş göstererek, coğrafi çeşitliliğin arttığı gözlenmiştir. En yüksek TII değerleri ise coğrafi yakınlık avantajları ve tarihi kültürel bağları ile Ortadoğu ülkelerinde gözlenmiştir. Bunun yanında Afrika ve Orta Asya pazarlarında da alanını genişletmekle birlikte, Birleşik Krallık ve İtalya gibi ithalat rakamları yüksek Avrupa ülkelerinde de ortalamalara yaklaşan değerler göstermiştir. Coğrafi çeşitliliğin artış göstermesinde Gaziantep’te oluşan ve giderek gelişen çok aktörlü bir ihracat değer ortamı ile firmaların yüksek rekabet ile daha yüksek oranda yeni pazar arayışlarının etkisi olduğu söylenebilir.

Anahtar Kelimeler

Gaziantep, Coğrafi Çeşitlilik, ihracat

Destekleyen Kurum

Hayır

Proje Numarası

Hayır

Geographical diversification of Gaziantep province exports

Öz

Increasing exports is a key tool in economic development, especially for geographical units of all sizes of developing countries. It is just as important to know its geographical diversification; to know the amount of exports, to know its ratio to local regional and global exports, to know the diversity of products. Gaziantep is among the highest exporting provinces of Turkey. The aim of this study is to measure the geographical diversification of Gaziantep exports between 2010-2019 using Hirschman-Herfhindal Index (HHI) and to evaluate its results. In addition, the Trade Concentration Index (TII) was also used to determine the concentration status in the markets in which the province exports and to explain the geographical diversity findings in a more comprehensive way. During the last decade, the HHI value of the province has decreased by about half, increasing the geographical diversification of the province. It has emerged in Middle Eastern countries with the highest TII values, geographical proximity advantages and historical cultural ties. In addition, it also expanded its field in African and Central Asian markets, but also showed values approaching the average in European countries with high import figures, such as the United Kingdom and Italy. In the emergence of this situation, it can be said that with a multi-actor export value environment, firms have a high competition and a higher rate of new markets search.

Anahtar Kelimeler

Gaziantep, geographical diversification, export

Proje Numarası

Hayır

Kaynakça

• Acaravcı, A. & Kargı, G. (2015). Türkiye’de ihracatın çeşitlendirilmesi ve ekonomik büyüme. Uluslararası Ekonomi ve Yenilik Dergisi, 1(1),1-16. https://doi.org/10. 20979/ue yd.182891
• Aditya, A. & Acharyya, R. (2011). Export diversification, composition, and economic growth: evidence from cross-country analysis. The Journal of International Trade & Economic Development, 22 (7), 959-992. https://doi.org/10.1080/09638 199.2011.619009
• Agosin, M. R. (2009). Export diversification and growth in emerging economies, CEPAL Review, 97, 115-131. http://hdl.handle.net/11362/11322
• Agosin, M. R., Alvarez, R. & Bravo-Ortega, C. (2012). Determinants of export diversification around the world: 1962–2000. The World Economy, 35(3), 295-315. https:// doi.org/10.1111/j.1467-9701.2011.01395.x
• Akal, M. (2008). Ortadoğu sınır ülkeleriyle dış ticaret yoğunlaşması ve yapısal değişim. Gaziantep Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 7(2), 271-296. https://dergipark.org.tr/en/pub/jss/issue/24248/257118?publisher=gantep
• Akar, G. & Ay, A. (2019). Ürün ve ülke açısından ihracat çeşitlendirmesi: Türkiye üzerine bir değerlendirme. Gümüşhane Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Elektronik Dergisi, 10(1),116-127. https//dergipark.org.tr/en/pub/gumus/issue/44146/46099
• Akardeniz, E. & Kıraç, F. (2015). Rekabet ve yoğunlaşma düzeyinin ölçülmesi; Gaziantep teknik tekstiller piyasası. The Journal of Academic Social Sciences 10(10), 451- 472. http://dx.doi.org/10.16992/ASOS.523
• Akdemir, N. & Öngel, S. F. (2017). Gaziantep’te göç ve yerellik üzerinden birikim dinamikleri.Emek Araştırma Dergisi (GEAD) 8, (11), 55-74. http://www.emekarastirma.org /uploads/dergi /2910.pdf
• Aktaş, M. T. & Çatalbaş, N. (2011). Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nin kalkınma ve ihracat ilişkisi üzerine bir inceleme. Marmara Üniversitesi İ.İ.B.F. Dergisi, Cilt XXXI, (II), 61-90. https://dergipark.org.tr/en/pub/muiibd/issue/498/4447
• Aldan, A., Aydın, M. F., Çulha, O. Y., Sunel, E. & Taşkın, T. (2012). İhracatta bölgesel ve sektörel çeşitlenme. Ekonomi Notları, 18. https://ideas.repec.Org/p/tcb/econot /1218.html
• Al-Marhubi, F. (2000). Export diversification and growth: an empirical investigation. Applied Economics Letters, 7(9), 559-562. https://doi.org/10.1080/13504850050059005
• Amurgo-Pacheco, A. & Pierola, M. D. (2008). Patterns of export diversification in developing countries: ıntensive and extensive margins. Policy Research Working Paper; No. 4473. World Bank, Washington, DC.
• Arınç, K. (2011). Doğal, iktisadi, sosyal ve siyasal yönleriyle Türkiye’nin İç Bölgeleri. Eser Ofset Baskı Matbaacılık, Erzurum. ISBN 978-605-61910-0-8
• ATONET (Ankara Ticaret Odası) (2021, Ocak 19) https://www.atonet.org.tr/IcerikDetay/11693_baran-suriye?nin-yeniden-insasi- calistayina-katildi
• Avcı, S. (2000). Türkiye’nin ekonomi politikaları ve coğrafi sonuçları. Coğrafya Dergisi Sayı:8, 29-70. https://dergipark.org.tr/tr/pub/iucografya/issue/25057/264547
• Ayık, U & Enterili, Z. (2020). Değişen kent politikaları ve kentsel dönüşüm: Gaziantep Nuripazarbaşı Mahallesi örneği. International Journal of Geography and Geography Education, 41, 221-244. https://doi.org/10.32003/igge.649700
• Azgün, S. & Takım, A. (2016). Türkiye’nin dış ticaretinde mal ve ülke yoğunlaşması. 2. Uluslararası Kafkasya-Orta Asya Dış Ticaret ve Lojistik Kongresi: 275-282. Erzurum, Turkey.
• Benek, S. (2016). Türkiye-Suriye ilişkilerinin sosyal coğrafya açısından tarihsel arka planı. Gaziantep University Journal of Social Sciences, 15 (1), 171-192. https://doi.org /10.21547/jss.256743
• Boehe, D. & Jimenez, A. (2018). Does the sequencing of related and unrelated export diversification matter? evidence from Colombian exporters. International Business Review, 27, (6), 1141-1149. https://doi.org/10.1016/j.ibusrev.2018.04.0 05
• Brenton, P., Newfarmer, R. & Walkenhorst, P. (2009). Avenues for export diversification: issues for low-income countries. MPRA, Commission on Growth and Development Working Paper, 47. Munich: MPRA.
• Brown, A. J. (1949). Applied Economics: Aspects of the World Economy in War and Peace. London.
• Coe, N. M., Kelly P. F. & Yeung H. W.C (2007). Economic geography: A contemporary introduction. Blackwell Publishing. ISBN 978-1-4051-3215-2
• Cos, P., Colom, A. & Cabases A. (2019). Geographic export diversification: determinants and their link with export performance. International Business Theory and Application 61:397–411. https://doi.org/10.1002/tie.21991
• Çınar, Y. & Göksel, T. (2010). İhracatta bölgesel çeşitlendirme ve istikrar. Ankara Üniversite si SBF Dergisi, 65 (02), 29-57. https://doi.org/10.1501/SBFder_0000002169
• Dalgıç, B. & Fazlıoğlu, B. (2015). Dış ticarette ürün/ülke çeşitliliği ve firma performansı: Türkiye örneği. Sosyoekonomi, Vol. 23 (26), 7-23. https://dergipark.org.tr/en/ pub/sosyoekonomi/issue/21086/227041
• Değer, M. K. (2010). İhracatta ürün çeşitliliği ve ekonomik büyüme: Türkiye deneyimi (1980- 2006). Atatürk Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 24 (2), 259-287. https://dergipark.org.tr/en/pub/atauniiibd/issue/2699/35591
• Değer, M. K. & Genç, M. C. (2010). İhracatta ülke çeşitliliğinin toplam ihracat ve hâsıla üzerine etkisi: Türkiye ekonomisi üzerine eş-bütünleşme ve nedensellik testleri (1980-2007). Akdeniz İİBF Dergisi, 10 (20), 66-85. https://dergipark.org.tr/en/ pub/auiibfd/issue/32323/359209
• Demir, M. A. (2020). Türkiye ile seçilmiş Ortadoğu ülkeleri arasındaki ticaret yoğunluğunun analizi. Nazilli İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, Volume 1, (1), 1-14. https://dergipark.org.tr/en/pub/niibfd/issue/55259/745791
• Didier, L. (2017). South-south trade and geographical diversification of intra-SSA trade: evidence from BRİCS. African Development Review, Vol. 29, No. 2, 139–154. https://doi.org/10.1111/1467-8268.12246 Dinçer, H. (2019). Kurtuluştan sonra Gaziantep (Türkiye’nin sıhhi ve içtimai coğrafyası: Gazi Ayıntâb vilayeti). Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi XIX/38, 75-97. https://dergipark.org.tr/en/pub/cttad/issue/50526/657202
• Doğan, M. (2021). Ekonomik coğrafya (4.Baskı), Doğan, M. & Doğan-Sertkaya, Ö. (Ed.), Beşeri ve Ekonomik Coğrafya: 159-195. İstanbul: Pegem Akademi.
• Doğan, S. & Soyyiğit Kaya, S. (2011). Gümrük Birliği sonrasında (1996-2009) Türkiye’nin Avrupa Birliği ile dış ticaretinin ülke ve fasıl bazlı yoğunlaşma analizi. İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Ekonometri ve İstatistik Dergisi, 14, 1-18. https:// dergipark.org.tr/en/pub/iuekois/issue/8981/112033
• Doğanay, H., Özdemir, Ü. & Şahin, İ. F. (2020). Genel beşeri ve ekonomik coğrafya. Pegem Akademi (11. Baskı), İstanbul. ISBN 978-605-364-119-3
• Edmonds, C. & Li, Y. (2010). A new perspective on china trade growth: application of a new ındex of bilateral trade ıntensity. Honolulu: University of Hawaii at Manoa, Department of Economics, Working Papers, 201025.
• Erkan, B. (2012). Ülkelerin karşılaştırmalı ihracat performanslarının açıklanmış karşılaştırmalı üstünlük katsayılarıyla belirlenmesi: Türkiye-Suriye örneği. ZKÜ Sosyal Bilimler Dergisi,8,(15),195-218. https://dergipark.org.tr/en/pub/ijmeb/ issue/54849/75108
• Erkan, B. & Sunay, Z. F. (2016). Türkiye’nin ihracatının yoğunlaşma perspektifinde analizi. İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi Cilt: 5,(7),1823-1842. https:// doi.org/10.15869/itobiad.259266
• Erlat, G. & Akyüz O. (2001). Country concentration of Turkish exports and imports overtime. Economics Web Institutes, www.luc.edu/orgs/meea/volume3/gerlat.pdf
• Herfindahl, O. (1950). Concentration in the steel ındustry, Columbia University Ph. D. thesis-New York.
• Herzer, D. & Lehnmann D, F. N. (2006). What does export diversification do for growth? An econometric analysis, Applied Economics, 38(15), 1825-1838. https://doi.org/10. 1080/00036840500426983
• Hesse, H. (2009). Breaking ınto new markets emerging lessons for export diversification. In R. Newfarmer, W. Shaw & P. Walkenhorst (Eds.), Export Diversification and Economic Growth (pp. 55-81). World Bank, Washington DC.290p
• Hirschman, A. (1945). National power and the structure of foreign trade. University of California Press, 155-62.
• İTKİB (İstanbul Tekstil ve Konfeksiyon İhracatçı Birlikleri) (2021, Şubat 12). http://www.itkib.org.tr.Suriye Ülke Raporu 2010.pdf İzmen, Ü., Daş, Z. B. & Özbal, Y. (2015). Bölgesel kalkınma dinamikleri: ihracat ve sanayi kenti Gaziantep - Rekabet Gücü Analizi ve 2023 senaryoları. İstanbul. Promice Dijital Matbaacılık. ISBN: 978-605-64879-5-8
• Karakaş, A. (2017). İthalata dayalı ihracatın riskli yapısı: dış ticarette sürdürülebilirliğin Türkiye için analizi. Kırıkkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 7 (2), 261- 278. https://dergipark.org.tr/en/pub/kusbd/issue/30549/296087
• Kaplan, H. & Tur, F. (2017). Türkiye’de ihracatın sektör ve pazar çeşitliliği çerçevesinde yaşadığı yapısal dönüşüm. Ege Akademik Bakış, Cilt 17(1), 59-74. https://doi.org 10.21121/eab.2017123468
• Koçal, A. V. (2013). Kuzey Irak’la sınır ticaretinin Güneydoğu Anadolu Bölgesi’ne sosyoekonomik etkileri bağlamında kentleşmenin ekonomi politiği. I. Türkiye Lisansüstü Çalışmaları Kongresi Bildiriler Kitabı, 29 Haziran-01 Temmuz 2012, Konya
• Kojima, K. (1964). The pattern of ınternational trade among advanced countries. Hitotsubashi Journal of Economics, Vol. 5 (1) : 16-36. https://www.jstor.org/stable/43295433
• Kotil, E. (2019). Türkiye’nin Avrupa Birliği’ne ihracatı: çekim modeli analizi. Ekonomik ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, Cilt 15,(2), 167-175. https://dergipark.org.tr/en/pub//esad/issue/49561/604724
• Kösekahyaoğlu, L. (2007). Türkiye dış ticaretinde ürün ve ülke bazında yoğunlaşma: 1980–2005 dönemi üzerine karşılaştırmalı bir analiz. İ.Ü. Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi No:36, 15-34. https://dergipark.org.tr/en/pub/iusiyasal/issue/600/6047
• Kunimoto, K. (1977). Typology of trade ıntensity ındices. Hitotsubashi Journal of Economics, 17 (2), 15-32.
• Kula, F. & Aslan, A. (2008). Türkiye’nin Ortadoğu’da ekonomik geleceği: Türkiye’nin ihracat potansiyeline yönelik ampirik bir analiz. MPRA Paper 10688, University Library of Munich, Germany.
• Lederman, D. & Maloney W. F. (2009). Breaking ınto new markets emerging lessons for export diversification. In R. Newfarmer, W. Shaw & P. Walkenhorst (Eds.), Trade structure and Growth. (pp. 39-55). World Bank, Washington DC. 290p.
• MFA (Ministry of Foreign Affairs) (2021, Şubat 7). http://www.mfa.gov.tr/turkiye-somali-siyasi-iliskileri.tr.mfa
• Mortan, K. & Arolat, O. S. (2009). Gaziantep ekonomisine bakış. Heyamola Yayınları: İstanbul, 103s.
• Mutluer, M. (2003). Türkiye’de yeni gelişen sanayi odakları: Denizli-Gaziantep-Çorum. Ege Coğrafya Dergisi, 12 (1). https://dergipark.org.tr/en/pub/ecd/issue/4882/66952
• Orhan, A. & Demir, S. (2019). Gelir dağılımı eşitsizliğinin ölçümünde gini katsayısı mı theil endeksi mi? II. International Conference on Empirical Economics and Social Science (ICEESS’ 19) June 20-21-22, 2019 / Bandırma – Turkey 1331-1345.
• Özdemir, Ü., Kantürk Yiğit, G. & Oral, M. (2016). Cumhuriyetten günümüze ekonomi politikaları bağlamında Türk dış ticaretinin gelişimi. Doğu Coğrafya Dergisi, 21 (35), 149-174. https://doi.org/10.17295/dcd.23130
• Özlü-Yıldız, Z. (2017). Gaziantep’in 1923-1938 yılları arasında ekonomik ve bayındırlık alanındaki faaliyetleri. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi Cilt: 10 (51), 330-342. http://dx.doi.org/10.17719/jisr.2017.1769
• Öztürk, B. (2005). Türk Yatırım Fonu Sektörünün Rekabet Yapısı. Sermaye Piyasası Rekabet Kurulu Araştırma Dairesi. Araştırma Raporu.
• Öztürk, İ., & Anıl, İ. (2017). Uluslararası coğrafî çeşitlendirme derecesi ile iç ve dış faktörlerin firma performansı ile etkileşimi: Bist’e kayıtlı işletmeler üzerinde bir araştırma (2009-2014). Akdeniz İ.İ.B.F. Dergisi (36), 47-70. https://doi.org/10.25294/auiibfd.357612
• Sandal, E. K., & Şen, Ö. (2016). The agglomerated ındustrıal sectors in Gaziantep and these sector’s dıstrıbutıon in Turkey. Turkish Studies, Volume 11/8,313-334. http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.9612
• Saray, M. O. (2019). D-8 ekonomileri, dış ticaret desenleri ve Türkiye için önemi: ihracat ve ithalat yoğunluğu endeksiyle bir değerlendirme. Curr Res Soc Sci, 5 (2), 171- 188. https://doi.org/10.30613/curesosc.627642
• SBB (Strateji ve Bütçe Başkanlığı) (2021, Şubat 6). https://www.sbb.gov.tr/wp- content/uploads/2019/07/OnbirinciKalkinmaPlani.pdf.
• SDE (Stratejik Düşünce Enstitüsü) (2021, Mart 9). https://www.sde.org.tr/search?Search=somali
• Shepherd, B. (2010). Geographical diversification of developing country exports. World Development Volume 38,(9), 1217-1228. https://doi.org/10.1016/j.worlddev.2010.02.005
• Shepotylo, O. (2013). Export diversification across countries and products: do Eastern European (EE) and Commonwealth of Independent States (CIS) countries diversify enough? The Journal of International Trade & Economic Development, Vol. 22, No. 4, 605–638. https://doi.org/10.1080/09638199.2011. 577797
• Sıradağ, A. (2016). Türkiye-Somali ilişkileri: sebepler, dinamikler ve meydan okumalar, Ortadoğu yıllığı 2016, (Edt. İnat, K. ve Ataman, M.) Kadim Yayınları, Ankara, 713s
• Soyyiğit, S., & Doğan, S. (2019). Türkiye’nin Avrupa Birliği ülkeleri ile dış ticaretinin yapısal analizi: artan rekabet mi yoksa yoğunlaşma mı? Yönetim ve Ekonomi Araştırmaları Dergisi, Cilt: 17 (3), 164-180. https://doi.org/10.11611/yead.54569 2
• Sönmez, M. E. (2012). Yerleşme yeri seçimi ve alansal gelişimi açısından Gaziantep, Özserhat Yayıncılık, Malatya, 187s.
• Söylemez, S. A., Arslan, G. E., Çakar, G. E., Kalaycıoğlu, S., & Özgen, L. (2012). Gaziantep sanayisi ve dinamikleri, Discussion Paper, No. 2012/83, Turkish Economic Association.
• Sümer, G. (2012). Kuzey Afrika pazar araştırması, https://fka.gov.tr/arastirma-raporlari-detayi-1463574266165
• Taş, İ. (2011). Türkiye’de ihracat çeşitlendirmesi ve büyüme ilişkisi. [Yüksek Lisans Tezi Gaziantep Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü]
• TEPAV (Türkiye Ekonomi Politikaları Araştırma Vakfı). (2021, Şubat 8) https://www.tepav.org.tr/upload/files/14757615571.pdf.
• Tezel, İ. (2018). Gaziantep Serbest Bölgesinin Gaziantep dış ticaretine katkısı. Gaziantep Üniversitesi Ayıntâb Araştırmaları Dergisi, 1(1), 103-114. https://dergipark.org.t r/tr/pub/gunaad/issue/41357/499825.
• TİM (Türkiye İhracatçılar Meclisi) (2021, Şubat 2). https://tim.org.tr/tr/ihracat-rakamlari
• Torlak, Ö., Kula, V., & Özdemir, Ş. (2007). Türk işletmelerinin ihracat performansı belirleyicileri, Gazi Üniversitesi İktisadi ve idari Bilimler Fakültesi Dergisi 9/1, 103 -114. https://dergipark.org.tr/tr/pub/gaziuiibfd/issue/28333/301113
• Tümertekin, E. & Özgüç, N. (1997). Ekonomik coğrafya -küreselleşme ve kalkınma. Çantay Kitabevi.
• Türkcan, K. (2014). Investigation the role of extensive margin, ıntensive margin, price and quantity components on Turkey’s export growth during 1998-2011. Turkish Economic Association Discussion Paper, 2014/2, February
• Ulusoy, R., & Turan, N. (2016). Gaziantep ekonomisinin Ortadoğu açısından önemi. Gazi Akademik Bakış, Cilt 9 (18), 141-165. https://doi.org/10.19060/gav.320741
• Ünsal, A., & Sülkü, S. N. (2020). Bölgeler arası gelişmişlik düzeylerinin belirlenmesi ve karşılaştırılması: Türkiye örneği. Bilig – Türk Dünyası Sosyal Bilimler Dergisi 95, 177-209. https://doi.org/10.12995/bilig.9508
• Yaşar, E. (2019). Dış ticarette uluslararası mal ve piyasa çeşitlendirmesi: seçilmiş ülkeler için kümeleme analizi. İşletme ve İktisat Çalışmaları Dergisi, 7 (2), 85-106.
• Yayla M. (2007). Türk bankacılık sektöründe yoğunlaşma ve rekabet: 1995-2005. BDDK Bankacılık ve Finansal Piyasalar Dergisi, Cilt:1, (1). https://dergipark.org.tr/tr/pub/bddkdergisi/issue/57368/812766
• Yılmaz, F., & Akkaya, G. C. (2020). Türkiye’nin Avrupa Birliği ile dış ticaretinde yoğunlaşma analizi. Çukurova Üniversitesi İİBF Dergisi, Cilt: 24(2), 251-267. https://dergipark.org.tr/tr/pub/cuiibfd/issue/60073/795206