RUS TEHDİDİNE KARŞI İSTANBUL BOĞAZI’NIN GÜVENLİĞİ VE TAHKİMİ MESELESİNE DAİR BAZI TESPİTLER (1774-1789)

Yıl 2022, , 101 - 134, 20.06.2022

Seydi Vakkas Toprak

https://doi.org/10.55773/tda.1103526

Öz

Kutsal İttifak karşısında mağlup olan Osmanlı Devleti, imzaladığı Karlofça ve İstanbul antlaşmalarıyla Avrupa’da üstünlüğü Avusturya’ya bırakırken Azak’ı da Rusya’ya terk etmiştir. Böylece ülkenin kuzeyi ile İstanbul Boğazı tehlikeye girmiştir. Azak’ı elde ederek Karadeniz’de donanma inşa eden Rusya, askeri gücüyle Rumeli ve Doğu Anadolu’yu tehdit ederken Boğazlar ve İstanbul için de tehlikeli bir güç olmuştur. Küçük Kaynarca Antlaşması ile bağımsızlık kazandırdığı Kırım’ı ilhak ederek Karadeniz’in kuzeyine yerleşmiş ve sıcak denizlere ulaşmak için önemli bir merhale kat etmiştir. Karadeniz’i açık denizlere bağlayan su yolu olan İstanbul Boğazı da böylece Rus tehdidine açık hale gelmiştir.
1768-1774 Osmanlı Rus Savaşı sırasında Rusya’nın Kırım’ı işgali sonrası İstanbul’un güvenliğini sağlamak için İstanbul Boğazı’nda bulunan kalelerin tahkimi ve yeni kale yapımı zorunlu hale gelmiştir. Karadeniz yönünden İstanbul’a gelebilecek askeri tehlikeleri önlemek için Boğaz’da Osmanlı Devleti’nin yaptığı tahkimat arşiv belgelerinde kayıtlıdır. Bu çalışmada Osmanlı arşiv belgeleri ışığında 1774-1789 yılları arasında İstanbul Boğazı’nda yeni kale inşası, mevcut kalelerin tamir, onarım ve tahkimi, kale ve tabyalara asker ve mühimmat takviyesi gibi meseleler değerlendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Boğaz Kaleleri, İstanbul’un Güvenliği, Boğaz Nazırı, Kılâʻ-ı Hamse, Kılâʻ-ı Sebʻa.

Some Determinations Regarding the Security and Fortification of the Bosphorus Against the Russian Threat (1774-1789)

Öz

Kaynakça

• AHMED CEVDET PAŞA, Tarih-i Cevdet, Cilt: VI, Tertîb-i Cedîd, Matbaa-i Osmâniyye, Dersaadet 1309.
• Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA) Ali Emiri, Abdülhamid I Tasnifi BOA. AE. SABH. I. 256/17245.
• Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA) Cevdet, Askeriye Tasnifi BOA, C. AS. 1043/45809,1.
• Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA) Cevdet, EvkafTasnifi BOA, C. EV. 561/28301.
• Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA) Cevdet, Maliye Tasnifi BOA, C. ML. 519/21227.
• Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA) Hatt-ı HümayunTasnifi BOA. HAT. 184/8572.
• CÂBÎ ÖMER EFENDİ, Câbî Tarihi, I, Haz. Mehmet Ali Beyhan, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2003.
• DANİŞMEND, İsmail Hami, İzahlı Osmanlı Tarihi Kronolojisi, Cilt: III, Türkiye Yayınevi, İstanbul 1961.
• EYÜPGİLLER, Kemal K. ve Yeşim Yaşa, İstanbul Boğazı Kale ve Tabyaları, Kitabevi Yayınları, İstanbul 2019.
• FEDAKÂR, Cengiz, Kafkasya’da İmparatorluklar Savaşı, İş Bankası Yayınları, İstanbul 2014.
• UZUNÇARŞILI, İsmail Hakkı, “Kaynarca Muahedesinden Sonraki Durum İcabı Karadeniz Boğazının Tahkimi”, Belleten, Cilt: XLIV, Sayı: 175, 1980, s. 511-533.
• UZUNÇARŞILI, İsmail Hakkı, Osmanlı Tarihi, Cilt: IV/I, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1988.