SUDAN’DA ‘TÜRKİYE DEVRİNDE’ TÜRKLERİN SUDAN’IN GELİŞMESİNE KATKILARI (1821-1855)

Yıl 2022, , 159 - 180, 20.06.2022

Altan Çetin , Alyagout Yousif Hassan Amid

https://doi.org/10.55773/tda.1105394

Öz

Bu çalışma, Türklerin 1821 yılında Sudan’a hâkim olmalarının akabinde bölgenin gelişmesi için gösterdikleri çabaları konu edinmektedir. Bu faaliyetler en başta Sudan’ın siyasî sınırlarının çizilmesi, siyasî ve idarî koşullara dikkat edilerek düzenlemeler yapılmasını içermektedir. Yine Sudan’ın Türkler tarafından kurulan başkenti Hartum’dan yönetilen modern bir idarî sistem altında birliğinin sağlanması gibi hususlarla temsil edilmektedir. Hükümet görevlerinde yer alabilecek Sudanlıların istihdamıyla bağlantılı olarak modern eğitim de bu devirde başlatılmıştır. İncelenen devirde tarım sektörüne önem verilmiş, modern tarım makineleri getirilmiş ve Sudanlılar bu konuda eğitilmiştir. Hayvancılığın gelişimi, yeni doğan yavruların korunması ve iyileştirilmesi, endüstrinin gelişmesi yine bu devrede başlamıştır. Özellikle nehir taşımacılığı ile ilgili gemi imalatı Nil Nehri kaynaklarının keşfi ve kullanılmasına önemli katkıda bulunmuştur. Demiryolları, telgraf ve posta, bu dönemde tanınmıştır. Modern ulaşım araçları hem iç hem de dış ticaretin genişlemesine katkı sağlamıştır. Matbaa, ilk kez Sudan’da bu dönemde tanınmıştır. Türklerin Sudan’daki faaliyetleri ve katkıları, bu alandaki başarılar muhtelif siyasî, ekonomik, sosyal ve kültürel
yönleri içermekte ve etkileri günümüze kadar devam etmektedir. Bu durum bugün Sudan-Türkiye ilişkilerinin gücüne tanıklık etmekte ve geleceğine dair de bir zemin oluşturmaktadır

Anahtar Kelimeler

Sudan, Türkiye, Osmanlı, Hartum, Afrika

Destekleyen Kurum

Yok

Proje Numarası

Yok

Teşekkür

Yok

Kaynakça

• ABU ALİ, Ahmed bin Al-Hajj, Mahtutat Kâtib eş-Şuna fî Tarih es-Saltana elsinaria ve el-İdare el-Misriyye, Tahkik: Al-Shater Busaili Abdul Jalil, Dar İhya el-Kitab Al-Arabi, Kahire, 1961.
• AHMED, Ahmed Sayed Ahmed, Tarih Madinat el-Hartum: That Al-Hukm el-Mısrî, 1820-1885, Dar el-Kutuba Yayınları, 2000.
• ÂŞÛR, S.A. el-‘Asr el-Memâlîkî fî Mısr ve’ş Şâm, Kahir,1976. Beykbaşı Salim Kubtan, rihla 'iilaa 'aeali el-niyl el'abyad 1839 - 1840, elmuasasa elarabiye lildirasat ve elneşr, bayrut, 2002.
• EL-CABRÎ, Muhammed Ahmed, Fî Şe’nillah Ev Tarih es-Sudan Kema Yarvih Ehluhu, Dar el-Fikr el-Arabi, Kahire, 1947.
• EL-CEMAL, Şevki, Tarih Sudan Vadi en-Nil, Hadaratuh ve Alakatuh bi- Misr min Akdem el-Usur alâ Vaktina el-Hadır, c.2, Anglo-Mısır Kütüphanesi, Kahire 1969.
• COLLINS, Robert, A History Of Modern Sudan, Cambridge University, 2008.
• DİRAR, Saleh Dirar, Tarih es-Sudan El-hadis, Al-Hayat Kütüphanesi, Beyrut, 1968.
• AL-GHANİM, Süleyman Muhammed: Kıra’a Cedide li-Siyaset Muhammed Ali Paşa et-Tavassuiiyye (1811-1840) fî el-Cezira el-Arabiyye ve es-Sudan ve el-Yunan ve Suriye, el-Merkez es-Sekafî el-Arabî, el-Daar el-Bayda, 2004.
• HAMİDA, Bashir Koko, “el-Hidiv İsmail ve el-talim ed-Dinî ve el-Medenî fî es-Sudan 1863-1879”, Mecellat Dirasat Sudaniya, c. 16, S. 2, Hartum, 1982.
• HASAN, Yusuf Fadl, Melamih el-Alakat es-Sudaniyye et-Turkiyye, Afrika ve Asya Araştırmaları Enstitüsü, Hartum, 2004.
• HASAN, Yusuf Fadl: Mukaddime fî Târihi’l-Memâlîki’l- İslamîyye fi’s-Sudani’ş-şarkî(1450-1821), Hartum, SUADTek Limited, 2003.
• HILL, Richard, Egypt in the Sudan, London, 1959.
• HOLT, P.M., A Modern History of the Sudan, London, 1961.
• HÜSEYİN, Abdullah, es-Sudan min et-Tarih el-Kadim alâ rihlat el-Biasa el-Misriyye, c.1, Kahire, 1935.
• İBRAHİM, Hassan Ahmed, Muhammed Ali fî es-Sudan, Dar et-Telif ve el-Terceme ve en-Neşr, Hartum, Tarihsiz.
• KAVAS, Ahmet, Sudan, D.İ.A., c. 37, İstanbul, 2009.
• KERKÜKLÜ MEHMED MİHRÎ, Rihlat Misr ve el-Sudan, Matbaat el-Hilal, Kahire, 1914.
• LUDWIG, Emil, The Nile The Life Story of A River, Garden City Publishing, New York, 1935.
• MOOREHEAD, Alan, The White Nile, The Reprint Society, London, 1960.
• MOOREHEAD, Alan, The Blue Nile, Hamish Hamilton, London, 1922.
• ORHONLU, Cengiz, Osmanlı İmparatorluğu’nun Güney Siyaseti: Habeş Eyaleti, Ankara, TTK Yayınları, 1996.
• RAMAZAN, Muhammed Rıfat, Vade es-Sudan fî Nitâk el-Alakat beyn Misr ve ed-Devletu el-Osmaniyye hatta âm 1863, Matbaat Lecnat el-Beyan el-Arabî, al-Kahirata, Kahire, 1955.
• EBU SALİM, Muhammed İbrahim, Tarih el-Hartum, Dar el-Jeel, Beyrut, 1979.
• ŞUKRRİ, Muhammad Fuad, el-Hukm el-Misrî fî es-Sudan 1820- 1886, Dar Al-Fikr el-Arabiyye, 1971.
• ŞUKAYR, Na’ûm, Tarihu’s-Sudan, Matbaatu Dari’l-Cîl, Beyrut, 1981.
• ŞÜBEYKE, Mekki, es-Sudan Abre’l-kurûn, Matbaatu Lecneti’t-Telif ve’t-Tercüme ve’n-Neşr, Kahire, 1964.
• UTKU, Nihal Şahin, Kızıldeniz Çöl, Gemi ve Tacir, Klasik Yayinlar, İstanbul, 2012.
• YILMAZ, Tuğrul Oğuzhan, “Türklerin Sudan’daki Hâkimiyet ve İdaresi”, Türk Dünyası Araştırmaları, c. 118, s. 233, Mart-Nisan 2018, s.147-180.
• Yayınlanmış Arşiv Belgeleri, Osmanlı İdaresinde Sudan, T.C. Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Yayınları, İstanbul, 2013.