Toprak ve Tarım Reformu Kanunu ve Pilot İl Olarak Urfa'da Uygulanması (1973- 1978)

Yıl 2019, Cilt: 123 Sayı: 242, 35 - 48, 23.10.2019

Ali Ata Yiğit

Öz

Osmanlı toprak düzeni bozulduğu ve giderek mirî topraklar özel mülk haline geldiği için topraksız çiftçiler meselesi ortaya çıkmıştı. Dolayısıyla Cumhuriyetin ilk yıllarından itibaren bu konu hükûmetlerin önemli ve öncelikli işleri arasında yer aldı. Bu meyanda 1925 yılında devlet arazilerinden topraksız çiftçilere 200 dönüme kadar taksitle arazi satılması kararlaştırıldı. Ayrıca bu uygulamanın yaygınlaşması ve süreklilik kazanabilmesi için 1926 ve 1934 yıllarında İskân Kanunları kabul edilerek, aşiretlerin veya onlar adına ağaların eline geçmiş olan toprakların devlet mülküne dönüştürülmesi yolu açıldı. Böylece çok sayıda göçmene ve topraksız çiftçi ailelere toprak dağıtıldı. Buna rağmen istenilen sonuçlara ulaşılamadığı için 1945 yılında Çiftçiyi Topraklandırma Kanunu çıkarıldı. Bu kanun yapılan bazı değişikliklere 1973 yılına kadar yürürlükte kaldı, ancak gerektiği ölçüde uygulanamadı. 1973 yılında daha kapsamlı olarak Toprak ve Tarım Reformu Kanunu kabul edildi. Verimliliği ve sosyal adaleti esas alan bu kanun, 17 bölüm ve 237 maddeden oluşuyordu. Kanunun uygulanmasına Urfa ili pilot bölge seçilerek başlandı ve 1978 yılına kadar devam etti. Bu kanun kapsamında Urfa ilinde 1.616.090 dönüm arazi kamulaştırıldı. Ayrıca dağıtılabilecek 1.000.000 dönümden fazla hazine arazisi vardı. Böylece 30.000 civarında olduğu tespit olunan topraksız ailelerin toprak sahibi olabileceği ortaya çıktı, ancak sadece 1.218 aileye toprak verilebildi. Dahası bu aileler, kanunun Anayasa Mahkemesi kararıyla iptal edilmesi ve yerine yeni düzenlemenin yapılmamış olması dolayısıyla tapu sahibi olamadılar. Bununla birlikte Urfa, tarımın gelişmesi ve verimliliğin artması için yol, su, elektrik ve eğitim alanında yapılan birçok yatırıma kavuştu.

Bu araştırmada Türkiye’nin Osmanlı’dan intikal eden toprak meselesi ve bu meselenin halledilebilmesi için sürdürülen çabaların sonuncusu olan Toprak ve Tarım Reformu Kanunu’nun Urfa’da uygulanması incelenmektedir. Birçok kurum ve kuruluşun işbirliği yaparak gerçekleştirdiği çalışmaların neden tamamlanamadığı tahlil edilmektedir. Ayrıca meselenin arka planı dikkate alınarak kronikleşmesinde iktisat-siyaset ilişkisi yorumlanmaktadır. BCA belgeleri, TBMM Zabıtları, resmî yayınlar ve araştırma eserlerinden yararlanılarak konuya açıklık getirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Tarım, Toprak, reform, Urfa

Kaynakça

• I. Belgeler Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi (BCA), Ankara; BCA, 30.18.1.2 / 270.56.5, 5 Ağustos 1971; BCA, 30.18.1.2 / 270.61.8, 19 Ağustos 1971; BCA, 30.11.1.0 / 395.53.3, 22 Ekim 1973; BCA, 30.11.1.0 / 399.13.19, 11 Mart 1974; BCA, 30.11.1.0 / 410.19.11, 28 Nisan 1975; BCA, 30.11.1.0 / 453.51.10, 8 Ağustos 1977; BCA, 30.11.1.0 / 470.26.2, 6 Mart 1978. II. Araştırma Eserleri BARKAN, Ömer Lütfi: “Çiftçiyi Topraklandırma Kanunu ve Türkiye’de Zirai Reformun Ana Meseleleri”, İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Mecmuası, Cilt: 6, Sayı: 1-2, 1946.
• CİN, Halil: Osmanlı Toprak Düzeni Ve Bu Düzenin Bozulması, Kültür Bakanlığı Yay., Ankara 1978.
• GÖKBİLGİN, M. Tayyip: “Kanunî Sultan Süleyman’ın Tımar ve Zeamet Tevcihi İle İlgili Fermanları”, İ.Ü. Tarih Dergisi, Cilt: 17, Sayı: 22, İstanbul 1968.
• HAMID SADI: İktisadi Türkiye, Yüksek İktisat ve Ticaret Mektebi Yay., İstanbul 1932.
• İNALCIK, Halil: “Osmanlı Tarihinde Dönemler: Devlet-Toplum-Ekonomi”, Osmanlı Uygarlığı, C. 1, Yay. Haz.: Halil İnalcık, Günsel Renda, Kültür Bakanlığı Yay., İstanbul 2003.
• KENDİR, H. Saim: “Toprak Reformunun 75 Yıllık Öyküsü”, TMMOB Toprak Reformu Kongresi (11-13 Kasım 2005 Şanlıurfa), Tarihsiz, Ankara.
• Koçi Bey Risalesi, Yay. Haz.: Yılmaz Kurt, Ecdâd Yay., Ankara 1994.
• ÖKÇÜN, A. Gündüz: Türkiye İktisat Kongresi, 4. bs., Sermaye Piyasası Kurulu Yay., Ankara 1997.
• ÖZKÖK, Abdi: “Türkiye’de Toprak Dağılımı: Tarihsel Gelişme ve Bugünkü Durum”, Toprak Reformu ve Ekonomik Gelişme Semineri, Ekonomik ve Sosyal Etütler Konferans Heyeti Yay., İstanbul 1971.
• PAKALIN, Mehmet Zeki: Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, Cilt: 1, MEB Yay., İstanbul 2004.
• TEKELİOĞLU, Yavuz: “Toprak Reformu ve Urfa Deneyimi”, Toprak Mülkiyeti Sempozyum Bildirileri, Yay. Haz.: Sonay Bayramoğlu Özuğurlu, Memleket Yay., Ankara 2010.
• _______________: “Toprak Reformu ve Türkiye Uygulamaları”, Akdeniz İİBF Dergisi, Sayı: 19, Antalya 2010.
• Toprak Reformu ve Türkiye, Haz.: Sevgi Korkut, TBMM Yay., Ankara 1984.
• YILDIZ, Nazmi - KÖKTÜRK, Erol: “Türkiye’de Kırsal Toprak Düzenlemeleri”, Harita ve Kadastro Mühendisliği, Sayı: 48-49, Ankara 1984.
• III. Resmî Yayınlar
• “Anayasa Mahkemesi Kararı”, T.C. Resmî Gazete, Sayı: 15825/Mükerrer, 20 Ocak 1977.
• “Anayasa Mahkemesi Kararı”, T.C. Resmî Gazete, Sayı: 15933, 10 Mayıs 1977.
• “Bakanlar Kurulu Kararları”, T.C. Resmî Gazete, Sayı: 16332, 30 Haziran 1978.
• “Başbakan Nihat Erim Tarafından 16.12.1971 Tarihinde Millet Meclisinde Okunan Hükûmet Programı”, T.C. Resmî Gazete, Sayı: 14051, 23 Aralık 1971.
• “Çiftçiyi Topraklandırma Kanunu”, T.C. Resmî Gazete, Sayı: 6032, 15 Haziran 1945.
• Düstur, 3. Tertip, C. 5, 2. bs., Devlet Matbaası, Ankara 1948.
• “İskân Kanunu”, T.C. Resmî Gazete, Sayı: 2733, 21 Haziran 1934.
• “Kararname”, T.C. Resmî Gazete, Sayı: 14058, 30 Aralık 1971.
• “Kararnameler”, T.C. Resmî Gazete, Sayı: 14699, 1 Kasım 1973.
• “Köy Tarım Önderleri Yönetmeliği”, T.C. Resmî Gazete, Sayı: 15067, 19 Kasım 1974.
• “Tapulama Kanunu”, T.C. Resmî Gazete, Sayı: 7463, 22 Mart 1950.
• “Tapulama Kanunu”, T.C. Resmî Gazete, Sayı: 12346, 12 Temmuz 1966.
• “Toprak ve Tarım Reformu Ön Tedbirler Kanunu”, T.C. Resmî Gazete, Sayı: 14257, 26 Temmuz 1972.
• “Toprak ve Tarım Reformu Kanunu”, T.C. Resmî Gazete, Sayı: 14599, 19 Temmuz 1973.
• “Toprak ve Tarım Reformu Kooperatifleri ve Üst Örgütleri Yönetmeliği”, T.C. Resmî Gazete, Sayı: 15097, 19 Aralık 1974.
• “Toprak ve Tarım Reformu Müsteşarlığı Araştırma ve Eğitim Enstitüsü Genel Müdürlüğü Yönetmeliği”, T.C. Resmî Gazete, Sayı: 15482, 28 Ocak 1976.
• Toprak ve Tarım Reformu Müsteşarlığı Urfa Bölge Başkanlığı Faaliyet Raporu, Urfa 1978.
• “Türkiye Cumhuriyeti Anayasası”, T.C. Resmî Gazete, Sayı: 10859, 20 Temmuz 1961. TBMM Tutanak Dergisi, C. 18, Dönem: 7, Toplantı: 2, 1.6.1945.
• TBMM Zabıt Ceridesi, C. 18, Devre: 2, İçtima Senesi: 2, 15.4.1341 (1925). (https://www.tbmm.gov.tr/arsiv.htm).