Dağıstan'ın Dini Yapısının Stratejik Sonuçları

Yıl 2019, Cilt: 123 Sayı: 242, 233 - 240, 23.10.2019

Gökmen Kılıçoğlu

Öz

İslam ve Dağlı kültürü Dağıstanlıların önemli ortak paydalarıdır. Bölgede dini yapı büyük ölçüde tarikatlara dayanmaktadır. Dini yapı bölgenin dış müdahaleler karşısında direnişi organize etmiştir. Çarlık Rusya’sının bölgeyi işgalinde en önemli engel Dağıstan’dan ve buranın tarikat yapısından gelmiştir. Müridizm ve cihad kavramı Hristiyan bir kuvvetle mücadele için imkan sağlamıştır. Dini yapı, SSCB döneminde toplumun kimliğini korumasında rol oynamıştır. SSCB’nin dağılma sürecinde ise Rusya Federasyonundan ayrılmak isteyenler için önemli bir motivasyon kaynağı oldu. Bölgedeki etkin olmak isteyen güçler Dağıstan’a kendi dini inanışlarını empoze etmeye çalışmışlardır. Vehabizm, İran’ın Şiiliği yayma, en azından siyasal İslam’ı benimsetme çabalarına bir de çeşitli dinlerin misyonerlik faaliyetleri eklenmiştir. Dağıstan’ın dini yapısı hem bölgede etkin olmak, hem de Rusya Federasyonu’na karşı faaliyetleri organize edebilmek için önem taşımaktadır. Rusya açısından ise radikal İslam ve ayrılıkçı hareketlerin kontrolü için bir stratejik önem sahiptir.

Anahtar Kelimeler

Dağıstan, İslam, Vehabizm, Misyonerlik, Müridizm

Kaynakça

• AYGÜL, Arda - BİÇEL, Çağla - ÖZDEMİR, Banu: “Güvenlik”, içinde Gamze Güngörmüş KONA (Edt.), Ortadoğu, Orta Asya ve Kesişen Yollar, IQ Kültür Sanat Yayıncılık, İstanbul 2003.
• AYTMATOV, A.: “The Shade of Extremism Over Central Asia”, Perceptions, December 2000 - February 2001, vol: 5, number: 4, http://wwwmfa.gov.tr/grupa/percept/ V-4/aytinatov.9.htm
• AYVERDİ, Samiha: Türk-Rus Münasebetleri ve Muharebeleri, Kubbealtı Neşriyatı, İstanbul 2004.
• BAĞ, Yaşar: Kafkasya Böyle Olmamalıydı, Erkaya Matbaacılık, İstanbul 2002.
• BAŞOĞLU, A.: Dagestan in Transition Period to the Free Market Economy, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Fatih Üniversitesi, İstanbul 1999.
• BENNIGSEN, Alexandre - Chantal Lemercier-Quelquejay: Sufi ve Komiser: Rusya’da İslam Tarikatları, çev. Osman Türer, Akçağ Yayınları, Ankara 1988.
• BROXUP, Marie: “Caucasian Muridism in Soviet Historiography”, içinde Nakshandiskiy Traktat, Society for Central Asian Studies, Reprint Series, No. 10, Oxford 1986.
• ÇEÇEN, Anıl: Atatürk ve Avrasya, Cumhuriyet Kitapları, İstanbul 1999.
• DEVLET, Nadir: “Kafkasya’daki Gelişmeler ve Türkiye’ye Etkileri”, 21. Yüzyılın İlk Çeyreğinde Türkiye’nin Genel Vizyonu Politikası Stratejisi, 07-08 Aralık 1999, Harp Akademileri Basımevi, İstanbul 1999.
• ECER, Ahmet Vehbi: Tarihte Vehhabi Hareketi ve Etkileri, ASAM Yayınları, Ankara 2001.
• http://www.joshuaproject.net/index.php
• İLHAN, Suat: Kafkasya’nın Gelişen Jeopolitiği, Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları, Ankara 1999.
• KALAFAT, Yaşar: Kırım-Kuzey Kafkasya Araştırmaları, ASAM Yayınları, Ankara 1999.
• KARCA, R.: “Kuzey Kafkasya’da Halk Tahsilinin Durumu”, Dergi, Sayı: 15, 1959.
• MALIK, Hafeez (1990): “Muslim Resurgence in Soviet Central Asia”, Occasional Papers on Religion in Eastern Europe, Vol. 11, Iss. 2, 1991, https://digitalcommons.georgefox.edu/ree/vol11/iss2/1
• MEMİŞ, Ekrem - KÖSTÜKLÜ, Nuri: Türk Dünyası: Yeni ve Yakın Çağda, Çizgi Kitabevi Yayınları, Konya 2002.
• OKCU, Yahya: Türk-Rus Mücadelesi, Berikan Yayınları, Ankara 2001.
• OSOKIN, Leonid: “Islamic Roots in Dagestan”, 25 August 1999, http://news.bbc.co.uk/1/hi/ wotld/europe/416586.stm
• ÖZFATURA, Mustafa Necati: “Dağıstan’da Bağımsızlık Savaşı”, Türkiye Gazetesi, 27.08.1999.
• PEKAÇAR, Çetin: “Kumuk Türkleri”, Yeni Türkiye, Türk Dünyası Özel Sayısı-II, Yıl: 3, Sayı: 16, 1997.
• SAPAN, O.: “Ulus Milliyetlerin Rusya’sında Etnik Mesele: Kafkasya”, Humanite, Yıl: 1, Sayı: 3, Ağustos 2003.
• SMITH, Sebastian: Allah’ın Dağları: Çeçenistan’da Savaş, çev. Hadiye Nugay, Sabancı Üniversitesi Yayınları, İstanbul 2002.
• TAVKUL, Ufuk: “İslamiyet’in XIX. Yüzyılda Kafkasya Halklarının Toplumsal Yapılarına Tesirleri”, Kırım Dergisi, Cilt: 7, Sayı: 25, 1998.
• THOMAS, J.: “President Putin’s North Caucasus Challange”, Center for Strategic and International Studies Russian and Euroasian Program, Islam Program, Brief and Articles, 08.03.2001, Washington, http://csis.org/ruseura/pubs/rbriefs/010308.pdf
• TUGUL, S.: “Çeçenya, Dağıstan ve Vahhabilik”, Kafkasya Yazıları, Sayı: 8, İlkbahar- Yaz 2000.
• TURAN, F.S.: “Büyük Çekişmelerin Gölgesinde Kafkasların Yalnızlaşan Tarihi”, Anlayış, Eylül 2003.
• TURAN, Ömer: Avrasya’da Misyonerlik, ASAM Yayınları, Ankara 2002.
• ÜLKÜ, İrfan: Orta Asya: Moskova ile İslam Arasında, Kum Saati Yayınları, İstanbul 2002.
• WARE, R.B. - KISRIEV, E.: “The Islamic Factor in Dagestan”, Central Asian Survey, Vol. 19, Issue 2, 2000.
• YAPICI, Utku: Türk Dış Politikasının Yeni Açılımları Orta Asya ve Kafkasya: Küresel Süreçte, Otopsi Yayınları, İstanbul 2004.
• YILDIZ, Y.G.: “Kafkas Toplumlarının Siyasi ve Ekonomik Yapıları ve Gelişmeleri İle Bunlar Üzerinde Güç ve Rekabet Mücadeleleri ve Türkiye’nin İzlemesi Öngörülen Politikalar ve Etkinlikler”, Kafkaslar, Orta Doğu ve Avrasya Perspektifinde Türkiye’nin Önemi Sempozyumu, 28-29 Nisan 1998, Harp Akademileri Basımevi, İstanbul 1998.