KUZEY SURİYE’DEKİ TÜRKMEN YERLEŞİMLERİNİN ÇAĞDAŞ TARİHİ VE STRATEJİK ALTYAPISI ÜZERİNE GENEL BİR DEĞERLENDİRME

Yıl 2019, Cilt: 123 Sayı: 242, 89 - 130, 23.10.2019

Abdulhalik Bakır , Süleyman Pekin

Öz

‘Coğrafya kaderdir’ deniyor ve bu kader Ortadoğu’da sınırlarla birlikte sık

sık değişiyor. 2011 yılından buna dahil olan Suriye’nin özellikle Kuzey kısmındaki

dil, mezhep ve etnik çeşitlilik Küresel ve Bölgesel Güçlerin rekabetine

payanda olmuş durumda. Suriye Devleti’nin resmî idarî yapısındaki 14 vilayetin

Kuzey Suriye’yi oluşturan 5’inde (Halep, Haseki, Rakka, İdlip ve Lazkiye)

bu güçlerin ve buna bağlı olarak farklı grupların mücadeleleri sürmektedir. Bu

gruplardan biri ve tarihî açıdan en köklü olanlardan Türkmenlerin bölge üzerinde

yaygın bir yerleşimi söz konusudur.

Modern zaman olarak son yüzyıllık periyot içerisinde Millî Mücadele ve

Manda, Bağımsızlık ve Baas (Esadlar), İç Savaş ve Tükmenler dönemleriyle

Kuzey Suriye’deki Türkmen yerleşim yerlerinin çağdaş tarihini bu makalede

ana hatlarıyla incelemeye çalıştık. Yine aynı şekilde Türkmen yerleşimlerinin

stratejik alt yapısını da Nüfus ve Nüfuz Etkinlikleri ile Toplumsal Arkaplan çerçevesinde

ele alarak genel bir değerlendirmede bulunduk. Sonuç olarak hem

Kuzey Suriye’nin hem de Türkmenlerin Türkiye için önemi artarak sürmektedir.

Anahtar Kelimeler

Türkmen, Kuzey Suriye, İç Savaş, Esad, Sınırlar, Kimlik, Federasyon

Kaynakça

• “Türkiye Cumhuriyeti Ile Beynelmilel Ukut Mucibince Suriye ve Lübnan Üzerinde Haiz Olduğu Salâhiyete Müstenide Hareket Eden, Fransız Cumhuriyeti Arasında Mümza Muhadenet ve Münasebatı Hasenei Hemcivarî Mukavelenamesinin Tasdiki Hakkında Kanun”, Resmî Ceride ile neşir ve ilâm: 24/VIII/1926, Sayı: 455, s. 1002-1003.
• “2012 Suriye Söyleşileri”, ORSAM Rapor, No: 187, Kasım 2013.
• AKYENER, Oğuzhan: Suriye İç Savaşı - Enerji, Güvenlik ve Siyaset Boyutlarıyla, Türkiye Enerji Vakfı (TENVA) Yayınları, Ankara 2018.
• ALTUN, Serap: Halep’te Türkmen Yerleşimleri: Tarihi, Gelenekleri ve Günlük Yaşamları, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi Ortadoğu Araştırmaları Enstitüsü, İstanbul 2010.
• AYDOS, Volkan - DURAN, Meltem: Suriye Ülke Etüdü, İstanbul Ticaret Odası, Yayın No: 30, Eylül 2000.
• BADEMCI, Ali: Suriye’de Türkmenler ve Bayır-Bucak, 2. baskı, Ötüken Neşriyat, İstanbul 2014.
• BAKIR, Abdulhalik - PEKIN, Süleyman: “Irak Türkmenlerinin Mazlum Şehri Telafer”, BŞEÜ Oğuz-Türkmen Araştırmaları Dergisi, Cilt: 2, Sayı: 1, 2018.
• BECKOUCHE, Pierre: Europe’s Mediterranean Neighbourhood (The Country Reports: Syria), Cheltenham, Edward Elgar Publishing, 2017.
• BILGILI, Münür: Doğu Akdeniz Kıyısında (Suriye, Lübnan, İsrail) Yaşanan Göçler ve Devlet Oluşum Süreçlerine Etkileri, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi Ortadoğu Araştırmaları Enstitüsü, İstanbul 2006.
• BIRSEL, Haktan - DUMAN, Olcay Ö.: “Fransa’nın Suriye Mandater Yönetimi Müfettişlerinden Pierre Bazantay Gözüyle Yakındoğu’da Bir Milliyetçi Çatışma Alanı: İskenderun Sancağı (1934-1939)”, Turkish Studies, V: 8/9, Summer 2013.
• BLEANEY, C. Heather: “The Turkic Peoples of Syria”, Turkic Peoples Of The World, (Ed.: Margeret Bainbridge), London, Routledge 1993.
• BOZBUĞA, Rasim: “Suriye Kürtleri: Suriye’nin Kuzeyinde Etnik Yapı ve Kürt Nüfusu”, 21. Yüzyıl Dergisi, Sayı: 60, Ocak 2015.
• BOZOĞLAN, İsmet: Dünden Bugüne Suriye Türkmenleri -I- Bayır-Bucak Türkmenleri, Suriye Türkmen Meclisi Kültür Yayınları, Antakya 2017.
• BUDAK, Mustafa: “Ankara İtilafnâmesi Sürecinde Suriye Sınır Üzerine Tartışmalar”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, Cilt: 13, Sayı: 38, Temmuz 1997.
• BUZPINAR, Ş. Tufan: “Lazkiye”, Diyanet İslam Ansiklopedisi, Cilt: XXVII, Türkiye Diyanet Vakfı, İstanbul 2003.
• CLEVELAND, William L.: Modern Ortadoğu Tarihi, (Çev. Mehmet Harmancı), Agora Kitaplığı, İstanbul 2004.
• Creative Destruction - Business Survival Strategies in the Global Internet Economy, Editors: R.L. Katz - P.M. Vaaler - L.W. McKnight, Massachusetts, The MIT Press, 2001.
• ÇELIKKOL, A. Oğuz: İçimizdeki Komşu Suriye, BİLGESAM Yayınları, İstanbul 2015.
• Çevrimiçi: http://alaalam.org,
• http://ansiklopedi.muslumcu.com,
• http://ar.parliament.iq,
• http://arif-yilmaz.tripod.com,
• http://gavurdaglari.blogspot. com,
• http://mukhtarfatih.blogcu.com,
• http://worldpopulationreview.com,
• https://ar.m.wikipedia.org, https://en.wikipedia.org,
• https://eodev.com,
• https://e-tarih.org,
• https://foreignpolicyblogs.com,
• https://multeciler.org.tr,
• https://orsam.org.tr,
• https://osmanlica.ihya.org,
• https://suryeturkmenleri. wixsite.com,
• https://tr.boell.org, https://tr.sputniknews.com,
• https://tr.wiktionary.org, www.aa.com.tr,
• www.aydinlik.com.tr,
• www.bayrakyayincilik.com,
• www.bbc.com, www.cia.gov/library,
• www.ciftlikdergisi.com.tr,
• www.economist.com,
• www.e-tarih.org,
• www.gazete2023.com,
• www.globalrights.info,
• www.hurriyet.com.tr,
• www.islahhaber.net,
• ww.istiklal.com.tr,
• www.jpost. com/Opinion,
• www.kocaeliaydinlarocagi.org.tr,
• www.kurdistan24.net,
• www.kurdistan24.net/tr,
• www.luggat.com,
• www.mepanews.com,
• www.mepanews.com,
• www.milliyet.com.tr,
• www.nybooks.com/daily,
• www.ozgurkocaeli.com.tr,
• www.qasioun-news.com/tr,
• www.ramazanogullari.com,
• www.reddit.com,
• www.rudaw.net
• www.sozcu.com.tr,
• www.stratejikortak.com,
• www.suriyeliturkmenler.com,
• www.tbmm.gov.tr,
• www.turkbilimi.com,
• www.turkmenajans.net, www.turkmens.com, www.unhcr.org, www.uniraq.org, www.vda.org.tr, www.washingtoninstitute.org, www.wikizero.com, www.yaklasansaat.com, www.yenisoz.com.tr
• ÇUBUKÇU, Mete: Yıkılsın Bu Düzen, İletişim Yayınları, İstanbul 2012.
• DAĞ, A. Emin: Emeviler’den Arap Baharına Halep Türkmenleri, ORDAF Taşmektep Yayın Atölyesi, İstanbul 2015.
• _______________: Halep Türkmenleri (1918-2008), (Basılmamış Doktora Tezi), Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, İstanbul 2010.
• _______________: Suriye (Bilad-i Şam’ın Hazin Öyküsü), İHH Yayınları, İstanbul 2004.
• DEMIR, Enes: “Arşiv Belgeleri Işığında Milli Mücadele Döneminde Halep ve Kuzeyi”, 2. Uluslararası Osmanlı Coğrafyası Arşiv Kongresi (20-24 Kasım 2017), İstanbul 2019.
• ERENDOR, Metin: Suriye ve Türkmenler, Bilgeoğuz Yayınları, İstanbul 2016.
• FATIH, Muhtar: Suriyeli Türkmenler Haritası (Halep, Cerablus, Albab, Münbiç Kuzeyindeki Türkmen Köyleri), 2017.
• GÜÇ, Çakıl: “Savaş Müteahhitleri”, Akademik Ortadoğu, Sayı: 4, 2007.
• GÜÇTÜRK, Yavuz: “İnsanlığın Kaybı” / Suriye’deki İç Savaşın İnsan Hakları Boyutu Raporu, SETA Yayınları, Ankara 2014.
• GÜNAR, Altuğ: Yaratıcı Yıkım Kriz ve Avrupa Birliği, Hiperlink Yayınları, İstanbul 2018.
• GÜZTOKLUSU, Murat: Musul Özdemir Harekâtı, 2. baskı, Pozitif Yayınları, İstanbul 2008.
• HONIGMANN, Ernst - DARKOT, Besim: “Lâzkiye”, İslam Ansiklopedisi, Cilt: VII, MEB, İstanbul 1988.
• İNCE, Erdal: “Suriye’de Baas Rejiminin Kuruluşu ve Türkiye”, Tarih ve Günce, Yıl: 1, Sayı: 1, Yaz 2017.
• İSHAKOĞLU, Ömer: Suriye Tarihi (Osmanlı Dönemi Suriye’sinde Edebi ve Kültürel Hayat 1800-1918), Kabalcı Yayıncılık, İstanbul 2012.
• KALAYCI, İsa: “Suriye Türkmenlerinin Türkiye’ye Göçleri”, Uluslararası Tarihte ve Günümüzde Ortadoğu’da Türkmenler (Irak-İran-Suriye) Sempozyumu, BŞEÜ 08-10 Mayıs 2014, Bilecik 2016.
• KIRIŞÇIOĞLU, Fatih: “Suriye Türkleri / Turks in Syria”, Avrasya Dosyası, Cilt: 2, Sayı: 3, Sonbahar 1995.
• KIRIŞÇIOĞLU, Fatih: Suriye’de İç Savaş Sürerken Suriye Türkleri, 21. Yüzyıl Türkiye Enstitüsü, Rapor: 1, Ankara 2013.
• KOLTUK, N. - SAĞLAMÇUBUKÇU, S.A. - ALIKILIÇ, D. - TOPAL, M. - ÖZTÜRK, M.: Osmanlı Belgelerinde Halep, Türk Dünyası Belediyeler Birliği Yayınları, İstanbul 2018.
• KORKMAZ, C. Burak - İLTAR, Latif: “Bayır-Bucak Türkmen Bölgesindeki Türk Varlığı ve Bölgede Mücadele Veren Gruplar”, 21. Yüzyılda Eğitim ve Toplum Dergisi, Cilt: 5, Sayı: 13, Bahar 2016.
• MAISEL, Sebastian: Yezidis in Syria: Identity Building Among a Double Minority, Lanham - Maryland, Lexington Books, 2016.
• Modern Ortadoğu Tarihi, Editör: Hasan Öztürk, BİLGESAM Yayınları, İstanbul 2016.
• MUSTAFA, Abdurrahman: Suriye’de Türkmen Gerçeği, ORSAM Bölgesel Gelişmeler Değerlendirmesi, No: 27, Haziran 2015.
• Münbiç: Demografik Yapı, Silahlı Grupların Dağılımı ve Geleceğe Dair Senaryolar, ORSAM Raporu, No: 16, Haziran 2018.
• OKUR, M. Akif: “Emperyalizmin Ortadoğu Tecrübesinden Bir Kesit: Suriye’de Fransız Mandası”, Bilig, Sayı: 48, Kış 2009.
• Osmanlı Belgelerinde Halep, Haz: N. Koltuk, S.A. Sağlamçubukçu, D. Alikılıç, M. Topal, M. Öztürk, Türk Dünyası Belediyeler Birliği Yayınları, İstanbul 2018.
• ÖZBAY, İ. - ÜNALP, F.R. - KESKIN, A.: Türk İstiklal Harbi IV’üncü Cilt Güney Cephesi (İngiliz ve Fransızların Güney-Doğu Anadolu’yu İşgal Etmeleri, Millî Mücadele Hareketleri, Bu Bölgede Yapılan Muharebeler ve Revandiz Harekâtı), Genelkurmay Askerî Tarih ve Stratejik Etüt Başkanlığı Yayınları, Ankara 2009.
• ÖZLÜ, Hüsnü: “İkinci Dünya Savaşı’nda, Türkiye’ye Gelen İngiliz Heyetleri İle Yapılan Görüşmeler ve İngiltere’den Alınan Askerî Yardımların Sonuçları”, Atatürk Dergisi, Cilt: 2, Sayı: 1, 2013.
• ÖZTÜRK, Mustafa: “Osmanlı Mîrî Rejiminin Suriye ve Irak’ta Uygulanmasının Sonuçları”, Akademik Bakış, Cilt: 9, Sayı: 18, Yaz 2016.
• _______________: “TBMM’nin 1924 Yılı Yılbaşı Hatırası-Misakı Millî Haritası”, Askerî Tarih Bülteni, Y: 25, S: 49, Şubat 2002.
• ÖZTÜRKMEN, A. - DUMAN, B. - ORHAN, O.: “Suriye’de Değişimin Ortaya Çıkardığı Toplum: Suriye Türkmenleri”, ORSAM-Ortadoğu Türkmenleri Programı, Rapor No: 14, Kasım 2011.
• PAYASLI, Volkan: “Fransız Mandası ve Hatay’ın / Sancak’ın Türkiye’ye İltihak Sürecine Kadar Olan Döneminde Tevhid-i Tedrisat Kanunu Uygulamaları (1924-1939)”, Selçuklu Araştırmaları Dergisi USAD, C: 5, S: 22, Yaz 2012.
• SAYGILI, Hasip: “Resmi Evraka Göre Millî Mücadele’de Türkiye Dışı İslam Topluluklarıyla İlişkiler (1919-1922)”, Türk Yurdu, Y: 102, S: 311, Temmuz 2013.
• SCHOTT, A. Sofie: The Kurds Of Syrıa (From the Forgotten People to World-Stage Actors), Royal Danish Defence College, Copenhagen, Brief June 2017.
• SHOUP, John A.: The History of Syria, Santa Barbara - California, ABCCLIO, 2018.
• Suriye Türkmenleri: Siyasal Hareketler ve Askeri Yapılanma, ORSAM Rapor, N: 150, Mart 2013.
• ŞAHIN, Mehmet - SARI, Buğra: “1960-1980 Dönemi Türkiye’nin Üçüncü Dünya ve İslam Ülkeleriyle İlişkileri”, Akademik Ortadoğu, Cilt: 11, Sayı: 2, 2017.
• TAŞBAŞ, Erdal: “Diyarbakır’da Çeçen Muhacirler ve Sebep Oldukları Asayiş Olayları (Bölüm)”, Osmanlı’dan Günümüze Diyarbakır Kitabı, (Ed.: İ. Özcoşar - A. Karakaş - M. Öztürk, Z. Polat), Ensar Neşriyat, İstanbul 2018.
• TAŞTEKIN, Fehim: Suriye: Yıkıl Git, Diren Kal!, İletişim Yayınları, İstanbul 2015.
• TEKIN, Mehmet: “Suriye’de Türkmen Bölgesi ve Basında Bayır-Bucak Türkleri”, Güneyde Kültür Dergisi, S: 53, Temmuz 1993.
• “The Dom / The “Other” Asylum Seekers from Syria, “The Rights of Dom and Other Related Minorities from Syria Seeking Asylum in Lebanon, Jordan and Turkey Project”, Preliminary Report, pp. 1-4.
• UMAR, Ö. Osman: “Suriye Türkleri”, Türkler Ansiklopedisi, C: 20 (Türk Dünyası), Ankara 2002.
• _______________: “Suriye’de Fransız Emperyalizmi”, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, C: 12, S: 1, Elazığ 2002.
• YILMAZ, Hadiye: “Mustafa Kemal Paşa - Emir Faysal Anlaşması ve Milli Mücadele Döneminde Suriye ve Irak”, Cumhuriyet Tarihi Araştırmaları Dergisi, Y: 10, S: 20, Güz 2014.
• ZIADEH, Radwan: The Kurds in Syria-Fueling Separatist Movements in the Region? Special Report (United States Institute of Peace), No: 220, Washington, April 2009.