İLHANLILARIN ANADOLU’DA KURDUĞU VERGİ NİZAMI VE BÖLGE HALKI ÜZERİNDEKİ ETKİSİ HAKKINDA BİR DEĞERLENDİRME

Yıl 2020, Cilt: 124 Sayı: 244, 11 - 24, 25.02.2020

Erol Keleş

Öz

Moğol işgali, Türkistan, Doğu Avrupa, İran ve Azerbaycan’da olduğu gibi Anadolu’da da büyük bir tahribata sebep olmuştu. Yoğun savaşlar sebebiyle bölge ahalisi başka yerlere göç ettiğinden yerleşim yerleri ıssızlaşmış, dolayısıyla üretim durma noktasına gelmişti. İran’a gelişiyle merkezi bir devlet tesis eden Hülegü, yalnızca askeri güçle bölgede tutunamayacağının farkındaydı. Her şeyden evvel bu yerlerin onarılması, yeniden can ve mal güvenliğinin sağlanması, yüksek bir idari mekanizmanın hayata geçirilmesi gerekiyordu. O sebeple Hülegü, tahribata uğrayan bölgelerin hızla inşa edilmesine başladı. Harap şehirlerin onarılmasının yanı sıra yeni şehirler de inşa edildi. İlk ilhanlı parası bu dönemde bastırılmasına rağmen, bilhassa Anadolu’da düzenli bir vergi düzeni kurulamadı.
Anadolu’da düzenli bir iktisadi teşkilattan söz edebilmek için Abaka dönemini beklemek gerekmiştir. Zira 1277 Elbistan hezimeti bu manada önemli bir dönüm noktası olmuştur. Güneyde Memlüklerin, kuzeyde ise Altın Orda’nın sürekli yayılmacı siyaseti Anadolu’nun doğrudan yönetilmesi mecburiyetini kaçınılmaz kılmıştır. Bu sebeple Anadolu’nun gelirlerini Moğol mali sistemine göre yeniden düzenlemek için, “İstîfâ-i Memâlik-i Rûm” adıyla bir makam teşkil edilmiştir. Ancak Geyhatu ve Argun zamanında aşırı harcamalar ve yanlış iktisadi politikaların faturası halka kesilmiş ve toplanan ağır vergiler Anadolu halkını perişan etmiştir.
Gazan Han’ın reformları vergi toplama konusunda belli bir düzen getirmesine rağmen, vergi tahsildarlarının suiistimalleri artarak devam etti. Bu da nüfusun çevre bölgelere dağılmasına ve dolayısıyla üretimin sekteye uğramaına sebep oldu. Netice itibariyle yapılan tüm reformlara ve alınan tüm tedbirlere rağmen Anadolu’nun vergi gelirleri, Moğol işgali öncesindeki miktarın yarısını dahi bulamadı.

Anahtar Kelimeler

İlhanlı, Anadolu, Vergi, Gobçur

Kaynakça

• ÖGEL, Bahaeddin, Türk Kültür Tarihine Giriş I, Ankara 2000. WİTTEK, Paul, “Ankara’da Bir İlhani Kitabesi”, Türk Hukuk ve İktisat Tarihi Mecmuası I, İstanbul 1931.