28. YILINDA HOCALI KATLİAMINDAKİ BELGESEL FOTOĞRAFLARIN TARİHÎ KANITLIĞI VE BASIN MENSUPLARININ TANIKLIĞIYLA DEĞERLENDİRİLMESİ

Yıl 2020, Cilt: 124 Sayı: 244, 163 - 192, 25.02.2020

Tuğba Ürekli

Öz

Öz
Görsel imgelerin, onu görenlerin üzerinde hem kısa hem de uzun vadede güçlü etkiler bıraktığı bilinmektedir. Savaş fotoğrafları, dünyanın bir köşesinde yaşananlara ilişkin haber alma özgürlüğünden çok daha fazlasını ifade ederler. Bu fotoğraflar, neyi ne zaman göstermesi gerektiğine karar veren sistemin ölçüleri içinde yalnızca şiddeti kaydetmenin değil, aynı zamanda tanımlamanın da bir yoludurlar.
Bu çalışmanın amacı, savaşın ve toplumsal faciaların kanıtı olarak fotoğrafın, toplum üzerindeki etkisi ve toplumsal bilinç oluşturmada nasıl bir rol üstlenebileceğine vurgu yapmaktır. Özellikle savaşa dair olayın yansıması olarak geçmişe ait fotoğraflar, aynen yazılı belgeler gibi birer “arşiv kaydı” ve “kanıt” olarak değerlendirilebilirler ki, bu hiç de küçümsenecek bir işlev değildir. Ancak bu fotoğrafları sergilemenin ve onlara bakmanın bunun ötesinde ne gibi anlamları ve rolleri olabilir? Asıl üzerinde durulması gereken sorun budur.
Dünya, 25 Şubat 1992 Hocalı katliamını, bir hafta geçtikten sonra fotoğrafların basında yer almasıyla öğrenmiş, olayın vahim boyutu ancak bu fotoğraflarla anlaşılmıştır. Buradaki ilk görüntüleri kaydedenlerden birisi ise, Azerbaycanlı basın mensubu Cengiz Mustafayev ile Milliyet gazetesi muhabiri Rehber Beşiroğlu olmuştur. Bu fotoğraflar, katliamları yaşayıp sağ kurtulanların bile sözlü ya da yazılı anlatımlarından daha fazla detayı yansıttığı için çok etkili olmaktadır. Haber amaçlı ve dünyaya duyurmak üzere tespit edilen bu fotoğraflar, tanıklarıyla birer “kanıt” ve “gerçeğin” ifadesidir. Öte yandan, tanıkların ifadeleriyle de örtüşen bu fotoğraflar, katliama sebebiyet verenlerin nasıl bir ruh hali içinde olduklarını da yansıtmaktadır. Dolayısıyla, 21. yüzyılda sürekli örtbas edilmeye çalışılan bu faciayı “ifşa” eden fotoğrafların, çok boyutlu sorgulamayla, insanlık tarihinin ortak vicdanı olarak bir kez daha tarihe kaydedilmesi, hatta “delil” olarak kullanılması zaruridir.

Anahtar Kelimeler

Hocalı, Karabağ, Azerbaycan, Rusya, Ermenistan, Rehber Beşiroğlu

Kaynakça

• KAYNAKÇA
• -Milliyet gazetesi, 1 Mart 1992; 2 Mart 1992; 3 Mart 1992; 4 Mart 1992; 5 Mart 1992; 6 Mart 1992; 7 Mart 1992.
• -AĞAOĞLU, Elnur,”Ermenilerin Azerbaycan Topraklarını İşgali ve Azerbaycanlıların Soykırımı Günü”, Yeni Türkiye Ermeni Sorunu Özel Sayısı, Sayı 38 (Mart-Nisan 2001).
• -AŞIRLI, Akif, Hocalı Türkün Soykırımı, Bakü, 2005.
• -ATAR, Zafer-Kurtuluş DEMİRKOL, “Ermenilerin Azerbaycan’da Yaptığı Katliamların Soruşturulması (1918-1920)”, Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt 13, sayı; 1, (Mart 2015), Manisa, s.275-295.
• -ATMACA, Tayfun, Sosyal Sömürülen Topraklarda Sürgünler Ve Soykırımlar, Ankara, 2009.
• -Azerbaycan Belgelerinde Ermeni Sorunu (1918-1920), Ankara 2001.
• -BECKER, Howard Becker, “Photography and Sociology”, Studies in the Antropology of Visual Communication 1, Nortwestern University Press, Evanston 1974, s. 3-26.
• -DEĞER, Ozan, “Soykırım Suçu ve Devletin Sorumluluğu: Uluslararası Adalet Divanı’nın Bosna-Hersek ve Sırbistan Karadağ Kararı”, Uluslararası İlişkiler, 6 (22), (Yaz 2009), s. 61-95.
• -BODUR, Feyyaz, “Fotoğraflarla Siyasal Propaganda: 21 Temmuz 2007 Tarihli Gazetelerde Siyasi Partilerin Propaganda Amaçlı İlanlarında Kullandıkları Fotoğraflardaki Söylemler”, İletişim Fakültesi Dergisi, İstanbul 2007, s.39-52.
• -BORAN, Aziz, Mart Faciasından Hocalı’ya Azerbaycan’da Ermenilerin Türk Soykırımı, Aktaran: Sebahattin Şimşir, IQ Yayınları, İstanbul, 2013.
• -ÇAY, Abdülhaluk, “Ermenilerin Bakü’de yaptığı 31 Mart 1918 Katliamı”, Tarih Boyunca Türklerin Ermeni Toplumu İle İlişkileri Sempozyumu Bildirileri (8-12 Ekim 1984), Erzurum Atatürk Üniversitesi Yayınları, s. 243-252.
• -EROĞLU, Mecbure, Rusça Belgelere Göre Ermeni Meselesi, Köksav Yayınları, Ankara, 1999.
• -FEİGH, Erich, Gerçekleri Resimlerle Ortaya Çıkarıyor-Ermeni Mitomonyası, çev. Can Ceylan, 2007.
• -HASANOĞLU, Fuad, “Ermenistan Azerbaycan, Dağlık Karabağ İhtilafı Ve Bilimsel Yönleri”, Karabağ, Sorular ve Gerçekler, GYF 2011, s. 110-123.
• -İBAYEV, Vefaddin, “Yukarı Karabağ İhtilafında Ermenistan’ın Uluslararası Hukuku Çiğnediği Durumlar”, Karabağ, Sorular ve Gerçekler, GYF, 2011, s. 87-110.
• -Khojaly Tragedy an international view, Editör: Tale Heydarov, Taleh Baghiyev, The London Azerbaijan Society, 2007.
• -QULİYEV, Vilayat, Azerbaycan’da Ermeni Zulmü, Ozan Neşriyat, Bakü 2001.
• -LIGHT, Ken, “Sosyal Belgesel Fotoğrafçı”, çev: Merter Oral, Toplumbilim, Bağlam Yayınları, Sayı: 19, İstanbul 2006, s. 13- 15.
• -MAHMUDOV, Yakub, “ Karabağ Tarihi”, Karabağ Sorunlar ve Gerçekler, GYF, 2011, s. 5-52.
• -MEMETOVA PAŞAYEVA, Ganire, Hocalı Soykırımı 26 Fevral 1992 Tanıkların Dilinden, Bakü 2013.
• -ÖZARSLAN, Bahadır Bumin, “Soykırım Suçunun Önlenmesi ve Cezalandırılması Açısından Hocalı Katliamı”, Hacettepe HFD, 4 (1), 2014, s. 187-214.
• -ÖZDEMİR, Beyhan, Toplumsal Bilincin Oluşmasında Belgesel Fotoğrafın Önemi, http://www.belgeselfotograf.com/aid=14.phtml -SARIAHMETOĞLU, Nesrin, Karabağ, IQ Yayınları, İstanbul 2011.
• -SONTAG, Susan, Başkalarının Acısına Bakmak, çev: Osman Akınhay, Agora Kitaplığı, İstanbul 2004.
• -SZTOMKA, Vizualnaya Sotsialogiya Fotografiya Kak Metod İssledovaniya (Görsel Sosyoloji-Araştırma Yöntemi Olarak Fotoğrafçılık), Moskova, 2007.
• -The Series of “The true facts about Garabagh”, Haydar Aliyev Foundation, Azerbaycan.
• -TOKSOY, Gamze, Sosyal Bilimsel Düşünce İçinde Görüntülerin Yeri ve Fotoğrafın Potansiyeli, (Yayınlanmamış Doktora Tezi), Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul 2007.
• -ÜNAL, Cemil, “Ermeni Meselesi ve Azerbaycan Olayları”, Azerbaycan Türk Kültür Tarih Dergisi, Azerbaycan Türk Kültürü Derneği Yayınları, (Ocak-Mart 1988), Ankara.
• -ÜREKLİ, Tuğba, Sosyolojik Araştırma Sürecinde Toplumcu Belgesel Fotoğrafın Kullanımına Bir Örnek; Hocalı Katliamı, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Süleyman Demirel Üniversitesi Güzel sanatlar Enstitüsü, Isparta 2013.
• -ÜREKLİ, Tuğba, “Hocalı Soykırımı’nın Tanığı Rehber Beşiroğlu İle Söyleşi”, Türk Dünyası Tarih Kültür Dergisi, Sayı: 327, Cilt: 55 (Mart 2014), s. 16-17.
• -YILDIRIM, Dursun-M. Cihat ÖZÖNDÖR, Karabağ Dosyası, Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları, Ankara 1990.
• -YURDALAN, Özcan, Belgesel Fotoğraf ve Fotoröportaj, Agora Kitaplığı, İstanbul 2007.
• -ZAHAROVA, N. Yu., “Vizualnaya Sotsiologiya: Fotografiya Kak Obyekt Sotsiologiçeskogo Analiza”, Jurnal Sotsiologii i Sotsialnoy Antropologii, Tom XI, No: 1, 2008, s. 147-154.