MADDİ KALINTILARA GÖRE DOĞU AVRUPA’DAN TÜRKİSTAN’A ATLI KÜLTÜRÜN OLUŞUM SÜRECİ

Yıl 2020, Cilt: 124 Sayı: 245, 327 - 342, 29.04.2020

Elvin Yıldırım

Öz

Türk tarihinin şüphesiz en önemli gelişmesi atın ehlileştirilerek binek hayvanı olarak kullanılmaya başlanmasıdır. Bazı ilim çevrelerince ilk Hint-Avrupalılara atfedilse de atın Türkler tarafından ehlileştirildiği bugün çok geniş bir çevrede kabul edilmektedir. Fakat atın ehlileştirilmesine müteakip hangi derecede, ne şekillerde ve kronolojik bakımından onun binek hayvanı olarak kullanılmaya başlandığı meselesi takibi oldukça güç bir meseledir. Türklerin erken ataları olarak kabul ettiğimiz Andronovo insanı atı bugünkü manada binek hayvanı olarak kullanan ilk konar göçerlerdir. Onların erken göründükleri Ural sahasından ilk Türklüğü meydana getirdikleri ana yurda süreç içerisinde nasıl ve hangi vasıta ile geldikleri sorusunun cevabını bulmak icap etmektedir. Bu bakımdan en erken dönemden itibaren atın bir protein kaynağı olarak kullanılmasından taşıma aracına geçişini ve bir süvarinin binek aracına dönüşümü üzerinde duracağız.

Anahtar Kelimeler

Bozkır, Gem, Üzengi, at, afanasyevo, andronovo

Kaynakça

• Akişev, K. A. – Kuşaev, G. A., Drevnyaya Kultura Sakov i Usuney Dolinı Reki İli, İz. Aka. Nauk Kazahskoy SSSR, Alma-Ata, 1963.
• Aksoy, M., “Türklerde At Kültürü ve Kımız”, Türk Dünyası Tarih ve Kültür Dergisi, Sa: 112, Ekim 1998, s. 38-44.
• Avdusin, D. A., Arheologiya SSSR, İzdatelstvo Vısşaya Şkola, Moskva, 1977.
• Avdusin, D. A., Osnovı Arheologii, Moskva, 1989.
• Belek, K., “Eski Türklerde At ve At Kültürü (Dünden Bugüne Kırgız Kültürel Hayatı Örneği)”, Gazi Türkiyat, Bahar 2015/16, s. 111-128.
• Berezanskaya, S. S.- Gerşkoviç, Ya. A., “Andronovskie Elementı v Srubnoy Kulture na Ukraine”, Bronzovıy Vek Stepnoy Polosı Uralo- İrtişskogo Mejdureçya, Edit. N. Ya. Merpert, Çelyabinsk, 1983.
• Berezenskaya, S. S., “Srubnaya Kultura”, Arheologiya Ukrainskoy SSSR, T. 1, Edit. İ. İ. Artemenko, Dumka, Kiev, 1995, s. 462-473.
• Bratçenko S. N.- Şapoşnikova, O. G., “Katakombnaya Kulturna İstoriçeskaya Obşnost”, Arheologiya Ukrainskoy SSR, C. I, Edit, İ. İ. Artemenko, Kiev, 1985, s. 403-420.
• Cherednichenko N. N.-Pustovalov S. Zh, “Boyevyye Kolesnitsy i kolesnichiye v Obshchestve katakombnoy kultury (po materialam raskopok v nizhnem Podneprovye)”, Sovetskaya Arheologiya, 1991, No:4, s. 206-216.
• Çeçuşkov, İ. V., “Psalii Epohi Bronzı Uralo-Kazahstanskih Stepey”, Zapadnaya i Yujnogo Sibir v Drevnosti, Barnaul, İzdatelstvo Altayskogo Universiteta, 2005, s. 212-215.
• Çlenova, N. L., Proishojdeniye i Ranniyaya İstoriya Plemen Tagarskoy Kulturı, İzdatelstvo Nauka, Moskva, 1967.
• Çoruhlu, Y., Eski Türklerin Kutsal Mezarları Kurganlar, Ötüken Yay., İstanbul, 2016.
• Eberhard, W., “Çin Kaynaklarına Göre Orta Asya’da At Cinsleri ve Beygir Yetiştirme Hakkında Malumat”, Ülkü, Sa:92, 1942.
• Eberhard, W., Çin Tarihi, TTK, Ankara, 2007.
• Formazov, A. A., “k voprosu o proishojdeniya Andronovskoy Kulturı”, Kratkiye Soobşeniya, No: XXXIX, Edit. A. D. Udaltsov, Moskva-Leningrad, 1951, s. 3-19.
• Ginzburg, V. V., “Materialı k Antropologii Drevnevo Naseleniya Yujnovo Kazahstana”, Sovetskaya Arheologiya XXI, Edit. A. Ya. Bryusov, Moskva-Leningrad, 1954, s. 379-397.
• Harvin, S. V., “Karasukskaya Problema”, PAV, No:8, Saint-Petersburg, 1994, s. 104-113.
• Hovanskiy, A. İ., “Vnutrennyaya Hronologiya Sintaştinskogo Kulturnogo Kompleksa”, Arkaim-Sintaşta:Drevneye Haslediye Yujnogo Urala, Çast 1, Çelyabinsk, 2010, s. 74-81. İstoriya Sibiri, T.I, İzdatelstvo Nauka, Leningrad, 1968.
• İtina, M. A., “Pervobıtnaya Keramika Horezma”, Keramika Horezma, Edit. S. P. Tolstov, Moskva, 1959, s. 5-63.
• Kafesoğlu, İ., Türk Milli Kültürü, 27. Baskı, Ötüken Yay., İstanbul, 2007.
• Kafesoğlu, İ., Umumi Türk Tarihi Hakkında Tespitler, Görüşler, Mülahazalar, 3.Baskı, Ötüken Yay. İstanbul, 2017.
• Kalkan, M., “Bozkır Kültüründe At Ve Prjevalskıy Atı’nın Bu Kültüre Kazandırdığı Dinamizm”, Erdem, C. 9, Sa:27, Aydın Sayılı Özel Sayısı, TTK Yay., Ankara, 1997, s. 1129-1143.
• Kızlasov, L. P., “Afanasevskaya Epoha v İstorii Hakasii”, Vestnik Moskovskogo Universiteta, Moskva, 1971.
• Kızlasov, L. P., “Uykskiy Kurgan Arjan i Vopros o Proishojdeniya Sakskoy Kulturı”, Sovetskaya Arheologiya, No:2, Moskva, 1977, s. 69-86.
• Kiselev, S. V., Drevnyaya İstoriya, Yujnoy Sibiri, İzdatelstvo Akademii Nauk, Moskva, 1951.
• Koppers, W., “Etnolojiye Dayanan Cihan Tarihinin Işığı Altında İlk Türklük ve İlk İndo-Germenlik, Belleten, I. Teşrin 1941, C. V, Sa:20, TTK, Ankara, 1995.
• Korobkova, G. F., “Srednyaya Aziya i Kazahstan”, Neolit Severnoy Avrazii, Edit. B. A. Rıbakov, Rossiskaya Akademiya Nauk, Moskva, 1996, s. 87-126.
• Kuzmina, E. E., “yeshche raz o diskovidnıh Psaliyah Evraziyskih Stepey”, Kratkiye Soobşeniye 161, Moskva, 1980, s. 8-16.
• Leskov, A. M., “Drevneyşiye Rogoviye Psalii iz Trahtemirova”, Sovetskaya Arheologiya, No:1, İzdatelstvo Nauka, Moskva, 1964, s. 299-303.
• Mallory, J. P., Hint Avrupalıların İzinde, Çev. M. Günay, Dost Yay., Ankara, 2002.
• Margulan A. H.- Akişev K. A.- Kadırbayev M. K.- Orazbayev A. M., Drevnyaya Kultura Tsentralnogo Kazahstana, İzdatelstvo Nauka Kazahskoy SSR, Alma Ata, 1966.
• Margulan, A. H., Begaz Dandıbayevskaya Kultura Tsentralnovo Kazahstana, İzdatelstva Nauka Kazahskoy SSR, Alma-Ata, 1979.
• Molodin, V. İ. – Epimohov, A. V. – Marçenko, J. V., “Radiouglerodnaya Hronologiya Kultur Epohi Bronzı Urala i Yuga Zapadnoy Sibiri: Printsipı i Podhodı, Dostijeniya i Problemı”, Vestnik Novosibirsk Gosuderstvenna Universitata. Seriya İstoriya, Filologiya, C. 13, Sa:3, Novosibirsk, 2014, s. 145.
• Németh, G., “Türklüğün Eski Çağı”, Türkler, C. I, Ed. H. C. Güzel-K. Çiçek-S. Koca, Ankara, 2014, s. 379-389.
• Ögel, B., İslamiyetten Önce Türk Kültür Tarihi, 5. Baskı, TTK Yay., Ankara, 2003.
• Polyakov, A. V.- Svyatko, S. V.- Stepanova, N. F., “Novıye dannıe po radıouglerodnoy hronologii pamyatnikov Afanasevskoy kulturı Altaya”, Trudı V (XXI) Vserossıyskogo arkheologıcheskogo syezda v Barnaule-Belokurihe (1-8 Oktyabır 2017), T. 3, Izd. Bo. Alt. un-ta, Barnaul, 2017, s. 62-66.
• Savinov, D. G., “Naseleniya srednego Yeniseya v epohu slojeniya skotovodçeskih obşetv (III. tıs. do. n.e.-seredina I tıs. n.e.)”, Journal of Turkic Civilization Studies, (sayı 62), 2004, s. 107-133.
• Savinov, D. G., “Sintaşta i Arjan”, Elitnyye kurgany Yevrazii v Skifo-sarmatskuyu Epokhu, Saint Petersburg, 1994, s. 170-176.
• Smirnov, A. P., “Jeleznıy Vek Başkirii”, Kultura Drevnih Plemen Priuralya i Zapadnoy Sibiri, İzdatelstvo Akademii Nauk SSSR, Moskva, 1957.
• Smirnov, K. F., “Arheologiçeskiye Dannıye o Drevnih Vsadnikah Povoljsko-Uralskih Stepey”, Sovetskaya Arheologiya, 1961, No:1, İzdatelstvo Akademii Nauk SSSR, Moskva, 1961, s. 46-73.
• Sorokin, V. S., “Mogilniki Tastı Butak I (Raskopki 1956-1957)”, Kratkiye Soobşeniye 80, Moskva, 1960, s. 53-60.
• Stetsyuk, Valentyn, “Sredniy Stoh ve Yamnaya Kültürleri”, Çev. Fatih Şengül, Gazi Akademik Bakış, Cilt.1, Sa:2, 2008, s. 215-223.
• Şapoşnikova, O. G., “Yamnaya Kulturno İstoriçeskaya Obşnosti”, Arheologiya Ukrainskoy SSR, C. I, Edit, İ. İ. Artemenko, Kiev, 1985, s. 336-354.
• Taşağıl, Ahmet, Çin Kaynaklarına Göre Eski Türk Boyları, TTK Yay., Ankara, 2004.
• Telegin, D. Ya., “Srednetogovskaya Kultura i Pamyatniki Novodanilovskogo Tipa vı Podnyeporeve i Stepnom Levobereje Ukraynı”, Arheologiya Ukrainskoy SSR, C. I, Edit, İ. İ. Artemenko, Kiev, 1985, s. 305-320.
• Vadetskaya, E. B., Sibirya Kurganları Afanasyev, Okunev, Taştık ve Tagar Kültürüne Ait Materyaller, Çev. Atilla Bağcı, Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü, Ankara, 2014. Zah, V. A., “Koptyakovskaya Kultura v Nijnem Prittobolye”, Vestnik Arheologii, Antropologii i Etnografii, no:2 (17), s. 29-40.