OSMANLI-SIRP İLİŞKİLERİ: SELANİK LİMANI ÜZERİNDEN SIRBİSTAN’A PATLAYICI MADDE SEVKİYATI (1908-1909)

Yıl 2020, Cilt: 124 Sayı: 245, 371 - 394, 29.04.2020

Ömer Fatih Başkan , Memet Yetişgin

Öz

19. asırda Balkanlarda baş gösteren başkaldırılar Osmanlı Devleti’ni uğraştıran başlıca sorunlardan biriydi. Ayrılıkçı karakter taşıyan bu başkaldırıların ilki Sırplar tarafından olup 1804’te ayaklanmışlar ve 1878 Berlin Anlaşması ile bağımsız olmuşlardı. Sırbistan bu tarihten itibaren Osmanlı toprakları üzerinde yayılmacı emellerde bulundu. Adriyatik’e ulaşmak için göz diktiği yer Bosna-Hersek idi; ancak Avusturya-Macaristan İmparatorluğu’nun burasını işgali bu emelinin gerçekleşmesini engellemiş ve Avusturya Macaristan’a karşı kin duymasına yol açmıştır. Taraflar arasında oluşan bu gerginlik Avusturya-Macaristan’ın Sırbistan’a gümrük duvarlarını yükseltip ve hatta kapatmasıyla daha da belirginleşti. Bunun üzerine dış ticaret ihtiyacını Selanik Limanı ile çözmeye çalışan Sırbistan, Osmanlı ile ilişkilerini iyileştirme mecburiyetindeydi. Fakat Sırbistan’ın Selanik Limanı ile yüklü miktarda harp malzemesi geçirmesi Osmanlı Devleti’ni kaygılandırmış ve gelecekte kendisine dönecek bir durum olarak görmüştür. Diğer yandan kazanılacak gümrük gelirleri, bozulmuş Osmanlı maliyesine olumlu katkı sağlayacaktı. Bu nedenle Osmanlı Devleti Sırbistan’a gidecek patlayıcılara izin verirken dikkatli davranmış ve gerektiğinde engeller koymuştur.
Bu çalışma 1908 ve 1909 yıllarında Selanik Limanı üzerinden Sırbistan’a gönderilen patlayıcıları konu edinmektedir.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı Devleti, Sırbistan, Avusturya-Macaristan, , Bosna-Hersek, Selanik Limanı, Patlayıcı malzemeler

Kaynakça

• Arşiv Belgeleri Başbakanlık Osmanlı Arşivi BEO.:nr.3422/256642/2 nr.3437/257706/1; nr.3460/259748/3; nr. 3466/259942/2; nr. 3479/260898/1; nr. 3485/261372/1; nr. 3490/261731/1; nr. 3497/262271/1; nr. 3505/262382/1; nr. 3506/262922/1; nr. 3508/263084/1-2; nr. 3511/263317/1. nr.3520/263962/2; nr.3550/266214/1. HR.SYS.:nr. 1504/102/1. TFR.I.MN.29/2832/1-157.
• Dönem Gazeteleri Tanin, (14 Ekim 1908-11 Mart 1909) Tercüman-ı Hakikat, (5 Mart 1909-23 Mart 1909)
• Tetkik Eserler AKŞİN, Sina v.d., Türkiye Tarihi 1600-1908, C.3, Cem Yayınevi, İstanbul 2002.
• AMOUR, Ian D. “Killing Nationalism with Liberalism? Austria-Hungary and the Serbian Constitution of 1869”, Diplomacy&Statecraft, 21 2010, s. 343-367.
• ASLANTAŞ, Selim, “Sırp İsyanının Uluslararası Boyutu (1804-1813)”, Uluslararası İlişkiler, S.21, 2009, s.109-136.
• AYDIN, Mithat, “Osmanlı-Sırp, Karadağ Savaşlarında İngiltere’nin Balkan Politikası”, OTAM, S.15, 2004, s. 139-163.
• BAYRAM, Selahattin, Osmanlı Döneminde Selanik Limanı 1869-1912, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, İstanbul 2009.
• BAYUR, Yusuf Hikmet, Türk İnkılabı Tarihi, C.1, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 1991.
• CASTELLAN, Georges, Balkanların Tarihi, Çev. Ayşegül Yaraman Başbuğ, Milliyet Yayınları, İstanbul 1993.
• DEMİRAĞ, Yelda, “Osmanlı İmparatorluğunda Yaşayan Azınlıkların Sosyal ve Hukuki Durumu”, OTAM, C.3, S.15, 2003, s. 15-35.
• FORBES, Nevill, Arnold J. Toynbee, D. Mitrany, D. G. Hogarth, The Balkans: A History of Bulgaria, Serbia, Greece, Rumania, Turkey, Oxford: The Clarendon Press, 1915.
• Genel Kurmay Başkanlığı Türk Silahlı Kuvvetleri Komutanlığı, “Osmanlı Devri 1877-1878 Osmanlı-Rus Harbi Kafkas Cephesi Harekatı”, C.II, Genel Kurmay Basımevi, Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, Ankara 1985.
• HACISALİHOĞLU, Mehmet, “Sırbistan”, TDV İslam Ansiklopedisi, C.37, 2009, s. 120-126.
• HAYTA, Nejdet ve ÖZKAN, Ayşe, “Berlin Antlaşması Sonrasında Sırbistan’da Türk Emlakı Meselesi”, Sakarya Üniversitesi Balkan Araştırmaları Uygulama ve Araştırma Merkezi Yayınları, C.2, 2013, s. 813-836.
• JELAVİCH, Barbara, Balkan Tarihi 1, Çev. Zehra Savan ve Hatice Uğur, Küre Yayınları, İstanbul 2009a.
• _______, Balkan Tarihi 2, Çev. İhsan Durdu, Haşim Koç ve Gülçin Koç, Küre Yayınları, İstanbul 2009b.
• KARPAT, H.,Kemal, Balkanlarda Osmanlı Mirası ve Milliyetçilik, Timaş Yayınları, İstanbul 2015.
• M. Nuri Paşa, Netayicül-Vukuat, Der. Neşet Çağatay, C. III-IV, TTK Yayınları, Ankara 1987.
• Osmanlı Belgelerinde Bosna-Hersek, Haz. H. Yıldırım Ağanoğlu, Sebahattin Bayram, Mümin Yıldıztaş, Seçil Ofset, İstanbul 2009.
• ÖZKAN, Ayşe, “Balkan Savaşlarında Sırpların Müslümanlara Gayri İnsani Uygulamaları”, Uluslararası Tarih ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, S.15, 2016, s. 23-54.
• ÖZTEL, Muharrem, II. Meşrutiyet Dönemi Osmanlı Maliyesi, Kitabevi Yayınları, İstanbul 2009.
• SAATÇİ, Meltem Begüm, “XIX. Yüzyıl Sonunda Makedonya Sorunu ve Makedonya’da Kurulan Örgütler”, Ed. Güzel Hasan Celal, Çiçek Kemal, Koca Salim, Türkler, C.13, 2002, s. 108-117.
• ŞİMŞİR, Bilal N., Rumeli’den Türk Göçleri, Belgeler II, TTK Basımevi, Ankara 1989.
• TOPRAK, Serap, “Osmanlı-Avrupa İlişkilerinde Sırbistan’ın Bağımsızlığı”, Uluslararası Sosyal Bilimler Araştırma Dergisi, C.6, S.24, (2013), s. 348-353.
• TÜRKGELDİ, Ali Fuat, Mesail-i Mühimme-i Siyasiye, Haz. Bekir Sıtkı Baykal, C.2, TTK Basımevi, Ankara 1987.
• UÇAROL, Rıfat, Siyasi Tarih 1789-2012, Der Yayınları, İstanbul 2013.
• UYGUN, Süleyman, “Sırp İsyanının Sosyal Boyutuna Dair Bir Yaklaşım”, Sakarya Üniversitesi Balkan Araştırmaları Uygulama ve Araştırma Merkezi Yayınları, C.1, 2013, s. 633-650.
• YETİŞGİN, Memet, “On Dokuzuncu Asrın Son Çeyreğinde Rusların Balkan Politikası”, Sakarya Üniversitesi Balkan Araştırmaları Uygulama ve Araştırma Merkezi Yayınları, C.2, 2013a, s. 745-770.
• _______, Osmanlı Son Döneminde Balkanlardaki Olayların Bölgedeki Türk ve Müslüman Halk Üzerindeki Etkileri”, Sakarya Üniversitesi Balkan Araştırmaları Uygulama ve Araştırma Merkezi Yayınları, C.2, 2013b, s. 859-893.
• YETİŞGİN, Memet ve BAŞKAN, Ömer Fatih, “Yeni Pazar Sancağı Üzerinde Avusturya-Macaristan, Sırbistan ve Karadağ’ın Hakimiyet Mücadeleleri1878-1909”, Türk Dünyası Araştırmaları Dergisi, S. 232, Ocak-Şubat 2018, s. 9-32.
• YILDIZ, Özlem, “20. Yüzyıl Başlarında Selanik Limanı’nda Deniz Ticareti”, ÇTTAD, C.12, S.24. 2012, s. 27-46.
• YILMAZATA, Mehmet, Savaşa Giden Yol 1908 Bosna-Hersek’in İşgali, Çalış Ofset, İstanbul 2013.