27 MAYIS 1960 SONRASI MERKEZ SAĞDA BİR SİYASAL AKTÖR OLARAK FERRUH BOZBEYLİ VE DEMOKRATİK SAĞ DÜŞÜNCESİ

Yıl 2020, Cilt: 126 Sayı: 248, 211 - 230, 31.10.2020

Murat Karataş

Öz

Tek Parti dönemi Cumhuriyet Halk Partisi (CHP) içerisinden çıkan isimlerce kurulan Demokrat Parti (DP) Türkiye’yi 1950-1960 yılları arasında tek başına yönetti. DP’nin 10 yıllık iktidarı boyunca ortaya koyduğu birçok uygulama toplumda ciddi tartışmaya sebep oldu. 27 Mayıs 1960 darbesi DP’yi zorunlu olarak kapatırken, 27 Mayıs sonrasında kurulan Adalet Partisi (AP), kapatılan DP’nin mirasına sahip çıkma iddiasıyla siyasi faaliyete girişti. Kuruluşunda kadro ve ideoloji anlamında homojen nitelik taşımayan AP bu iddiasına 1965-1971 döneminde Türkiye’yi tek başına yöneterek gerçeklik kazandırdı. Ancak 1969 seçimleri sonrası AP içerisindeki parti içi muhalefet AP lideri Süleyman Demirel’i ülkede ve partide tek adamlık anlayışı kurmakla itham etti. AP’den ihraç edilenler Ferruh Bozbeyli liderliğinde Demokratik Parti (Dp)’yi kurdu. Dp, 1970-1980 döneminde 27 Mayıs’ın kapattığı DP’nin “946 Ruhu” nu temsil ettiği iddiasıyla faaliyette bulunan merkez sağ parti idi. Söz konusu dönemde Dp merkez sağın ana eğilimlerini temsil etmekle birlikte içinden çıktığı AP’den daha geleneksel ve muhafazakâr bir siyasal parti olma özelliği taşıdı. Türkiye’nin 1970’li yıllarında Bozbeyli siyasal yelpazedeki yerlerini “Demokratik Sağ” olarak tanımladı. Bu dönemde “Demokratik Sağ” kavramı ile Bozbeyli bir yandan Türk sağının geleneksel kodlarını sahiplenirken diğer yandan da aşırılıkçı eğilimlere karşı yeni sağ bir ideolojinin de temellerini atmaya çalışmıştı. Başka bir şekilde söylemek gerekirse Bozbeyli bu çabasında Soğuk Savaş dönemi gerçeği olan Türk-İslam Sentezi yaklaşımını Kemalist ideoloji ile dengelemeyi hedeflemişti.

Anahtar Kelimeler

27 Mayıs,, Merkez sağ,, Ferruh Bozbeyli,

Kaynakça

• TBMM Arşivi Millet Meclisi Tutanak Dergisi (1961-1977)
• Tarihe Düşülen Notlar-3 Meclis Başkanları ve Genel Kurul Konuşmaları (1920-2013), TBMM Başkanlığı Yayınları, Ankara, 2013.
• 72’ler Hareketi ve Demokratik Pati, Ajans-Türk Matbaacılık Sanayi, Ankara, 1971.
• Demokratik Parti Tüzük ve Program, Ajans-Türk Matbaacılık Sanayi, Ankara, 1970.
• Demokratik Parti Seçim Beyannamesi: 946 Hareketinin Mana ve Felsefesi Etrafında Elele, Ajans-Türk Matbaacılık Sanayi, Ankara, 1973. Ahmad, Feroz: Modern Türkiye’nin Oluşumu, Kaynak Yayınları, İstanbul, 2006.
• Akyaz, Doğan: Askeri Müdahalelerin Orduya Etkisi, İletişim Yayınları, İstanbul, 2002.
• Albayrak, Mustafa: Türk Siyasi Tarihinde Demokrat Parti (1946-1960), Phoenix Yay., Ankara, 2004.
• Arslan, Murat: Süleyman Demirel, İletişim Yayınları, İstanbul, 2019.
• Atagenç, İhsan Ömer: “Ferruh Bozbeyli’nin Siyasal Düşüncesinde ‘Demokratik Sağ’ Kavramı”, Kırklareli Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 3(2), Haziran-2019, s. 130-143.
• Atılgan, Gökhan: Kemalizm ile Marksizm Arasında Geleneksel Aydınlar Yön-Devrim Hareketi, Yordam Kitap, İstanbul, 2018.
• Avşar Abdülhamit, Bir Partinin Kapanmasında Basının Rolü Serbest Cumhuriyet Fırkası, Kitabevi Yayınları, İstanbul, 1998.
• Ayata, Ayşe Güneş: CHP (Örgüt ve İdeoloji), Gündoğan Yayınları, Ankara, 1992.
• Aydın, Suavi-Yüksel Taşkın: 1960’tan Günümüze Türkiye Tarihi, İletişim Yayınları, İstanbul, 2104.
• Başkaya, Fikret: Paradigmanın İflası: Resmi İdeolojinin Eleştirisine Giriş, Özgür Üniversite Kitaplığı, Ankara, 2011.
• Bila, Hikmet: CHP Tarihi (1919-1979), Doruk Matbaacılık, Ankara, 1979.
• Bilgiç, Sadettin: Hatıralar, Boğaziçi Yayınları, İstanbul, 1998.
• Bora, Tanıl: “Türk Sağı: Siyasal Düşünce Tarihi Açısından Bir Çerçeve Denemesi”, Türk Sağı Mitler, Fetişler, Düşman İmgeler, Der. İnci Özkan Kerestecioğlu-Güven Gürkan Öztan, İletişim Yayınları, İstanbul, 2016, s. 9-28.
• Bozbeyli, Ferruh: Türkiye’de Siyasal Partilerin Ekonomik ve Sosyal Görüşleri, Ak Yay, İstanbul, 1970.
• --------------------: Demokratik Sağ, Dergâh Yayınları, İstanbul, 1976.
• --------------------: Politika Sınavı, Selçuklu Matbaası, İstanbul, 1978.
• --------------------: Birinci Cemre (Siyasi Hikâyeler), Selçuklu Yayınları, İstanbul, 1977.
• --------------------: Alaca Siyaset (Siyasi Hikâyeler), Babıali Kültür Yayıncılık, İstanbul, 2000.
• Bozkır, Gürcan: “Cumhuriyetçi Güven Partisi”, İttihat Terakki’den Günümüze Siyasal Partiler, Ed. Turgay Uzun, Orion Kitabevi, Ankara, 2010.
• Bulut, Sedef: Muhtıra Sonrası Demokratikleşme Hareketine Örnek Model Olarak 1973 Genel Seçimleri, Berikan Yayınevi, Ankara, 2010.
• Cinisli, Rasim: Bir Devrin Hafızası, Doğan Kitap, İstanbul, 2017.
• Cizre, Ümit: AP-Ordu İlişkileri: Bir İkilemin Anatomisi, İletişim Yayınları, İstanbul, 2002.
• Çavdar, Tevfik: Türkiye’nin Demokrasi Tarihi (1950’den Günümüze), İmge Kitabevi, Ankara, 2013.
• Çavuşoğlu, Hüseyin: “Türk Siyasi Hayatında Merkez Sağ Çizginin Kısa Tarihi”, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, C: 19, S: 2, Elazığ, 2009, s. 265-278.
• Coşkun, Alev: Cumhuriyet Halk Partisi ve Demokratik Sol, Tekin Yayınevi, İstanbul, 1978.
• Çiçek, Atıl Cem: Türk Siyasal Yaşamında Yön Dergisi (1961-1971), Tezkire Yayıncılık, İstanbul, 2016.
• Dağı, İhsan-Fatih Uğur: Yalnız Demokrat Ferruh Bozbeyli, Timaş Yayınları, İstanbul, 2009.
• Darendelioğlu, İlhan: Türkiye’de Milliyetçilik Olayları, Toker Yayınları, İstanbul, 1977.
• Demirel, Tanel: “Ferruh Bozbeyli”, Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce-Muhafazakârlık, Ed. Ahmet Çiğdem, İletişim Yayınları, İstanbul, 2006, s. 570-575.
• Dervişoğlu, Fatih M.: Türkiye’nin Havacılık Efsanesi: Nuri Demirağ, Ötüken Neşriyat, İstanbul, 2007.
• Emrence, Cem: 99 Günlük Muhalefet Serbest Cumhuriyet Fırkası, İletişim Yayınları, İstanbul, 2006.
• Göksu, Vahap: “Siyasal Kimlikler ve Merkez-Çevre Dikotomisi Bağlamında Türkiye’de Merkez Sağ ve Merkez Sol”, Akademik İncelemeler Dergisi, C: 8, S: 2, 2013, s.69-93.
• Güler, Filiz Demirci: Türkiye’nin Yakın Siyasetinde Bir Örnek Olay Adalet Partisi, TODAİE Yayınları, Ankara, 2003.
• Günal, Erdoğan: Türkiye’de Demokrasinin Yüzyıllık Serüveni (1908-2018), Kara Kutu Yayınları, İstanbul, 2009.
• Heper, Metin: Türkiye’nin Siyasal Hayatı, Doğan Kitap, İstanbul, 2011.
• İnönü, İsmet: Defterler (1919-1973), Haz. Ahmet Demirel, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul, 2001.
• Kayalı, Kurtuluş: Ordu ve Siyaset (27 Mayıs-12 Mart), İletişim Yayınları, İstanbul, 2012.
• Kaynar, Mete Kaan (Der.): Cumhuriyet Dönemi Siyasi Partileri, İmge Kitabevi, Ankara, 2007.
• Kılağız, Nuran: Türk Siyasi Hayatında 1965 Seçimleri, Berikan Yayınevi, Ankara, 2010.
• Kılıç, Murat: Türk Milliyetçiler Derneği (1952-1953), İletişim Yayınları, İstanbul, 2016.
• Kili, Suna: 1960-1975 Döneminde Cumhuriyet Halk Partisinde Gelişmeler, Boğaziçi Üniversitesi Yayınları, İstanbul, 1976.
• Özcanbaz, Mustafa: Bir Sivil Siyaset Modeli Aydınlar Ocağı, Araştırma Yayınları, Ankara, 2014.
• Özdemir, Hikmet: Kalkınmada Bir Strateji Arayışı Yön Hareketi, Bilgi Yayınevi, Ankara, 1986.
• ---------------------: “Siyasal Tarih (1960-1980)”, Türkiye Tarihi C. 4: Çağdaş Türkiye (1908-1980), Yay. Yön. Sina Akşin, Cem Yayınevi, İstanbul, 1989, s.191-261.
• Sayılgan, Aclan: Türkiye’de Sol Hareketler (1871-1972), Hareket Yayınları, İstanbul, 1972.
• Sencer, Muzaffer: Türkiye’de Siyasal Partilerin Sosyal Temelleri, May Yayınları, İstanbul, 1974.
• Şahin, M. Serkan: “Pazarcıktan Parlamento’ya: Türk Siyasal Hayatında Ferruh Bozbeyli”, Uluslararası Cumhuriyet Döneminde Maraş Sempozyumu (15-16 Kasım 2013), Kahramanmaraş Belediyesi Yayınları, 2014, s. 317-330.
• Teziç, Erdoğan: Siyasi Partiler (Partilerin Hukuki Rejimi ve Türkiye’de Partiler), Gerçek Yayınları, İstanbul, 1976.
• Tosun, Tanju: Türk Parti Sisteminde Merkez Sağ ve Merkez Solda Parçalanma, Boyut Kitapları, İstanbul, 1999.
• Tökin, F. Hüsrev: Türk Tarihinde Siyasi Partiler ve Siyasi Düşüncenin Gelişmesi (1839-1965), Elif Yayınları, İstanbul, 1965.
• Tunaya, T. Zafer: Türkiye’de Siyasi Partiler (1859-1952), Doğan Kardeş Yayınları, İstanbul, 1952.
• Turgut, Mehmet: Siyasetten Portreler, Boğaziçi Yayınları, İstanbul, 1990.
• Turgut, Hulusi: Demirel’in Dünyası, ABC Ajansı Yayınları, İstanbul, 1992.
• Ünsal, Artun: Umuttan Yalnızlığa Türkiye İşçi Partisi (1961-1971), Tarih Vakfı Yay., İstanbul, 2002.
• Yalansız, Nedim: Türkiye’de Koalisyon Hükümetleri (1961-2002), Büke Kitapları, İstanbul, 2006.
• Yeşil, Ahmet: Türkiye Cumhuriyeti’nde İlk Teşkilatlı Muhalefet Hareketi Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası, Cedit Neşriyat, Ankara, 2002.
• Yetkin, Çetin: Serbest Cumhuriyet Fırkası Olayı, Karacan Yayınları, İstanbul, 1982.
• Yusufoğlu, Kahraman: Hatıralar Işığında Atatürk ve Cumhuriyet Halk Fırkası, Yılmaz Basım Yayın, İstanbul, 2011.
• Yücel, M. Serhan: Türkiye’nin Siyasal Partileri (1859-2005), Alfa Yayınları, İstanbul, 2006.
• --------------------- : Demokrat Parti, Ülke Kitapları, İstanbul, 2001.
• Zürcher, Erık Jan: Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası, Bağlam Yayıncılık, İstanbul, 1992.