KERKÜK’TEN ANADOLU’YA TÜRKÜLERDE KUŞLAR VE ÇİÇEKLER

Yıl 2020, Cilt: 126 Sayı: 248, 179 - 198, 31.10.2020

Gülşah Andım Feyzan Göher Vural

Öz

Türk dünyasının farklı bölgelerinde sarın, tahpah, toyuk gibi isimlerle anılan halk ezgileri, Anadolu’da Türk’e ait anlamını içeren “türkü” kelimesi ile karşılanır. Türküler binlerce yıldır Türk insanı ile birlikte gelişmiş ve değişmiş; tüm duyguların, durum ve olguların dili olmuşlardır. Düğünlerde, savaşlarda ve hatta ölümde yaşanan duygular, tarih içinde cereyan eden olaylar, türkülerle nesilden nesile aktarılmıştır. Melodik ve ritmik yapıları kadar bilhassa sözleri ile türküler, pek çok bilim dalı için eşsiz veri hazinesi niteliğindedir. Türkülerde kullanılan kelimeler, çoğu kez rastgele olmayan, özel anlamlar barındıran, kimi zamansa yan anlamlara sahip sözcüklerdir. Göstergebilimsel açıdan yan anlama sahip kelimelerin incelenmesi, toplumun değer verdiği hususların keşfi açısından önemlidir. Bu çalışmada türkülerde düz ve yan anlamsal boyutları ile büyük bir yere sahip olan kuş ve çiçek isimleri incelenmiştir. Anadolu türküleri ile büyük yakınlık gösterene ve Misak-ı Milli sınırlarımız içinde yer alan Kerkük türküleri de inceleme kapsamına dahil edilerek toplamda, tesadüfi örnekleme yöntemi ile seçilmiş 3400 türküde yer alan kuş ve çiçek isimleri, kullanılma alanları, varsa taşıdıkları yan anlam, tekrar sıklığı gibi açılardan incelenmiştir. Genel türkü külliyatı hakkında bilgi vermesi amacıyla örnekleme dahil olan türkülerin ses alanı, makam dizisi, ölçü anahtarları da tespit edilerek, tablolaştırılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Türkü analizi, Çiçek, Kuş, Motif, Kültürel Müzikoloji

Kaynakça

• Açıkel Yusuf, “Hz. Peygamber-Gül İlişkisi Ve İlgili Rivayetlerin Değerlendirilmesi”, Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 2018/1, S.30, s.71-103.
• And Metin, Türk Köylü Dansları, İzlem Yay., İstanbul 1964.
• Arıkan Rauf, Araştırma Teknikleri ve Rapor Hazırlama, Asil Yay., Ankara 2004.
• Balaban, Tuğrul “Anadolu Türk Efsanelerinde Kuşlar ve Uçmak”, Kuş Kitabı, Ed. E.G. Naskali ve A. Şeker, Kitabevi Yay., İstanbul 2017, s.121-194.
• Bayrak Mehmet, Öyküleriyle Halk Anlatı Türküleri, Baran Yay., Ankara 1996.
• Bayram Yavuz, “Klasik Türk Şiirinde Duyguların Dili: Çiçekler”, Turkish Studies, S.169, 2007, s. 209- 219.
• Bekar Beytullah, “Türklerde Kuşlarla İlgili İnanışlar”, Kuş Kitabı, Ed. E.G. Naskali ve A. Şeker, Kitabevi Yay., İstanbul 2017, s.42-90.
• Çelebioğlu Ayşe, “Klasik Türk Şiirinde Menekşe”, Atatürk Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü Dergisi, S. 37, Erzurum 2016, s.161- 182.
• Ceylan Ömür, Kuşlar Dîvânı Osmanlı Şiir Kuşları, Kapı Yay., İstanbul 2007.
• Çetin Necat ve Binici Bingül, Kerkük Yöresi Türkülerimiz, İzmir 2017.
• Çınar Sanem ve Simay Kırca, “Türk Kültüründe Bahçeyi Algılamak”, Journal of the Faculty of Forestry, İstanbul Üniversitesi, 2010, 60 (2), s. 59-68
• Çoruhlu Yaşar, Türk Mitolojisinin Ana Hatları, Kabalcı Yay., İstanbul 2011.
• Çoruhlu Yaşar, Türk Sanatında Hayvan Sembolizmi, C.2., Ötüken Neşriyat, İstanbul 2019.
• Çukurlu Talip, “Klasik Osmanlı Şiirinde Gülün Bülbül ve Diğer Hayvanlarla İlişkisi”, Estad Eski Türk Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, C.2, S.1, Şubat 2019, s. 353-376.
• Demirsipahi Cemil, Türk Halk Oyunları, İş Bankası Yay., Ankara 1975.
• Eberhard Wolfram, Çin Tarihi, TTK Yay., Ankara 2019.
• Elçin Şükrü, Halk Edebiyatı Araştırmaları, Akçağ Yay., Ankara 1997.
• Eren Abdullah, “Hüsn ü Aşkın Tasvirlerinde Gül”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, S.3/11, s.245-251
• Ersoylu Halil, “Türk Dünyasının Folklor ve Etnoğrafyasında Süs Unsuru Olarak Kullanılan Bazı Kuşlar”, Türk Dünyası Araştırmaları Dergisi, Yıl 2, C.2, S.8, Ekim 1980, s.83-93.
• Gazimihal Mahmud Ragıp, Türk Halk Oyunları Kataloğu III., Kültür Bakanlığı Yay., Ankara 1999.
• Hazini, Cevahiru'l-Ebrar Min Emvac-ı Bihar - Yesevi Menakıbnamesi, Haz. Cihan Okuyucu, Erciyes Üniversitesi Gevher Nesibe Tıp Tarihi Enstitüsü Yay., Kayseri 1995.
• İnan Abdülkadir, Tarihte ve Bugün Şamanizm, TTK Yay., Ankara 2013.
• Kafesoğlu İbrahim, Eski Türk Dini, Kültür Bakanlığı Yay., Ankara 1981.
• Kılıç Filiz ve Mehmet Kılıç, Avanos’a Dair Yazılar 2, Grafiker Yay., Ankara 2019.
• Nakip Mahir, Kerkük Türk Halk Müziği, Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı, Ankara 2009.
• Özatalay Gökçe Zeynep, “Türk Atasözlerinde Kuşlar”, Kuş Kitabı, Ed. E.G. Naskali ve A. Şeker, Kitabevi Yay., İstanbul 2017, s.293-313.
• Öztürk Ali Osman, “Türk Halk Türkülerinde Söz Kalıpları, Eğretileme ve Simgeler”, Pertev Naili Borotav’a Aramağan, Haz. M. Tufan, Ayrı Basım, Başak Matbaacılık, Ankara 1998.
• Polat Nazım Hikmet, Türk Çiçek ve Ziraat Kültürü Üzerine (Cevat Rüştü’den Bir Güldeste), Kitabevi Yay., İstanbul 2011.
• Tan İshak, Evcil Ördek (Anas domestica) ve Evcil Kaz (Anser domesticus) Neurocranıum’u Üzerinde Karşılaştırmalı Makro-Anatomik İncelemeler
• Terzibaşı Ata, Kerkük Hoyratları ve Manileri, Ötüken Yayınevi, İstanbul 1975.
• Vural Göher Feyzan, “Türk Kültürünün Aynası: Türküler”, Uluslararası Newwsa Dergisi, 6(3), 2011, s.397-411.
• Vural Göher Feyzan ve Vural Timur, “Erzincan Türkülerinde Yer Alan Gül Motifinin Göstergebilimsel Açıdan İncelenmesi”,
• Yılmaz Aktan Müge, “Sembolik ve Gerçek Anlamlarıyla Türkü Metinlerine Yansıyan Hayvanlar”, folklor/edebiyat, C.17, S. 66, 2011/2, s.229-250.
• Yanıklar Burcu, “Türkülerde Sümbül”, Çiçek Kitabı, Haz. Emine Gürsoy Naskali, Dergah Yay., İstanbul 2018, s.457-495.
• Ziyadinova Elnara, “Kırım Tatar Halk Türkülerinde Sembol Olarak Bitkiler”, Çev.Burcu Kaçmaz, Karadeniz Araştırmaları, S.11, Güz 2006, s.101-110.