ADİLŞAHLAR SULTANLIĞI ÜZERİNE YAZILAN FARSÇA YERLİ VEKAYİNAMELER

Yıl 2020, Cilt: 126 Sayı: 249, 449 - 468, 08.12.2020

Cihan Oruç

Öz

1489 yılında Yusuf Adilşah tarafından kurulan Adilşahlar Sultanlığı, 1686 yılına kadar varlığını devam ettirmişti. Bu süre zarfında dokuz sultan Adilşahlar tahtına oturmuştu. Sultanlığın sınırları, ilk dönemlerde batı Maharaştra ve Kannada dilinin konuşulduğu bölgelerden ibaretti. Daha sonra ise Tungabhadra Nehri’nin kuzeyine doğru genişlemişti. XVII. asrın sonunda ise batıda Umman Denizi’ne, doğuda ise Bengal Körfezi’ne erişmişti. Adilşahlar Hanedanlığı mensupları, bir taraftan sultanlığın sınırlarını genişletmek ve halkın refahını yükseltmekle uğraşırken, bir taraftan da bu faaliyetlerini gelecek nesillere aktarmak maksadıyla vekayinamelerin yazılmasını teşvik etmişlerdi. Şiiliğin kabul edilmesi, bu mezhebin önemli temsilcilerinden olan Safevilerle ilişkilere olumlu katkı sağladığı gibi Farsçanın bölgede yayılmasını hızlandırmıştı. Sultanların daveti neticesinde İran ve Maveraünnehir’den bazı âlimlerin Bicapur’a gelmesi bu dilde yazın faaliyetlerinin artmasıyla sonuçlanmıştı. Yaşanan bu gelişmeler, Farsça vekayiname yazma geleneğine olumlu katkıda bulunmuş, çok önemli eserlerin kaleme alınmasına vesile olmuştu. Sultanlık yıkıldıktan sonra da Farsça vekayinameler yazılmaya devam etmişti. Bu vekayinameler, Adilşahlar Sultanlığı döneminde yaşanan siyasi, sosyal, ekonomik ve kültürel gelişmelere ışık tutmaktadır. Bu makalede Adilşahlar Sultanlığı devrinde ve sultanlık yıkıldıktan sonra yazılmış olan Farsça vekayinameler ele alınmış ve temel özellikleri ortaya konulmaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Adilşahlar, Farsça, Vekayiname, Dekken

Kaynakça

• Abbasi, Mehmed, “Rafiüddin Şîrâzî’nin yazdığı Tezkiret’ül Mülük adli kitabı hakkında araştırma: Paris Milli Kütüphanesinin elyazma nüshasına göre”, Journal for the History of Islamic Civilization, Vol: 50-1, Spring and Summer, Yıl: 2017, ss. 49-69.
• Ahmed, Beşirûddin: Vâkıât-ı Memleket-i Bicapur, Cilt: I-II-III, Matba-i Mufid-i Am: Agra 1915.
• Anwar, M. Siraj: Mughals and The Deccans: Political Relations with Ahmadnagar Kingdom, B. P. Publishing Corporation, Delhi 2007.
• Asad Khan Lari: Tarikh-e-Haft Kursi, MS. 1903, No. 454, India Office, London. Auer, B.: “Persian Historiography in ındia” A History of Persian Literature, Persian Literature from Outside Iran: The Indian Subcontinent, Anatolia, Central Asia, and in Judeo-Persian, Vol: IX, Ed. John R. Perry, Bloomsbury Academic Press, London.
• Begum, Fareeda: Language and Literature During Deccan Sultanates, Gulbarga University Department of Studies and Research in History , Yayımlanmamış Doktora Tezi, Kalaburgi 2016.
• Dağlar, Mehmet: “Dekken Türk Sultanlıklarında Şiiliğin Yayılması ve Safevi Nüfuzunun Ortaya Çıkışı”, Mavi Atlas, Sayı: VII-I, Yıl:2019, ss. 322-331.
• Eaton, Richard Maxwell: Sufis of Bijapur 1300-1700: Social Roles of Sufis in Medieval India, Munshiram Manoharlal Publishers Pvt. Ltd., New Delhi 2011.
• Elliot, Henry M.: Bibliographical Index to The Historians of Muhammedan India General Histories, Vol: I, Calcutta 1850.
• Ertaylan, İsmail Hikmet: Âdilşâhiler (Hindistanda Bir Türk-İslam Devleti). Samet Matbaası, İstanbul 1953.
• Ethe, Hermann: Catalogue of Persian Manuscripts in the Library of the India Office, Vol: I, Printed for the India Office, Oxford 1903.
• Fergussun, James: History of Indian and Eastern Architecture. Vol: II, John Murray Publisher, London 1910.
• Gupta, Manık Lal: Sources of Mughal History, Atlantic Publisher and Distribütörs, New Delhi 1989.
• Hadi, Nabi: History of Indo-Persian Literature, Iran Culture House, New Delhi 2001.
• Hunter, Sir William Wilson: A Brief History of the Indian Indian Peoples, At The Clarendon Press, Oxford 1893.
• Imaratwale, Abdul Gani Abdul Khadar: History of Bijapur Subah, Shivaji University Department of History, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Kolhapur 2003.
• _______________: “An Introduction to MS. Tazkirat-e-Salateen-e-Adil Shahia of Sahib Hazret Zubairi” ss.1-9. https://www.academia.edu/24688018/AN_INTRODUCTION_TO_MS._TAZKIRAT-E-SALATEEN-E-ADIL_SHAHIA_OF_SAHEB_HAZRAT_ZUBAIRI
• Iran and the Deccan: Persianate Art, Culture, and Talent in Circulation, 1400-1700, Indiana University Press, 2020. https://books.google.com.tr/books?id=5yHXDwAAQBAJ&pg=PT588&lpg=PT588&dq=Muhammed%20Hakim%20Adilnama&source=bl&ots=KeuEv612jA&sig=ACfU3U1aQKLF5Uw3hhD14O7VKz3yq5diZA&hl=tr&sa=X&ved=2ahUKEwjUypKi-NvpAhWCYcAKHfp1AG4Q6AEwAHoECAoQAQ&fbclid=IwAR3hSGoFpDDxHpDwNrX98AEtpcPuwqSGBeJzsttceAPlK7aCW6QOV_iAm6g#v=onepage&q=Muhammed%20Hakim%20Adilnama&f=false
• Joshi, P. M. – Sherwani, H. K.: "Contemporary Source Material" History of Medieval Deccan (1295-1724), II, Ed. H. K. Sherwani & P. M. Joshi, Text-book Press, Hyderabad, 1974, ss. 567-599.
• Kazi, Rabia Shamsuddin: Arabic Teaching and Arabic Literature in Maharashtra (17th-20th Century), The University of Poona Department of Arabic Poona College of Arts, Science and Commerce, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Pune 1992.
• Khan, Masud Husain: “Dakhni-Urdu”, History of Medieval Deccan (1295-1724), II, ed. H. K. Shervani and P. M. Joshi, Text-book Press, Hyderabad 1974, ss. 17-34.
• Merçil, Erdoğan: “Âdilşâhîler”, Diyanet İslam Ansiklopedisi, Cilt: 1, 1998. ss. 384-386.
• Mohammad Qâsim Hindûshâh Astarâbâdî: Târîkh-e Fereshte, Vol: III, Ed. Mohammad Rezâ Nasîrî, Society for the Appreciation of Cultural Works and Dignitaries, Tehran 2014.
• Mohd. Tarique Anwar: Nobility in the Bijapuri Kingdom, Aligarh Muslim University Centre of the Advanced Study Department of History, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Aligarh 2008.
• Morley, William H: A Descriptive Catalogue of the historical Manuscripts in the Arabic and persian languages: Preserved in Library of the Royal Asiatic Society of Great Britain and Ireland, Royal Asiatic Society, London, 1854.
• Muhammed Salih Kenbu: Amal-i Salih, Cilt: I, Ed. Gulam Yezdani, Şefik Pres, Lahor 1967.
• Naim, Arif: “Bîcâpûr”, Diyanet İslam Ansiklopedisi, Cilt: 6, İstanbul 1996, ss. 127-128.
• Nizami, K. A: “Firişte”, Diyanet İslam Ansiklopedisi, Cilt: 13, İstanbul 1996, ss. 133-134.
• Özcan, Azmi: “Şîrâzî İbrâhim”, Diyanet İslam Ansiklopedisi, Cilt: 39, İstanbul 2010, ss. 186-187.
• ___________: “Nevvâb”, Diyanet İslam Ansiklopedisi, Cilt: 33, İstanbul 2007. ss. 67-68.
• Pirzade Muhiuddin: ‘Ahwal-e-Salateen-e-Bijapur’, Add. No. 26, 270, London, British Museum.
• Refîüddîn İbrâhim Şîrâzî: Tezkiret’ül Mülük, MS British Museum Add. 23883.
• Rieu, Charles: Catalogue of The Persian Manuscripts in The British Museum, Vol: I, British Museum, London 1879.
• Shyam, Radhey: The Kingdom of Ahmadnagar, Motilal Banarsidas Press, Delhi 1996.
• Smith, Vincent A.: The Oxford History of India, At the Clarendon Press, Oxford 1919.
• Şimşekler, Nuri: “Zuhûrî-i Türşîzî”, Diyanet İslam Ansiklopedisi, Cilt: 44, İstanbul 2013, ss. 505-506.
• Zabîhullah, Safâ: Târîh-i Edebiyât der Îrân, Cilt: 5, İntişârât-ı Firdevs, Tahran h. 1378.