AHKÂM DEFTERLERİNE GÖRE URFA’DA SADÂT-I KİRÂM (1740-1820)

Yıl 2019, Cilt: 122 Sayı: 241, 267 - 280, 29.08.2019

Mehmet Emin Üner

Öz

Makalemizin temel konusunu Urfa’da ikamet eden Sadât-ı Kiram zümresinden merkeze yansıyan şikâyetleri oluşturmaktadır. Bu şikâyetlerin başında vergi şikâyetleri gelmektedir. Vergi konusundaki şikâyetleri de çok çeşitlidir. Vergi meselesinde Sadât-ı Kiram’ın en çok muzdarip olduğu konu ehl-i örfün muaf oldukları vergi türlerini kendilerinden talep etmeleridir. Ayrıca yaşadıkları köy ya da şehir halkı tarafından vergiye ortak yapılmak istenmiştir. Sadât-ı Kiram’ın vergi ile ilgili şikâyetlerden sonra, en çok şikâyet eşkıyalık sonucunda meydana gelen katl, gasp, talan ve soygun gibi olaylar karşımıza çıkmaktadır. Ayrıca gündelik hayatta karşılaştıkları daha başka problemler yüzünden de merkeze şikâyete gittikleri ya da arzuhal gönderdikleri de olmuştur. Bu şikâyetlerden Urfa’daki Sadât-ı Kiram’ın içlerinden tımar, zeamet sahibi
olanları ve alaybeyi gibi görevlerde de bulunduklarını öğreniyoruz. Genel olarak bakıldığında, Sadât-ı Kiram’ın devletin kendilerine tanıdığı imtiyazlar ve halk içindeki saygınlıklarına rağmen, yerel yöneticiler tarafından özellikle vergi konularında taciz edildikleri görülmüştür. Ayrıca aynı mahalli paylaşanlar da zaman zaman bu saygınlıklarına riayet etmedikleri müşahede edilmiştir. Bütün bunlar makalede örnekleriyle ortaya konulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Seyyid, Şerif, Urfa, Ahkâm Defteri

Kaynakça

• AFYONCU, Erhan: “Zeâmet”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, Cilt: 44, İstanbul 2013.
• ARTUK, İbrahim: “Zer-i mahbûb”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, Cilt: 44, İstanbul 2013.
• AYNURAL, Salih: “Kapan”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, Cilt: 24, İstanbul 2001.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi, Bab-ı Asafi Divân-ı Hümâyûn Sicilleri Cezayir ve Rakka Ahkâm Defteri (BOA, A.DVNS.AHK.CZRK), Nr. 24-25.
• EMECEN, Feridun: “Osmanlı Divanının Ana Defter Serileri: Ahkâm-ı Mîrî, Ahkâm-ı Kuyûd-ı Mühimme ve Ahkâm-ı Şikâyet”, Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, Cilt: 3, Sayı: 5, İstanbul 2005.
• GENÇ, Mehmet: “Malikâne”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, Cilt: 27, Ankara 2003.
• GÖKBILGIN, M. Tayyip: “Sipahi”, Milli Eğitim Bakanlığı İslam Ansiklopedisi, Cilt: 10, İstanbul 1980.
• IŞIK, Ayhan: “Nakibüleşraflık Müessesinin Tarihi Serüveni”, Din ve Hayat Dergisi, Sayı: 23, İstanbul 2014.
• İPŞIRLI, Mehmet: “Klasik Dönem Osmanlı Devlet Teşkilatı”, Osmanlı Devleti Tarihi, Cilt: 1, İstanbul 1999.
• KILIÇ, Rüya: Osmanlı Devletinde Seyyid ve Şerifler (XIV. - XVI Yüzyıllar), Hacettepe Üniversitesi Tarih Anabilim, Doktora Tezi, Ankara 2000.
• KÜÇÜKAŞCI, Mustafa Sabri: “Tarihi Süreçte Seyyid ve Şerif Kavramlarının Kullanımı”, Osmanlı Araştırmaları, Sayı: 33, İstanbul 2009.
• _______________: “Seyyid”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, Cilt: 37, İstanbul 2009.
• KÜTÜKOĞLU, Mübahat: “Mühimme Defteri”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, İstanbul 2006.
• _______________: Osmanlı Belgelerinin Dili, Ankara 2018.
• ÖZLÜ, Zeynel: “Osmanlı Devleti’nin Hz. Ali Ahfadı (Şerifler) İle İlgili Uygulamalarına Dair Bir Değerlendirme”, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi, Sayı: 61, Ankara 2012.
• PAKALIN, Mehmet Zeki: Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, Cilt:1-2, İstanbul 1993.
• SARICIK, Murat: Osmanlı İmparatorluğu’nda Nakîbü’l-Eşrâflık Müessesesi, Ankara 2003.
• SERTOĞLU, Mithat: Osmanlı Tarih Lûgatı, İstanbul 1986.
• ŞIMŞIR, Nahide: “Ahkâm Defterleri’nin Tarihi Kıymeti ve 107 No’lu Anadolu Ahkâm Defteri’ndeki İzmir ile İlgili Hükümler”, Tarih İncelemeleri Dergisi, Sayı: 9, İzmir 1994.
• UZUNÇARŞILI, İsmail Hakkı: Osmanlı Devletinin İlmiye Teşkilatı, Ankara 1988.