ESKİ TÜRKLERDE BARINAK VE ŞEHİR HAYATINA DAİR İZLER

Yıl 2019, Cilt: 122 Sayı: 240, 11 - 24, 25.06.2019

Sadettin Yağmur Gömeç

Öz

Çadır türü veyahut da mimari tipte evleri olan eski Türkler, yine bu korunaklarını mevsim şartlarına göre seçerlerdi. Konar-göçer hayat tarzına bağlı olarak yaylaklarda ve kışlaklarda barınaklara sahiptiler. İşte bu sebepten, araştırmacılar iklimin çetinliği yüzünden insanların her zaman çadırlarda yaşayamayacaklarını ve kışı geçirmek için uygun yerler yapmak zorunda olduklarını vurgularlar. Türkler şehir, kale, saray manaları karşılığı için umumiyetle kökü balçıktan gelen “balık” kelimesini kullanıyorlardı. Yine “şehir, kale, ev, mezar” manasıyla örtüşen ve “korumak, korunmak, gizlemek, saklanmak” vs. sözlerle alâkalı “kurgan” kelimesini de unutmamak gerekir.

Anahtar Kelimeler

Türk Kültürü, Çadır, Kerekü, Şehir, Balık, Kurgan

Kaynakça

• AGACANOV, Sergey Grigoreviç: Oğuzlar, Çev. Ekber N. Necef - Ahmet Annaberdiyev, 2. Baskı, İstanbul 2003.
• ALTINMAKAS, Lâyık: “Kazak Türklerinin Gelenekleri ve İslamiyetin Etkisi”, Türk Kültürü, 22/250, Ankara 1984. ARAT, Reşit Rahmeti: “Balık”, Türk Ansiklopedisi, C. 5, Ankara 1952.
• ARSEVEN, Celal Esad: Türk Sanat Tarihi, C. 1-2, İstanbul (tarihsiz).
• ARTAMONOV, M.İ., Hazar Tarihi, Çev. D. Ahsen Batur, İstanbul 2004.
• BALINT, C.: “Hazarlara İlişkin Arkeolojik Araştırma”, Türk Kültürü Araştırmaları, Prof. Dr. Yaşar Önen’e Armağan, 26/1, Ankara 1988.
• BARBARO, Josaphat: Anadolu’ya ve İran’a Seyahat, Çev. Tufan Gündüz, İstanbul 2005.
• BARTHOLD, V.V.: Orta Asya Türk Tarihi Dersleri, Haz. Hüseyin Dağ, Ankara 2004.
• BAŞTAV, Şerif: “Hazar Kağanlığı Tarihi”, Tarihte Türk Devletleri, C. I, Ankara 1987.
• BAYKARA, Tuncer: “Göktürk Yazıtlarının Türk İskan (Yerleşme) Tarihindeki Yeri”, III. Sovyet-Türk Kolokyumu, İzmir 1990.
• BAYKUZU, Tilla Deniz: “Bir Hun Başkenti: T’ung-wan Ch’eng”, Türk Dünyası Araştırmaları Dergisi, Sayı: 183, İstanbul 2009.
• CAFEROĞLU, Ahmet: “Tarla Kültürü Etnoğrafyasına Göre Kotan”, İÜEF Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, C. 19, İstanbul 1971.
• Cengiz İmparatorluğu, Çev. Ankhbayar Danuu, İstanbul 2012.
• CHALIAND, Gerard: Göçebe İmparatorluklar, Çev. Engin Sunar, İstanbul 2001.
• CLAVIJO, Ruy Gonzales De: Timur Devrinde Semerkant’a Seyahat, Çev. Ömer Rıza Doğrul, İstanbul 1975.
• DEVRIŞEVA, Halida: Seyahatnamelere Göre XIX. Yüzyılda Kazakların Sosyal ve Kültürel Hayatı, Doktora Tezi, Ankara 2016.
• DIYARBEKIRLI, Nejat: Hun Sanatı, İstanbul 1972.
• ESIN, Emel: “Orduğ (Başlangıçtan Selçuklulara Kadar Türk Hakan Şehri)”,DTCF Tarih Araştırmaları Dergisi, 6/10-11, Ankara 1968.
• _______________: İslamiyetten Önceki Türk Kültür Tarihi ve İslama Giriş, İstanbul 1978.
• _______________: “Türkistan Türk Devlet ve Beylikleri”, Tarihte Türk Devletleri, C. I, Ankara 1987.
• FEHER, Geza: “Türko-Bulgar, Macar ve Bunlara Akraba Olan Milletlerin Kültürü”, II. Türk Tarih Kongresi Tebliğleri, İstanbul 1943.
• FRAZER, J.G.: “The Killing of the Khazar Kings”, Folklore, 28/4, London 1917.
• GIRAUD, Rene: L’Empire des Turcs Celestes, Paris 1960.
• GOLDEN, Peter Benjamin: Khazar Studies, An Historico-Philological Inquiry Into The Origins Of The Khazars, Budapest 1980.
• GÖMEÇ, Saadettin Yağmur: “Divanü Lûgat-it-Türk’te Geçen Yer Adları”, II. Türkiyat Araştırmaları Sempozyumu, Kaşgarlı Mahmud ve Dönemi, Ankara 2008.
• _______________: “Divanü Lûgat-it-Türk’de Geçen Yer Adları”, DTCF Tarih Araştırmaları Dergisi, 28/46, Ankara 2009.
• _______________: Türk Destanlarına Giriş, 2. Baskı, Ankara 2015.
• _______________: Uygur Türkleri Tarihi, 5. Baskı, Ankara 2015.
• _______________: Kök Türk Tarihi, 5. Baskı, Ankara 2016.
• _______________: Şamanizm ve Eski Türk Dini, 3. Baskı, Ankara 2016.
• GRÖNBECH, K.: Kuman Lehçesi Sözlüğü, Ankara 1992.
• GUMILEV, L.N.: Hunlar, Çev. D. Ahsen Batur, 3. Baskı, İstanbul 2003.
• GÜNALTAY, Şemseddin: Mufassal Türk Tarihi, C. III, İstanbul 1339.
• HERMANNS, M.: “Uygurlar ve Yeni Bulunan Soydaşları”, İ.Ü. Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, 2/1-2, İstanbul 1946.
• HOWORTH, H.H.: “On the Westerly Drifting of Nomades, from the Fifth to the Nineteenth Century, Part IV. Circassians and White Khazars”, The Journal of theEthnological Society of London, 2/2, London 1870.
• İBN ARABŞAH: Amir Temur Tarihi, Çev. U. Uvatov, Taşkent 1992.
• İBN BATUTA: İbn Batuta Seyahatnâmesi’nden Seçmeler, Haz. İ. Parmaksızoğlu, Ankara 1981.
• İbni-Mühennâ Lûgati, Haz. Abdullah Battal, 2. Baskı, Ankara 1988.
• KAŞGARLI MAHMUD: Divanü Lûgat-it-Türk Tercümesi, C. I-IV, Çev. Besim Atalay, 2. Baskı, Ankara 1988.
• KIRILEN, Gürhan: Eski Çin’in Ötekisi Türkler, Ankara 2015.
• KITAPÇI, Zekeriya: Doğu Türkistan ve Uygur Türkleri Arasında İslamiyet, Konya 2004.
• KLYAŞTORNIY, S.G. - SULTANOV, T.İ.: Türkün Üçbin Yılı, Çev. A. Batur, İstanbul 2003.
• KOÇ, Dinçer - YILDIRIM, Kürşat: “Hun Tarihi Kaynağı Olarak Yan Tie Lun”, Türk Dünyası Araştırmaları Dergisi, 112/220, İstanbul 2016.
• KURAT, Akdes Nimet: “Bulgar”, İslam Ansiklopedisi, C. 2, 5. Baskı, İstanbul 1979.
• KURULAY, Sezin Orhan: Hudûd el-Alem’e Göre 10. Asırda Türk Boyları, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul 2007.
• LINDNER, R.P.: “Nomadism, Horses and Huns”, Past and Present, No: 92, London 1981.
• LIU, M.T.: “Kulturelle Bezienhungen Zwischen Ost-Türken und China”, The Central Asiatic Journal, Vol. I, Wiesbaden 1957.
• MERCANI, Şehabeddin-i: Müstefadü’l-Ahbar fi Ahval-i Kazan ve Bulgar, Türkiye Türkçesine Aktaran Mustafa Kalkan, Ankara 2008.
• MESUDI: Murûc ez-Zeheb, Çev. D. Ahsen Batur, İstanbul 2004.
• OBRUSANSZKY, Borbala: “Tongwancheng, the City of Southern Huns”, Transoxiana, No 14, 2009.
• ONAT, Ayşe: 5. Asırda Kuzey Çin’de Kurulan Hsia Hun Devleti (M.S. 407-431), Doçentlik Tezi, Ankara 1977.
• ORALTAY, Hasan: “Kazak Türklerinin Çadırları”, Türk Kültürü, 16/192, Ankara 1978.
• ORKUN, Hüseyin Namık: “Attila ve Sarayı”, Resimli Tarih Mecmuası, 1/11, İstanbul 1951.
• ÖGEL, Bahaeddin: Büyük Hun İmparatorluğu Tarihi, C. II, Ankara 1981.
• _______________: İslamiyetten Önce Türk Kültür Tarihi, 2. Baskı, Ankara 1984.
• _______________: Türk Kültür Tarihine Giriş, C. III-VII, Ankara 1984-1985.
• _______________: “Batı Göktürk Devleti”, Tarihte Türk Devletleri, C. I, Ankara 1987.
• _______________: “Büyük Hun İmparatorluğu ve Daha Önceki Devletler”, Tarihte Türk Devletleri, C. I, Ankara 1987.
• _______________: Türk Kültürünün Gelişme Çağları, 3. Baskı, İstanbul 1988.
• _______________: Türk Mitolojisi, C. II, 3. Baskı, Ankara 2006.
• RUBRUK, Wilhelm Vor: Moğolların Büyük Hanına Seyahat (1253-1255), Çev.Ergin Ayan, İstanbul 2001.
• RUNCIMAN, S., “Ortaçağ Başlarında Avrupa ve Türkler”, Belleten, 7/25-27, Ankara 1943.
• SAMOLIN, William: “East Turkistan to the Twelfth Century”, Central Asiatic Journal, IX, The Hague 1964.
• SARIYEV, Berdi: Türkmen Türkçesi ve Kültürü Üzerine Makaleler, Haz. Emrah Yılmaz - Tuğba Yılmaz, Ankara 2017.
• SAZAK, Gözde: Türk Sembolleri, İstanbul 2014.
• SEYFI, Ali Rıza: İskitler ve İskitler Hakkında Herodot’un Verdiği Bilgiler, İstanbul 1934.
• SINOR, Denis: “The Origin of Turkic Balıq Town”, Central Asiatic Journal, Vol.25, Wiesbaden 1981.
• SOOFIZADEH, A.: “Konargöçer Hazarötesi (İran) Türkmenlerinde Sosyo-Kültürel ve Ekonomik Hayat”, Altaylardan Toroslara Konargöçer Türkler, Ed. Mustafa Gökçe - Eren Fehmi Eroğlu, Muğla 2018.
• SÜLEYMAN ER-RAVENDÎ: Râhat-üs-Sudûr ve Ayet-üs-Sürûr, Çev. Ahmed Ateş, C. I, 2. Baskı, Ankara 1999.
• SÜMER, Faruk: “Türk Çadırları”, Resimli Tarih Mecmuası, 5/56, İstanbul 1954.
• _______________: Eski Türklerde Şehircilik, İstanbul 1984.
• THOMPSON, E.A.: “The Camp of Attila”, The Journal of Hellenic Studies, Vol. 65, 1945.
• TOGAN, Zeki Velidi: “Hazarlar”, İslam Ansiklopedisi, 5/1, 5. Baskı, İstanbul 1988.
• Treasures of Xiongnu, Edit. D. Tseveendorj - J. Saruulbuyan, Ulaanbaatar 2011.
• YALGIN, Ali Rıza: Cenupta Türkmen Oymakları, C. II, 2. Baskı, Ankara 1993.
• ZAHIREDDIN MUHAMMED BABUR: Baburname, Haz. Reşit Rahmeti Arat, C. I, Ankara 1970.
• ZAJACZKOWSKI, A.: “Khazarian Culture and its Inheritors”, Acta Orientalia, Tom: 22, Budapest 1961.