MOĞOL HÂKİMİYETİNDE ANADOLU VE ANADOLU’DA MOĞOL NOYANLARININ İSYANLARI

Yıl 2017, Cilt: 117 Sayı: 230, 177 - 208, 25.10.2017

Ömer Tokuş

Öz

Doğu Moğolistan’da 1206 yılında göçebe boyları bir araya getiren Timuçin (Cengiz Han) liderliğinde güçlü bir siyasî teşekkül olarak tarih sahnesine çıkan Moğollar, Çin üzerinde hakimiyet kurduktan sonra batıya yönelerek Merv ve Nişabur gibi İslam dünyasının önemli şehirlerini ele geçirmeyi başardılar. Batı yönündeki ilerlemelerini sürdüren Moğollar öncelikle Harizmşahlar ile mücadeleye koyularak üstünlük sağladıktan sonra Harizmşah Celaleddin’i Amid önlerinde yenerek Anadolu Selçuklu Devleti ile sınır komşusu oldular. Bu tarihten sonra Anadolu’daki dâhili gelişmeleri yakından takip etmeye başlayan Moğollar Selçuklu ordusunun 1240 yılında Babailer isyanının bastırılması esnasındaki zayıflığını gördükten sonra şartların oluştuğunu düşünerek 1243 yılında Kösedağ Savaşı’nda Selçuklu hükümdarı II. Gıyaseddin Keyhüsrev’i mağlup edip Anadolu’ya hâkim oldular. Böylece Anadolu Selçuklularının yönetimine müdahil olan Moğollar hükümdar tayinlerinde önemli roller üstlenmeye başladılar. Moğol Hanı Mengü Han döneminde ülkenin sınırlarının genişleme¬sine bağlı olarak merkeze uzak yerlerin yönetiminin zorlaşmasından dolayı Hülâgû Yakındoğu’ya gönderilince yakın gelecekte İlhanlılar olarak adlandırılacak olan yeni bir siyasî teşekkül ortaya çıktı. İran coğrafyasına hâkim olarak Abbâsîleri yıkan İlhanlılar özellikle Argun Han döneminde (1284-1291) izlenen yanlış politikalar ve devlet işlerinin denetiminde görülen lakaytlıklardan dolayı dâhili problemler ile yüzleşmeye başladı. Bunlara ek olarak 1291 yılında Argun Han’ın ölümünden Gazan Han’ın (1295-1304) hükümdarlığına kadar geçen zaman dilimi içerisinde yaşanan taht kavgaları da Moğol Beyleri arasındaki mücadeleleri artırmıştı. Ayrıca Moğollar tarafından Anadolu’ya tayin edilen Togaçar Noyan, Baltu, Sülemiş Noyan ve Timurtaş Noyan gibi emirler kısa bir süre sonra isyan etmişlerdir. Bu çalışmamızda Moğolların Anadolu Selçuklu Devleti üzerindeki hâkimiyetleri, tesirleri ve son olarak da Moğolların zayıflamalarına bağlı olarak Anadolu’da isyan eden Moğol bey veya emirlerinin faaliyetleri üzerinde durulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Moğollar, Anadolu Selçuklu Devleti, Kösedağ Savaşı, Togaçar Noyan, Baltu Noyan, Sülemiş Noyan, Timurtaş Noyan

Kaynakça

• SÜMER, Faruk: “Kekubad III”, DİA, Cilt: XXV, Ankara 2002, s. 360-361.