OSMANLI DEVLETİNDE İLKÖĞRETİMDE YENİLEŞME VE URFA İLK MEKTEPLERİ

Yıl 2021, Cilt: 127 Sayı: 250, 83 - 102, 19.02.2021

İlhan Palalı

Öz

Osmanlı Devleti’nin Avrupa baskısından kurtulmak için başlattığı ıslahat hareketlerinin ilk defa planlı ve programlı geniş bir tabana dayanması III. Selim dönemine rastlar. III. Selim eğitim alanında Batı sistemini örnek alan askeri okullar açtı. Bu okullara alınan öğrenciler yeni sisteme uyum sağlayamadı. Mevcut eğitim sisteminde reform yapılması ihtiyacının ortaya çıktığı görüldü. Ancak II. Mahmut zamanında bu konuya el atılabildi. Ülkede esaslı reformlar yapma düşüncesinde olan Sultan II. Mahmut ilk defa 1240/1824 yılında yayımladığı bir irade de çocukların cahil kalmaması ve dini vecibelerini yerine getirebilmesi için ilköğretimi zorunlu bir hale getirmek istedi. İstenilen amaca ulaşılamayınca bu konu Tanzimat’ın ilanından hemen sonra tekrar ele alınarak Meclis-i Umur-ı Nafia’da görüşüldü. Hazırlanan raporda ilerlemenin dünyevi ve manevi kazançlar elde etmenin üretim ve teknolojinin eğitimle olan ilgisine dikkat çekilmiş olup eğitimin geliştirilmesi zorunluluğuna işaret edilmiştir.
II. Mahmut’tan sonra gelen Abdülmecit, Abdülaziz, II. Abdülhamit gibi padişahlar eğitime gereken önemi vermişlerdir. Ülke genelinde yeni okullar açarak eğitimin gelişmesi için çalışmışlardır. Osmanlı eğitimin ilk basamağı olan klasik dönem ilköğretim kurumları sıbyan mekteplerini yeniden ele alarak ıslah ettiler. İlköğretimde yeni tip ilk mektepleri açtılar Dolaysıyla Avrupa eğitiminden aldıkları örneklerle ilköğretimi yeniden düzenlemişlerdir. Ne var ki ekonomik kaynak sıkıntısından bu konuda yeteri kadar alt yapı oluşturulamadığı için arzulanan başarıya ulaşılamadı.
Biz bu makalemizde Osmanlı Devleti’nin ilköğretim alanında yapmış olduğu yenileşme hareketlerini ve bunun Urfa’ya yansımaları neticesinde meydana gelen eski, yeni ilköğretim kurumlarını, bunların adlarını eğitim durumlarını, verilen dersleri, hocalarını, kaynaklarını ne kadar başarıya ulaştığını belgelere dayanarak ortaya koymaya çalışacağız.

Anahtar Kelimeler

osmanlı, urfa, sıbyan okulları, ilk mektep, maarif nizamnamesi

Kaynakça

• Akyıldız, Ali Tanzimat Döneminde Osmanlı Merkez Teşkilatında Reform, Eren Yayınevi, İstanbul, 1993, s.224.
• Akyüz, Yahya Türk Eğitim Tarihi, Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Yayınları, Ankara, 1989, s.251.
• Berker, Aziz Türkiye’de ilköğretim (1839-1908), Ankara, 1945, s.39-40.
• Bilim, Cahit Yalçın Tanzimat Devri’nde Türk Eğitiminde Çağdaşlaşma, Anadolu Üniversitesi Yayınları, Eskişehir, 1984, s.40 Berker, Aziz Türkiye’de ilköğretim (1839-1908), Ankara, 1945, s.39-40.
• Ekinci, Abdullah Osmanlı Urfa’sı, Editör Abdullah Ekinci “Tarihi seyirde Urfa’da yaşayan tasavvuf tarikatları”, 2018 Şanlıurfa
• Ergin,Osman Türkiye Maarif Tarihi, c.II, İstanbul,1941,s.330,331
• Günyol, Vedat “Mektep”, İslam Ansiklopedisi, C.7, MEB, Eskişehir, 1997, s.655-656 Özalp ,Reşat -Aydoğan Ata Ünal, Türk Milli Eğitim Sisteminde Düzenleme Teşkilatı, M.E. Basımevi, İstanbul, 1977, s.23.
• Kazıcı, Ziya Osmanlı belgelerine göre Urfa’daki vakıf hizmetleri S. 5,6 İstanbul, 1993.s.90
• Koçer, H. Ali Türkiye’de Modern Eğitimin Doğuşu ve Gelişimi, Milli Eğitim Basımevi, İstanbul, 1991, s.58.
• Kodaman, Bayram Abdülhamid Devri Eğitim Sistemi, Ankara, 1991, s.59Aziz Berker, Türkiye’de ilköğretim (1839-1908), Ankara, 1945, s.39-40.
• Komisyon, Arşiv belgelerine göre Osmanlı Eğitiminde Modernleşme, Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı Yayını İstanbul 2014,s.103.104.105.
• Memiş,.Mehmet Osmanlı dönemi Urfa medreseleri Osmanlı Urfa’sı editör Abdullah Ekinci, 2018 Şanlıurfa s.174.
• Özalp ,Reşat -Aydoğan Ata Ünal, Türk Milli Eğitim Sisteminde Düzenleme Teşkilatı, M.E. Basımevi, İstanbul, 1977, s.23.
• Öztürk, Şehnaz, Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Urfa’da Eğitim, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, HRÜ, Sosyal Bilimler Enstitüsü Şanlıurfa, 2006, s.29
• Pakalın, M.Zeki Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, Cilt III, İstanbul, 1993, s.202
• Unat,Faik Reşit Türkiye Eğitim Sisteminin Gelişmesine Tarihi Bir Bakış, M.E. Basımevi, Ankara, 1964, s. 40.