19. YÜZYILIN SONU İLE 20. YÜZYILIN BAŞLARINDA: KIRGIZLARIN MİLLİ EĞLENCELERİ VE OYUNLARI

Yıl 2021, Cilt: 127 Sayı: 250, 133 - 150, 19.02.2021

Mehmet Türkmen

Öz

Bu çalışma, eğlence (toy) ve yas (yuğ) merasimlerinin ritüelleri ile geleneksel oyunlarının devreye girmesi, ilgili kültürel normlardaki değişimin izini sürmemize izin verir. Bu da çalışmanın kronolojik çerçeve sınırı olan, 19. yüzyıl sonu ve 20.yüzyıl başlarında Kırgızlar’ın kültürel yapı ve yaşayış durumundaki değişiklikleri yansıtır. Kronolojik olarak geleneksel kültür unsurları durumlarının karşılaştırılması, karşılaştırmalı bir tarihsel araştırma yönteminin kullanılmasını içerir. Bu durumda, çalışmanın ana metodolojik ilkesi, kültür unsurlarını tanımlamak için hem senkron (eşzamanlı) hem de diachronöz (artzamanlı/tarihsel gelişimin dikey bölümü) modellerin kullanılmasıdır. Dachronic (tarihi) yönteminin kullanılması, eşzamanlı metot, toy ve yuğ merasimleri ile burada tüketilen oyunlarında bulunan, birtakım sosyal kurumları işlevsel bir bakış açısıyla tanımlamayı, çalışılan etnik grup temsilcilerinin geleneksel değer yönelimleri çerçevesinde değerlendirmeyi mümkün kılar. Sonuçta Kırgızlar’ın eğlence kültürü, halkın gelişimi ve sürekliliği için kendisine özgü olan iktisadi yaşamı ve bu yaşamı besleyen coğrafi ortamı olan geleneksel kaynaklara dayandığı; nesiller arasında kimliğin ve bağlantının korunmasına yardımcı olduğu; eğlence kültürünün tamamlayıcısı ve en önemli unsurunun Kırgız halkının özgün oyunları olduğu görülebilir. Ayrıca, doğal koşullar, Kırgız halkının tarihsel gelişiminin özellikleri, eğlencelerde sergilenen oyunlara ulusal bir kimlik kazandırıp, onları özgün kıldığı; Kırgız ulusal eğlencelerinde tüketilen oyunlarının kültürel mirasının bütünleyici bir parçası olduğu sonucuna varılır. Çarlık Rusya’sının Türkistan hakimiyeti ile Kırgızlar’ın alışılagelmiş töre kurallarını değiştirmeye zorlaması, ardından Sovyet Rusya’sı ile zorla göç etme, bir sedanter yaşam tarzına devretme sürecini başlatılıyor ve geleneksel yaşam tarzlarını çarpıcı biçimde değiştiriyor. Böylece Kırgızların geleneksel eğlence ve oyunları, erozyona uğrayarak kültürel değer ve normlarından uzaklaşıp, gelecek nesillerle geleneksel bağın kopmasına vesile oluyor.

Anahtar Kelimeler

Kırgızlar,, Milli eğlence,, Milli oyunlar,

Kaynakça

• Abramzon, S. M.: “Tvorchestvo kirgizskogo naroda”. Sovetskaya etnografiya, 1940, №3, str. 77-88.
• Abramzon, S.M.: «Tul» kak perezhitok animizma u kirgizov, Frunze 1946.
• Abramzon, S. M.: Kirgizy v ikh etnogeneticheskikh i istoriko-kul'turnykh svyazyakh s narodami sopredel'nykh stran. Avtoref. dok. diss. Leningrat 1968.
• Abramzon, S.M.: Kirgizy i ikh etnogeneticheskiye i istoriko-kul'turnyye svyazi, Nauka, Leningrat 1971.
• Abramzon, S.M.: “Normy braka u kirgizov v proshlom”, Sovetskaya etnografiya, 1976, № 1. 49–57,
• Abdrakhmanov, YU.: 1916 g. Dnevniki. Pis'ma Stalinu. Kırgızistan Izdatel'stvo, Frunze 1991.
• Aristov, N.A.: Trudy po istoricheskomu i etnicheskomu sostavu tyurkskikh plemen, Ilim, Bishkek 2003.
• Arkhivy raskryvayut tayny. Mezhdunarodnyye voprosy: sobytiya i lyudi, Polit izdat, Moskova 1991.
• Aytmambetov, D.: Kul'tura kirgizskogo naroda vo vtoroy polovine XIX v. i nachale XX v, Frunze: Ilim, 1967.
• Bartold, V.V.: "Istoriya kul'turnoy zhizni Turkestana ", Soch. T. 2. 646-64 ss, Moskova 1964.
• Berdnikov, K.Ye.: Ocherki po istorii narodnogo obrazovaniya v Turkestane, Ak. ped. nauk, CH. 2, Moskova 1960.
• Daniyarov, S.S: Kul'turnoye stroitel'stvo v sovetskom Kirgizstane (1919-1930), Izd-vo AN KSSR., Frunze 1963.
• Divayev, A.A.: “Igry Kyrgyzskikh detey”, «Turkestanskiye vyskazyvaniya», 1905, № 152
• Divayev, A.A.: O drevnikh igrakh kyrgyzskoy molodezhi, «Turkestanskiye vyskazyvaniya», 1907, № 54
• Dzhamgerchinov, B.D.: Prisoyedineniye Kirgizii k Rossii, Sotsekgiz, Moskova 1959.
• Dzhunushaliyev, D.: Vremya sozidaniya i tragediy: 20-30-ye gody XX veka, Ilim, Bishkek 2003.
• Galuzo, P.G.: Turkestan koloniya: ocherki istorii Turkestana ot zavoyevaniya russkikh do revolyutsii 1917, Gos. izd. Uz. SSR, Taşkent 1935.
• Galutskiy, G.M.: Upravlyayemost' kul'tury i upravleniye kul'turnymi protsessami, Kul’turologiya, Moskova 1998.
• Geyder, M.I.: Putevoditel' po Turkestanu, Taşkent 1901.
• Grodekov, N.I.: Kirgizy i karakirgizy Syr-Dar'inskoy oblasti: Yuridicheskiy byt. T. 1, . № 42, Tipolit. S.I. Lakhtina, Taşkent 1889.
• Grodekov, N.I: “Zhenshchina v kochevom bytu”, Turkestanskiye Vedomosti, № 33-34, Taşkent 1889.
• Goryachkin, A.: Igry Kyrgyzskikh detey vo Vnutrennem ordene im. Bukeyeva v Astrakhanskoy gubernii, «Izvestiya Obshchestva arkheologii, istorii i etnografii», 1911, vypusk 4, vyp. XXVII
• Karp, V. - Suslov, B: “Sovremennyy kishlak Sredney Azii: sotsial'no-ekonomicheskiy ocherk”, Bystrorechenskaya volost' Frunzenskogo kantona Kirgizskoy ASSR, vyp VIII: 24-28, Frunze 1934.
• Kaufman A.A.: Pereselentsy-arendatory Turgayskoy oblasti. T. VIII, SPb. 1897.
• Kostenko, L. F.: Turkestanskaya obl., 1 t., Sankt-Peterburg, 1880
• Kurmanov, Z.K.: Natsional'naya intelligentsiya 20-30 godov: vklad v vozrozhdeniye gosudarstvennosti kyrgyzskogo naroda i bor'bu s totalitarno-avtoritarnym rezhimom, UNDP, . Bişkek 2005.
• Levshin, A.I.: Opisaniye Kirgiz-Kazach’ikh, ili Kirgiz-kaysatskikh ord i stepey, SPb.: Karla Krayya, 1832.
• Lunin B.V.: Iz istorii russkogo vostokovedeniya i arkheologii v Turkestane, Izd-vo AN UzSSR, Taşkent 1958.
• Mannerheim G.G.: In Central Asia. 1906-1908, National Board of Antiquities, Helsinki 1999.
• Mamytov, S.A.: Kyrgyzsko-tatarskiye literaturnyye svyazi vtoroy poloviny XIX- nachala XX veka. Mektep, Bishkek 1999.
• Ozmitel', E.Y.: Kul'turnaya politika gosudarstva v Kyrgyzstane: etapy i puti realizatsii: Vtoraya polovina XIX v. - konets 30-kh gg. XX v., Kirgizstan Slovenskiy universitet- Institut istorii, VAK RF07.00.02. Bişkek 2003.
• Plskikh S.V. (2002). Repressirovannaya kultura Kyrgyzstana (maloizuchennyye stranitsy istorii), KRSU, Bishkek 2002.
• Podvarkov, A.: Narody Rossii: Kirgizy, II kniga, S.-Petersburg, 1879
• Podvarkov A.: “Brak i razvod u kirgizov”, Srednyaya Aziya- Al’manakh, № 2., Tashkent 1910.
• Rudenko S.I.: Ocherk byta severo-vostochnykh kazakhov: Kazaki. Materialy komissii ekspeditsionnykh issledovaniy, T. 15, АН СССР, Leningrad 1930