KIPÇAK TÜRKÇESİ DÖNEMİNDE YAZILAN DİNĮ ESERLERDE ANLAMCA KAYNAŞMIŞ-DEYİMLEŞMİŞ BİRLEŞİK FİİLLER

Yıl 2021, Cilt: 127 Sayı: 251, 411 - 436, 19.04.2021

Nülüfer Çelik

Öz

Orta Türkçe döneminin batı kolunu temsil eden Kıpçak Türkçesi, tarihî süreç içerisinde birbirinden farklı iki coğrafyada üç ayrı kolda gelişmiştir. Çeşitli nedenlerle Mısır ve Suriye’ye gelen Türklerin zamanla devlet kadrolarında yer alması nedeniyle Türkçeye olan ilgi artmış ve Araplara Türkçeyi öğretmek amacıyla sözlük ve gramer kitapları yazılmıştır. Bununla birlikte başta dinį eserler olmak üzere bir çok eser Türkçeye tercüme edilmiştir. Bu yolla dilimize giren isim soylu Arapça ve Farsça kelimelerin bir kısmı Türkçe fiillerle yüklemleşerek anlamca kaynaşmış, deyimleşmiştir. Dili zenginleştiren başlıca kaynaklar arasında ye ralan birleşik fiiller, tasnifi ve tanımı konusunda üzerinde tartışmalar devam etmekle birlikte Türkçe ‘nin önemli bir unsurudur. Çalışmamızda Kıpçak Türkçe’sine tercüme edilen dinį eserler yoluyla dilimize giren anlamca kaynaşmış-deyimleşmiş birleşik fiil ve birleşik fiil yapıları tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Kıpçak Türkçesi, Dini Eserler, Birleşik Fiiller

Destekleyen Kurum

Yok

Proje Numarası

Yok

Teşekkür

Yok

IDIOM MEANINGFULL COMPOUND VERBS IN RELIGIOUS WORKS WRITTEN IN KIPÇAK TURKISH PERIOD.

Öz

Representing the western branch of the Middle Turkish period, Kipchak Turkish has developed in three different branches in two different geographies in the historical process. Due to the fact that Turks who came to Egypt and Syria for different reasons took place in the state staff over time, interest in Turkish increased and dictionaries and grammar books were written to teach Turkish to Arabs. However, many works, especially religious works, have been translated into Turkish. In this way, some of the noble Arabic and Persian words that entered our language have been conjugated with Turkish verbs and have become idiomatic.Compound verbs, which are among the main sources that enrich the language, are an important element of Turkish, although debates continue on its classification and definition.In our study, through religious works translated into Kipchak Turkish compound verb and compound verb structures in our language have been determined.

Anahtar Kelimeler

Kipchak Turkish, Compound verbs, Religious works

Proje Numarası

Yok

Kaynakça

• AĞAR, Mehmet Emin, Kitāb fi’l-Fıkh bi-Lisāni Türkį , Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi, İstanbul 1989.
• ARGUNŞAH, Mustafa ve YÜKSEKKAYA, SAĞOL, Gülden: Karahanlıca Harezmce Kıpçakça Dersleri, Kesit Yayınları, İstanbul 2017.
• AYDIN, Erhan, Şerhü’l-Menār Grameri (Giriş-Gramer-Metin-Biblografya), Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara 1997.
• BANGUOĞLU, Tahsin:Türkçenin Grameri, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara 2007.
• BİLGEGİL, Mehmet, Kaya:Türkçe Dilbilgisi, Güzel İstanbul Matbaası, Ankara 1963.
• DENY, Jean :Türk Dili Grameri. (Tercüme: Ali Ulvi Elöve) Maarif Matbaası, , İstanbul 1941. DİLMEN, İbrahim, Necmi: Türkçe Gramer, Kanaat Kütüphanesi, İstanbul 1930.
• DİZDAROĞLU, Hikmet: Türkçe’de Fiiller, Ankara Üniversitesi Basımevi, Ankara 1963.
• EDİSKUN, Haydar :Yeni Türk Dilbilgisi, Remzi Kitabevi, İstanbul 1963.
• ERGİN, Muharrem: Türk Dil Bilgisi, Boğaziçi Yayınları, İstanbul 1989.
• --------------:“Bursa Kitaplıklarında Türkçe Yazmalar Arasında” Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi s.107-132, 1951.
• GABAİN, Annemarie Von: “Türkçede Fiil Birleşmeleri”, TDAY-Belleten: 1-28, 1953.
• GENCAN, Tahir, Nejat: Dilbilgisi, Ayraç Yayınevi, Ankara 2001.
• GÜNEŞ, Sezai :Türk Dili Bilgisi, DEÜ Rektörlük Matbaası, İzmir 2002.
• HATİBOĞLU, Vecihe :Türkçenin Sözdizimi, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara 1972.
• KARAAĞAÇ, Günay:Türkçenin Söz Dizimi, Kesit Yayınları, İ.stanbul 2009.
• KARAHAN, Leyla: Türkçede Söz Dizimi, Akçağ Yayınevi, Ankara 2005.
• KİRİŞÇİOĞLU, Fatih: “Saha Türkçesindeki Tasvirî Fiiller Üzerine-I”, Çağdaş Türklük Araştırmaları Sempozyumu, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi, Ankara (Basılmamış bildiri), Ankara 2008.
• KOÇ, Nurettin:Yeni Dilbilgisi, inkılap Kitabevi, İstanbul 1990.
• KORKMAZ, Zeynep :Türkiye Türkçesi Grameri (Şekil Bilgisi), Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara 2007.
• KUANIŞBAYEV, Ercan: Kitābfi’l-Fıkh (Giriş-Metin-Dizin-Tıpkubasım) Marmara Üniversitesi, Türkiyat Araştırmaları Enstitüsi, Yayımlanmamış Doktora Tezi, İstanbul 2006.
• MERHAN, Aziz: “Atabetü’l-Hakayık’ta Birleşik Eylemler”, Bilig, 49: 101-112, 2009.
• ---------------: “Kutadgu Bilig’de Betimleyici Eylemler”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, The Journal of International Social Research, 5, 21: 196-208, 2012.
• ÖZKAN, Abdurrahman: Kitāb-ı Mukaddime-i Ebu’l-Leysi’s-Semerkandį(Giriş-İnceleme-Metin-Dizinler-Tıpkıbasım), Palat Yayınları, Konya 2018.
• ÖZTÜRK, Deniz :Türkiye Türkçesinde Anlamca Kaynaşmış-Deyimleşmiş Birleşik Fiiller, Türk Dil Kurumu, Ankara 2011.
• TOPARLI, Recep: İrşādü’l Mülûk Ve’s- Selātįn, Türk Dil Kurumu, Ankara 1992.
• Türk Dil bilgisi Toplantıları: Birleşik Fiil, Bildiriler ve Tartışmalar, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara 2014