19.YÜZYIL OSMANLI KENT KÜLTÜRÜ’NDE SELANİK’TE KAMUSAL MEKANLAR; BAHÇELER: BEŞÇINAR(MEMLEKET/MİLLET), BEYAZ KULE(İTTİHAD) VE PAŞA

Yıl 2021, Cilt: 127 Sayı: 251, 289 - 308, 19.04.2021

Neval Konuk Halaçoğlu

Öz

Günümüzde sınırlarımız dışında kalan Yunanistan Selânik’te Tanzimat sonrası süreçte inşa edilen kentsel mekânlar “Millet Bahçelerinin” kullanımları ve inşa amaçlarına ilişkin tespitler yazımızın içeriğini oluşturmaktadır. Osmanlı’nın son dönemlerinde yeni bir eğlence ve gezi mekânı olarak düzenlenen Selânik’teki Beşçınar (Memleket/Millet), Beyazkule (İttihad) ve Paşa Bahçeleri”nin yapım kararları, kullanım biçimleri ile Osmanlı sonrası süreç bölgede yerinde yapılan incelemelerle değerlendirilmiştir. 1839 Tanzimat Fermanı ve 1856 Islahat Fermanı sonrasında, devlet ve toplum yapısındaki değişikliklere bağlı olarak ortaya çıkan yeni yapılar, toplumun o zamana kadar karşılaşmadığı anıtsal işlev, biçim ve plân şemalarına sahip ağırlıkla neo-klâsik formda kamusal binalar olarak ortaya çıkmıştır. Kamusal alan, yalnızca modernitenin getirdiği yenilik/değişimler için değil, mekânsal olarak kentlerin ve sosyolojik olarak bireyin kendini nasıl ürettiğinin/tanımladığının araştırılması için önemli bir alandır. Yeşil alan, toplumun kamusal alanlardaki yansımalarının görünür bir biçimidir. Osmanlı yöneticileri 1860’lı yıllara gelindiğinde mimarî üretimin siyasal alandaki önemini kavramış, ancak bu mimarî değişim kenti bütünüyle kapsayamamıştır. 19. yüzyılın ikinci yarısında ortaya çıkan “Millet Bahçeleri” ise konumları, işlevleri, inşa kararları ve süreçleri ile farklı bir kent mekânı oluşumunun izlerini taşımaları açısından halkın ilgi odağı hâline gelmiştir.

Anahtar Kelimeler

Balkanlar, Selanik, Millet Bahçeleri, Peyzaj, Osmanlı Mimarisi

Kaynakça

• ANASTASSIADOU, Meropi: Tanzimat Çağında Bir Osmanlı Şehri Selanik, Çev: Işık Ergüden, İstanbul 2001. ASLAN, Celal: “Bahçe Dergisi (1908–1910)”, bilig, Güz/2008, S.47, s.167-176. ASTREINIDOU, Pelagia-THEOLOGİDOU, Kleopatra: “The Gardens of Pashaé: An Example, of Imagininative Architecture in Thessaloniki in the Time of Eclecticism”, Archaiologia, May 1983, 7, pp. 84-87.
• AVCI, Yasemin: Osmanlı Hükümet Konakları: Tanzimat Döneminde Kent Mekânında Devletin Erki ve Temsili, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul 2017. BERKES, Niyazi: Türkiye’de Çağdaşlaşma, Yapı Kredi Yayınları, 15.baskı, İstanbul 2010.
• Cevdet Paşa: Tezâkir, 13-20, Haz.: Cavid Baysun, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1991.
• CUNBUR, Müjgân: “Ömer Seyfettin’in Hayatı ve Eserleri”, Doğumunun Yüzüncü Yılında Ömer Seyfettin, AKDTYK Yay., Ankara 1992, 18s.
• ÇAKILCI, Diren: “Unutulmuş Bir Seyâhat-i Hümâyun: Sultan Abdülmecid’in Selanik Ziyareti”, Tarih Dergisi, S: 65 (2017 / 1), İstanbul 2017, s.63-98.
• ÇELEBİ, Mevlüt: Sultan Reşad’ın Rumeli Seyahati, Akademi Kitabevi, İzmir 1999, 120s.
• Dumont., P., “A Jewish, Socialist and Ottoman Organisation: the Workers’ Federation of Salonica”, Socialism and Nationalism in the Ottoman Empire, 1876-1923, London 1994, s.49-75.