ZEKİ VELİDİ TOGAN’IN FİKRİ GELİŞİMİ, TÜRK BİRLİĞİ FİKRİ VE TÜRK YURDU’NDAKİ YAZILARINA GÖRE TARİHÇİLİĞİ

Yıl 2021, Cilt: 128 Sayı: 252, 53 - 70, 12.06.2021

Serdar Oğuzhan Çaycıoğlu

Öz

Zeki Velidi Togan, 1890 yılında Başkurdistan’ın Küzen Köyü’nde dünyaya gelmiştir. Arapça ve Farsça’yı anne ve babasından öğrenen Zeki Velidi’nin eğitiminde aile çevresinin büyük bir rolü vardır. Gençlik yıllarında Tatar kökenli reformist İslam alimlerini okumuş, bazılarıyla tanışarak onlardan etkilenmiştir. Daha sonra Rus şarkiyatçılar muhitine girerek onlarla yakın temas halinde olmuş, Rus âlimlerin Türk tarihiyle ilgili çalışmalarını takip etmiştir. Togan, Türk tarihi üzerine yaptığı çalışmalarına umumî bir açıdan yaklaşmıştır. Türkistan tarihi konusunda dünya çapında bir otorite konumuna yükselmiştir. Türkiye’de modern manada ilk Türkistan tarihi araştırmalarını ve aynı zamanda ilk tarih metodolojisi çalışmalarını yapmıştır. Türk Yurdu’nda kaleme aldığı yazıları onun aslında neredeyse bütün ilmi hayatı boyunca eserlerinde ileri sürdüğü fikirlerin bir hulâsâsını yansıtmaktadır. Bu sebeple çalışmamızda onun Türk Yurdu’nda yazdığı yazıları inceleyerek tarihçiliği hakkında çıkarımda bulunmayı amaçladık. İlk önce fikirlerine tesir eden yetiştiği muhiti inceledik, peşinden Türklük fikri ve Türk Yurdu’ndaki yazılarından hareketle tarihçilik anlayışını ve umumî Türk tarihine bakışını değerlendirdik.

Anahtar Kelimeler

Zeki Velidi Togan, Türkistan, Tarihçilik, Türk Birliği

Kaynakça

• ACAR, Serkan: “Bugünkü Türk İli (Türkistan) ve Yakın Tarihi”, Zeki Velidî Togan: İlmî Hayatı, Eserleri, Siyasî Faaliyetleri, Hatıralar, Ed.: Serkan Acar, Akçağ Yayınları, 2017, s. 181-200.
• BAYKARA, Tuncer: Zeki Velidi Togan, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara 1989.
• DURAK, Süha: “Zeki Velidi Togan’ın İlmi Hayatı, Din ve Tarih Görüşü”, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Erzurum 2016.
• GÖRÜCÜ, Çağdaş: “Zeki Velidi Togan: Milliyetçilik ve Tarih Yazımı”, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Ankara 2009.
• KAÇALİN, Mustafa S., İsmail Türkoğlu: “Katanov, Nikolay Fyodoroviç”, TDVİA, XXV, s. 28-29.
• KANLIDERE, Ahmet: “Zeki Velidî Togan’ın Fikrî İnkişafı”, Zeki Velidî Togan: İlmî Hayatı, Eserleri, Siyasî Faaliyetleri, Hatıralar, Ed.: Serkan Acar, Akçağ Yayınları, 2017, s. 23-48.
• KANLIDERE, Ahmet: Kadimle Cedit Arasında Musa Carullah: Hayatı, Eserleri, Fikirleri, Dergah Yayınları, İstanbul 2005.
• KAPUSUZ, Sueda: “Zekî Velîdî Togan’ın Rusya’da (Şûrâ, Vakit ve Süyüm Bike’de) Yayınlanan Makaleleri: İnceleme ve Metin”, Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, İstanbul 2016.
• MARDİN, Şerif: “Abdurheshid Ibrahim and Zeki Velidi Togan in the History of the Muslims of Russia”, Rethinking Central Asia, ed. Korkut A. Ertürk, Ithaca Press, Lübnan 1999, s. 111-128.
• ÖZBEK, Nadir: “Zeki Velidî Togan ve Milliyetler Sorunu: Küçük Başkurdistan’dan Büyük Türkistan’a”, Zeki Velidî Togan: İlmî Hayatı, Eserleri, Siyasî Faaliyetleri, Hatıralar, Ed.: Serkan Acar, Akçağ Yayınları, 2017, s. 293-307.
• ÖZERCAN, Ömer: “Bir Medeniyet ve Tarih Mütefekkiri Zeki Velidi Togan”, Yıldırım Beyazıt Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara 2018.
• SALİHOV, Akhat: “Prof.Dr. Zeki Velidi Togan’ın Hayatı ve Muhaceretten Evvel Rusya'da Yayınlanmış Eserleri”, MSGSÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek lisans Tezi, İstanbul 1997.
• [TOGAN] Ahmed Zeki Velidi, Türk ve Tatar Tarihi, Millet Kütüphanesi, Kazan 1912.
• TOGAN, A. Zeki Velidi: Oğuz Destanı: Reşideddin Oğuznâmesi, Tercüme ve Tahlili, Enderun Kitabevi, 2. Baskı, İstanbul 1982.
• TOGAN, İsenbike: “Umumî Türk Tarihine Giriş: Zeki Velidî Togan’ın Türklerin Tarihini Bir Sistem İçinde Kurgulayışı”, Zeki Velidî Togan: İlmî Hayatı, Eserleri, Siyasî Faaliyetleri, Hatıralar, Editör: Serkan Acar, Akçağ Yayınları, 2017, s. 161-180.
• TOGAN, Zeki Velidi: “Asyanın Mukadderatı”, Türk Yurdu, C. 2, S. 5 (287), Ağustos 1960, s. 40-44.
• TOGAN, Zeki Velidi: “Bir Mektup”, Türk Yurdu, C. 1, S. 9, Aralık 1959, s. 46.
• TOGAN, Zeki Velidi: “Hamdullah Suphi Bey’e Ait Bazı Hatıralar”, Türk Yurdu, C. 6, S. (332), Şubat 1967, s. 27-29.
• TOGAN, Zeki Velidi: “Haric Türklerini ifade eden tâbirler”, Türk Yurdu, C. 26, S. 1, 1 Eylül 1942, s. 2-4.
• TOGAN, Zeki Velidi: “İntikad ve Bibliyografya: Aziz Suryal Atiya, The Crusade in the Later Middle Ages”, Türk Yurdu, C. 26, S. 4, 15 İlkteşrin 1942 (Yılki Yılı), s. 126-128.
• TOGAN, Zeki Velidi: “İntikad ve Bibliyografya: Katherina Otto-Dorn: Das İslamische İznik”, Türk Yurdu, C. 26, S. 2, 15 Eylül 1942 (Yılki Yılı), s. 62-64.
• TOGAN, Zeki Velidi: “İstanbul Üniversitesi’nce Yapılması Gereken İşlerden Birisi”, Türk Yurdu, C. 2, S. 10 (292), Ocak 1961, s. 21-24.
• TOGAN, Zeki Velidi: “Kembric Müsteşrikler Kongresinde İslam ve Türk Bilgileri”, Türk Yurdu, S. 242, Mart 1955, s. 660-664.
• TOGAN, Zeki Velidi: “R.C.D. Milletlerinin Kültür Alanında Müşterek Gâyeleri” (Notes to the Cultural Collaboration of RCD Nations), Türk Yurdu, C. 4, S. 5 (311), Mayıs 1965, s. 1-8.
• TOGAN, Zeki Velidi: “Sovyetlerin Umumî ve Asya Siyasetleri”, Türk Yurdu, C. 1, S. 7 (277), Ekim 1959, s. 19-22.
• TOGAN, Zeki Velidi: “Türk Kültürü İle İlgili Milletlerarası Kongreler”, Türk Yurdu, C. 6, S. 1, (331) Ocak 1967, s. 3-6.
• TOGAN, Zeki Velidi: “Türk Zümreleri Arasında Mahalli “Milli” Taazzuv Tecrübeleri ve Türk Milli Birliği”, Türk Yurdu, C. 26, S. 8, 15 İlkkanun 1942 (Yılki Yılı), s. 245-251.
• TOGAN, Zeki Velidi: “Türkolog Profesör Groenbech’in Vefâtı”, Türk Yurdu, (265), Şubat 1957, s. 571-573.
• TOGAN, Zeki Velidi: Hatıralar: Türkistan ve Diğer Müslüman Doğu Türklerinin Milli Varlık ve Kültür Mücadeleleri, Tan Matbaası, İstanbul 1969.
• TOGAN, Zeki Velidi: Tarihte Usûl, İ.Ü. Edebiyat Fakültesi Yayınevi, İstanbul 1969.
• TOGAN, Zeki Velidi: Türklüğün Mukadderâtı Üzerine, Haz. Tuncer Baykara, Yağmur Yayınevi, 2. Baskı, İstanbul 1977.
• TÜRKOĞLU, İsmail: Rusya Türkleri Arasındaki Yenileşme Hareketinin Öncülerinden Rızaeddin Fahreddin (1858-1936), Ötüken Neşriyat, İstanbul 2000.
• TÜRKOĞLU, İsmail: Sibiryalı Meşhur Seyyah Abdürreşid İbrahim, Türkiye Diyanet Vakfı, Ankara 1997.
• İNALCIK, Halil: “Doğumunun 120. ve Ölümünün 40. Yılında Prof. Dr. Ahmet Zeki Velidi Togan’ı Anma Paneli”, 24 Aralık 2010 Cuma, Saat: 14:30 – 17.00, Türk Tarih Kurumu Konferans Salonu, Sıhhiye / ANKARA.
• TOGAN, İsenbike: “Doğumunun 120. ve Ölümünün 40. Yılında Prof. Dr. Ahmet Zeki Velidî Togan'ı Anma Paneli”, 24 Aralık 2010 Cuma, Saat: 14:30 – 17.00, Türk Tarih Kurumu Konferans Salonu, Sıhhiye / ANKARA.
• TUĞ, Salih: “Doğumunun 120. ve Ölümünün 40. Yılında Prof. Dr. Ahmet Zeki Velidî Togan'ı Anma Paneli”, 24 Aralık 2010 Cuma, Saat: 14:30 – 17.00, Türk Tarih Kurumu Konferans Salonu, Sıhhiye / ANKARA.