678 NUMARALI ÇAVUŞBAŞI DEFTERİNE GÖRE XVIII. YÜZYIL BAŞLARINDA EŞKIYALIK SUÇLARI

Yıl 2021, Cilt: 129 Sayı: 254, 193 - 216, 30.10.2021

Ramazan Hüseyin Biçer

Öz

Bu çalışmada Osmanlı Devleti’nin önemli toplumsal problemlerinden olan eşkıyalık konusu ele alınmıştır. Çalışmanın başlıca kaynakları 1702-1710 yılları arasındaki Divan-ı Hümayûn tarafından verilen kalebend ve sürgün cezası kayıtlarının tutulduğu 678 Numaralı Çavuşbaşı Defteri’dir. Ayrıca mühimme defterleri ile diğer arşiv kaynaklarından da faydalanılmıştır. Çalışmada ele alınan dönem, Osmanlı Devleti’ni askerî, ekonomik ve siyasî olarak etkileyen Karlofça Antlaşması’nın hemen sonrasıdır. Bu dönemde, Osmanlı Devleti, Avusturya, Lehistan, Rusya ve Venedik’e karşı ağır bir yenilgi almış ve büyük toprak kayıpları yaşamıştır. Hükümet, savaşın yaralarını sarmak amacıyla yeni vergiler koymuş, var olan vergilerin de miktarları arttırılmıştır. Bu durum halkta huzursuzluğun yaşanmasına, özellikle vergi toplamaya gelen memurlara karşı sert davranılmasına, kimi zaman da vergi memurlarına karşı eşkıya ile birlikte hareket edilmesine neden olmuştur. Ayrıca uzun süreli savaşlar nedeniyle sancakbeyleri ve beylerbeylerinin görev yerlerinde bulunmaması, eşkıyanın daha rahat hareket etmesine ve halka istediği gibi zulüm yapabilmesine imkân vermiştir. Bu çalışmada, devletin içerisinde bulunduğu bu sıkıntılı dönemde yaşanan belli başlı eşkıyalık olaylarının örnekleri üzerinden Osmanlı toplumunun yaşadığı güvenlik sorunu değerlendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Eşkiya, Vergi, Karlofça Antlaşması, Osmanlı Devleti, II. Mustafa

Kaynakça

• Acar, Aydın, 74 Numaralı Mühimme Defteri'nin Transkripsiyonu ve Değerlendirilmesi (121-241), Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı Yüksek Lisans Tezi, Erzurum-2015.
• Akdağ, Mustafa, Türk Halkının Dirlik ve Düzenlik Kavgası- Celâlî İsyanları, Yapıkredi Yayınları, İstanbul-2019.
• Artan, Mihriban, Mühimme Defterlerine Göre Osmanlı Devleti’nde Eşkiyalık Hareketleri, Mardin Artuklu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı Yüksek Lisans Tezi, Mardin-2016.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi Rehberi, Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü, İstanbul-2017.
• Cevdet, Ahmed Paşa, Tarih-i Cevdet, TTK, C. 1, Ankara-2018.
• Cezar, Mustafa, Osmanlı Tarihinde Levendler, TTK, Ankara-2013, s. 33-120.
• Cin, Halil ve, Ahmed Akgündüz, Türk Hukuk Tarihi, Osmanlı Araştırmaları Vakfı, İstanbul-2017.
• Devellioğlu, Ferit, Osmanlıca Türkçe Ansiklopedik Lûgat, Aydın Kitabevi, Ankara-2007.
• Durmuş, Oğuzhan ve Rijetë Simitçiu, “Arnavutluk Berat Vilâyeti’nde Yer Adları (Sûret-i Defter-i Sancak-ı Arvanid’e Göre)”, Balkan Araştırma Enstitüsü Dergisi, C. 5, S. 1, Temmuz 2016, s.91-102.
• Erim, Neşe, “Osmanlı İmparatorluğunda Kalebendlik Cezası ve Suçluların Sınıflandırılması Üzerine Bir Deneme”, Osmanlı Araştırmaları IV, İstanbul-1984, s.79-88.
• Erol, Ayşe, 78 Numaralı Mühimme Defteri’nde (H.1018/M.1609-1610) Yer Alan Anadolu Eyaleti’ne Ait Hükümlerin Tasnif ve Tahlîli, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı Yüksek Lisans Tezi, Haziran-2016.
• Hüseyniklioğlu, Ayşegül, Mühimme Defterlerine Göre Eşkiyalık Olayları (1594-1607), Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı Yüksek Lisans Tezi, Elazığ-2001.
• İlgürel, Mücteba, “Celâlî İsyanları”, DİA, TDV, C. 7, İstanbul-1993, s. 252-257.
• İpşirli, Mehmet, “Ehl-i Örf”, DİA, TDV, C. 10, İstanbul-1994, s. 519-520.
• İpşirli, Mehmet,, “XVI. Asrın İkinci Yarısında Kürek Cezası ile İlgili Hükümler”, İÜEF Tarih Enstitüsü Dergisi, sayı 12, İstanbul 1982, s. 203-248.
• Karaca, Behset ve Dilekm Şenkul, “Nüfus Defterlerine Göre Hoyran Kazası’nın Demografik Yapısı (1831-1847)”, Cedrus, S. VIII, Yıl: 2020, s. 689-723.
• Kiel, Machiel, “Tırnova”, DİA, TDV, C. 41, İstanbul-2012, s. 118-122.
• Kiel, Michael, “Ergirikasrı”, TDV, DİA, C. 11. İstanbul-1995, s. 298-299;
• Koyuncu, Aşkın, “Tuna Vilayetinde Nüfus ve Demografi (1864-1877)”, Turkish Studies, Volume 9/4 Spring 2014, s. 675-737.
• Osmanlı Yer Adları: II Anadolu, Karaman, Rum, Diyarbakır, Arap ve Zülkadriye Eyaletleri (1530-1556), Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü, Ankara-2013.
• Özcan, Abdülkadir, “II. Mustafa”, DİA, TDV, C. 31, İstanbul-2006, s. 275-280.
• Özcan, Abdülkadir, “Karlofça Antlaşması”, DİA, TDV, C. 24, İstanbul-2001, s. 504-507.
• Özcan, Abdülkadir, “IV. Mehmed”, DİA, TDV, C. 28, Ankara-2003, s. 414-418.
• Sezen, Tahir, Osmanlı Yer Adları, Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü, Ankara-2017.
• Temel, Recep, 111 Numaralı Mühimme Defterinin 168-337. Sayfalarının Transkripsiyonu ve Değerlendirilmesi, Artvin Çoruh Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Tarih Anabilim Dalı Yüksek Lisans Tezi, Artvin-2019.
• Tuncel, Metin, “Kırklareli”, DİA, TDV, C. 25, Ankara-2002, s. 479-481.
• Uzunçarşılı, İsmail Hakkı, Osmanlı Devleti’nin Saray Teşkilatı, TTK, Ankara-2014.
• Ünal, Mehmet Ali, Osmanlı Tarih Sözlüğü, Paradigma Yayıncılık, İstanbul 2011, s.397.
• “Kocabaşı”, DİA, TDV, C. 26, Ankara-2002, s. 140-141.
• 367 Numaralı Muhâsebe-i Vilâyet-i Rûm-İli Defteri İle 94 ve 1078 Numaralı Avlonya Livâsı Tahrîr Defterleri (926-1520 / 937-1530) III (Dizin), Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü, Ankara-2008.