BİLGE KAĞAN YAZITI G 14'TEKİ AD SAN ÖBEĞİ TAMAN TARKAN MIDIR, ATAMAN TARKAN MIDIR?

Yıl 2021, Cilt: 129 Sayı: 254, 217 - 232, 30.10.2021

Yusuf Gedikli

Öz

Orkun yazıtlarında farklı okunan yerlerden biri de Bilge Kağan G 14’teki Taman Tarkan veya Ataman Tarkan san öbeğinin birinci sözcüğüdür. Sözcük genellikle Taman, R. Giraud (1960) ve onu takip eden kimi bilginler tarafından Ataman okunmuştur.
Makalemizde anılan sözcüğün üzerinde durulmuş, doğru biçimin ortaya çıkarılması amaçlanmıştır. Araştırma ve incelemelerimiz sonucunda vardığımız karara göre ataman sözcüğü yapı bakımından Türkçe olmasına karşın Türk lehçelerinde yerli bir sözcük değildir. Çeşitli Türk lehçelerine Rusçadan veya Rusça kanalıyla geçmiştir; yazım ve anlamı bunu göstermektedir. Ataman sözcüğü Almanca Hauptmann, Çekçe heytman, Polca hetman sanlarının ilk elemanının (Haupt-, heyt-, het-) sessel ve anlamsal olarak Türkçenin ata sözünü çağrıştırmasıyla doğmuştur. Başka deyişle dil biliminde bulaşma, karışma dediğimiz olay meydana gelmiştir.
Sonuç olarak Türkçede Ataman adına veya unvanına XV. - XVI. Yüzyıllardan önce rastlanmadığı, Taman sanının Ataman okunmasına Rus ve Ukrayna Kazaklarının ataman unvanının neden olduğu, öbeğin Ataman Tarkan değil, Taman Tarkan olduğu ortaya konulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Bilge Kagan yazıtı, Taman Tarkan, Ataman Tarkan, Ataman.

Kaynakça

• Aydın, Erhan ; Orhon Yazıtları, Bilge Kültür-Sanat y., İstanbul 2018.
• Atalay, [Besim] (Toplayan, Kütahya Mebusu) ; Türk Büyükleri veya Türk Adlar (TBMM Maarif Vekâleti Telif ve Tercüme Heyetince kabul olunmuşdur), Matbaa-i Amire, İstanbul 1339 [1923]. Arap harfleriyle.
• ------------------- ; Türk Büyükleri veya Türk Adları, 2. basım, Devlet m., İstanbul 1935.
• Giraud, René ; Göktürk İmparatorluğu, çev. İsmail Mangaltepe, Ötüken n., İstanbul 1999.
• Moravcsik, Gyula ; Byzantinoturcica II, Sprachreste der Türkvölker quellen, Akademie Verlag, Berlin 1958.
• Tekin, Talat ; Orhon Yazıtları, 3. b., TDK y., İstanbul 2008.