19. YÜZYILDA ESKİŞEHİR VE BİLECİK ZAVİYE VAKIFLARI

Yıl 2021, Cilt: 129 Sayı: 254, 163 - 192, 30.10.2021

Lokman Aydın Meltem Aydın

Öz

İslâm dünyasında tasavvuf anlayışının önemli kurumlarından olan tekke ve zaviyeler, sosyal yardımlaşma ve dayanışma ile birlikte cihad ve iskân siyasetinde önemli hizmetler görmüşlerdir. Bilim, sanat, edebiyat ve eğitim kurumları olan tekke ve zaviyeler 1826 yılından sonra Evkâf-ı Hümayun Nezareti denetimi ve kontrolü altına alınmıştır. Bu çalışmada 1835-1863 yılları arasında Kütahya Sancağı’na bağlı Eskişehir, İnönü, Seyid Gazi, Karacaşehir, Bilecik ve Söğüt kazaları ile bunlara bağlı köylerde bulunan zaviye-vakıf gelirlerinin müzayede işlemleri ve bazı muhasebe evrakında bulunan veriler, arşiv belgelerine dayalı olarak incelenip değerlendirilmiştir. Bu dönemde bu bölgede bulunan zaviye vakıflarının varlıklarını devam ettirmekle beraber toplum hayatında etkin rol oynadıklarını gösteren kaynaklara sahip olmadıkları görülmektedir. Sahip oldukları malî kaynaklarla doğru orantılı olarak, zaviye vakıf gelirlerinin talipleri çıkmaktadır. Talibi olmayanlar ise emanet usulü ile devletin kamu görevlilerince yönetilmektedir. Bu veriler ışığında Kütahya Sancağı’nın 19. yüzyılda idari yapılanması hakkında bilgi edinmek mümkün olmuştur. 19. yüzyılda Kütahya livasına bağlı kaza ve nahiyelerde çok sayıda tekke ve zaviye bulunmaktadır. Tekke ve zaviyelerin mukataalarını iltizam sistemi ile işletmek üzere müzayedeler düzenlenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Eskişehir, İnönü, Seyid Gazi, Bilecik, Tekke, Zaviye

Destekleyen Kurum

Yok

ESKİŞEHİR AND BİLECİK ZAVİYE FOUNDATIONS IN THE 19TH CENTURY

Öz

In the Islamic world, one of the important institutions of zawiya and dervish lodges during the Ottoman Empire was transformed into a corporate structure. They have seen important services in social assistance and solidarity with jihad and settlement policy. Dervish lodges and zawiya, which are science, art, literature, and educational institutions, were placed under the supervision and control of the Ministry of Evkâf-ı Hümayun after 1826. There are many dervish lodges and zawiya in Kütahya in the 19th century. Auctions were organized to operate the mukataa of dervish lodges and zawiya with a land tenure system. In this study, in the 19th century, the auction transactions of the Eskişehir, İnönü, Seyid Gazi, Karacaşehir, Bilecik and Söğüd districts subjected to the Kütahya Sanjak and the zawiya-foundation revenues in their villages and the data in some accounting documents were analyzed and evaluated based on archive documents.During this period, it is seen that the lodges' foundations in this region did not have the enough resources showing that they played an active role in the life of the society, although they continued their existence. There was a demand for the income of the lodges in direct proportion to the resources they had. Unsolicited foundations due to their lack of income potential were managed by state officials. In the light of these data, it was possible to obtain information about the administrative structure of the Kütahya Sanjak in the 19th century.

Anahtar Kelimeler

Eskişehir, İnönü, Seyid Gazi, Bilecik, Söğüt, Derwish Lodge, Zawiya

Kaynakça

• BOA, EV.d. 10553; 15098; 15498; 17119; 16669; 18215.
• ÇETİN, Atilla: “İstanbul’daki Tekke, Zaviye ve Hangâhlar Hakkında1199 (1784) Tarihli Önemli Bir Vesika” Vakıflar Dergisi, S.13. Ankara 1981, s.583-590.
• ÇITIR, Burak: Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Türkiye’de Afyon Ziraati ve Ticareti (1900-1939), Sakarya Üni. Sos. Bil. Ens. Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Sakarya 2015.
• DARKOT, Besim: “Eskişehir”, MEB. İslâm Ansiklopedisi, C. 2, Devlet Kitapları, Anadolu Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi, Eskişehir 1997, s.384-387.
• DEĞERLİ, Ayşe: “Eskişehir Kırsalında Bir Bektaşî Zaviyesi: Bahşayış Baba”, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi, S. 95, Ankara 2020, s.11-23.
• DOĞAN, Sema: “Nişancı Mehmed Paşa Külliyesi”, TDV İslâm Ansiklopedisi, C.33, Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul 2007, s.158-160.
• EMECEN, Feridun: “Bilecik”, TDV İslâm Ansiklopedisi, C. 6, Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul 1992, s.154-156.
• GENÇ, Mehmet: “İltizam”, TDV İslâm Ansiklopedi, C. 22, Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul 2000, s.154-158.
• GÖKMEN, Ertan: “Batı Anadolu’da Çekirge Felaketi (1850-1915)” Belleten C.LXXIV, S. 26, TTK, Ankara Nisan 2010, s.127-180.
• IŞIK, Zekeriya: “19. Yüzyıl Osmanlı Toplumunda Tarikatların Devlet Otoritesi Karşısındaki Tutumları”. Belleten. C.81, S. 290, TTK, Ankara (Nisan 2017), s.191-231.
• KARA, Mustafa: Din Hayat Sanat Açısından Tekkeler ve Zaviyeler, Dergâh Yayınları, İstanbul 2019.
• OĞUZOĞLU, Yusuf - EMECEN, Feridun: “Eskişehir”, TDV İslâm Ansiklopedisi, C. 11, Diyanet Vakfı Yay. İstanbul 1995, s. 398-401.
• ŞAHİN, İlhan : “Söğüt”, İslâm Ansiklopedisi, C.37, Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul 2009, s. 389-391.
• TOPAL, Mehmed-ÇOLAK, Kamil : “Eskişehir Zaviyelerine Dair Tespitler”, Alevilik Araştırmaları Dergisi, Yıl 5, S. 9, Ankara 2015, s. 51-74.
• TUNCEL, Metin: “Uşak”, TDV İslâm Ansiklopedisi C.42, Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul 2012, s. 226-227.
• TUNCEL, Metin: “Karahisar”, TDV İslâm Ansiklopedisi, C. 24, Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul 2001, s. 416-418.
• TUTSAK, Sadiye: “Uşak Kazasında Mülki Taksimatın Gelişimi”, Ege Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi Tarih Bölümü Tarih İncelemeleri Dergisi (TİD), C.9 S.1. İzmir 1994, s.309-325.
• UZUNÇARŞILIOĞLU, İsmail Hakkı: Kütahya Şehri, Devlet Matbaası, İstanbul 1932.
• VARLIK, Mustafa Çetin: 16. Yüzyılda Kütahya Sancağı, Yayımlanmamış Doçentlik Tezi, Erzurum1980.
• VARLIK, Mustafa Çetin: “Kütahya”, TDV İslâm Ansiklopedisi, C. 26, Diyanet Vakfı Yay. Ankara 2002, s. 580-584.
• YEDİYILDIZ, Bahaeddin: XVIII. Yüzyılda Türkiye’de Vakıf Müessesesi, Türk Tarih Kurumu, Ankara 2003.