RUS DİPLOMATİK BELGELERİNDE BİRİNCİ DÜNYA SAVAŞI’NDA TÜRK-RUS İTTİFAKINA DAİR GÖRÜŞMELER

Yıl 2021, Cilt: 129 Sayı: 254, 43 - 72, 30.10.2021

Eray Bayramol

Öz

Almanya’nın Osmanlı Devleti’ne, Birinci Dünya Savaşı’na derhal girmesi yönünde gerçekleştirdiği baskıdan dolayı Rusya, Türk Devleti’nin tarafsızlığını devam ettirmesi için Osmanlı Devleti ile müzakereler gerçekleştirme kararı aldı. Rusya Dışişleri Bakanlığının girişimleri neticesinde başlayan görüşmelerde Rus tarafını İstanbul Büyükelçisi Mihail Nikolaeviç Giers ile Büyükelçilikte askerî ataşe olarak görev yapan General Maksim Nikolaeviç Leontev temsil etti. Müzakereler devam ettiği sırada Enver Paşa tarafından Rusya’ya ittifak teklif edildi. Bu teklifle birlikte Birinci Dünya Savaşı’nın ilk günlerinde Türk-Rus ilişkileri farklı bir boyut kazandı.
Çalışmanın amacı Birinci Dünya Savaşı'nda Türk-Rus ilişkilerini, düşman iki devletin ittifak girişimleri çerçevesinde ele almaktır. Çalışma, İttihat ve Terakki Hükümetinin Almanya ile gerçekleştirdiği ittifakın bir tercihten değil mecburiyetten kaynaklandığını ve Enver Paşa'nın, Almanya ile İttifak Antlaşması'nın imzalandığı günlerde Rusya'ya ittifak teklifinin bu mecburiyetten kurtulmak için atılan bir adım olduğunu ortaya koymaktadır. Çalışma, ittifak konusunda Rusya ile Osmanlı Devleti arasında yapılan görüşmelerle ilgili Rusya Dışişleri Bakanlığı ve Rusya'nın İstanbul Büyükelçiliği ile diğer ülkelerdeki misyonları arasında yapılan yazışmaları içeren diplomatik belgeler kullanılarak gerçekleştirildi.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı Devleti, Rusya, Almanya, Birinci Dünya Savaşı, ittifak

Kaynakça

• Mejdunarodnıe Otnoşeniya v Epohu İmperializma, Dokumentı İz Arhivov Tsarskogo i Vremennogo Pravitelstv 1878-1917 gg., Seriya: 3, Tom: 6, 5 Avgusta-13 Yanvarya 1915 g., (Redaktor: M.N. Pokrovskiy) Moskva/Leningrad: Gosudarstvennoe Sotsialno- Ekonomiçeskoe İzdatelstvo, 1935, Belge No: 705 (Çok Gizli Mektup), s. 287-290.
• Mejdunarodnıe Otnoşeniya v Epohu İmperializma, Dokumentı İz Arhivov Tsarskogo i Vremennogo Pravitelstv 1878-1917 gg., Seriya: 3, Tom: 5, 23 İyulya-4 Avgusta 1914 g., (redaktor: M.N. Pokrovskiy) Moskva/Leningrad: Gosudarstvennoe Sotsialno- Ekonomiçeskoe İzdatelstvo, 1934, Telegramma No: 612, Belge No: 479, s. 377.
• Tsarskaya Rossiya v Mirovoy Voyne, Tsentr Arhiv, Gosudarstvennoe İzdatelstvo, Leningrad, 1926, s Predisloviem M.N. Pokrovskogo, No: 618, (Rusya ve Türkiye Kısmında, No: 7).
• Tsarskaya Rossiya v Mirovoy Voyne, Tsentr Arhiv, Gosudarstvennoe İzdatelstvo, Leningrad, 1926, s Predisloviem M.N. Pokrovskogo, No: 629, (Rusya ve Türkiye Kısmında No: 10).
• Tsarskaya Rossiya v Mirovoy Voyne, Tsentr Arhiv, Gosudarstvennoe İzdatelstvo, Leningrad, 1926, s Predisloviem M.N. Pokrovskogo, Rusya ve Türkiye kısmı, No: 4 ( Giers tarafından Sazonov’a gönderilen 27 Temmuz 1914 tarihli çok gizli mektup),
• Tsarskaya Rossiya v Mirovoy Voyne, Tsentr Arhiv, Gosudarstvennoe İzdatelstvo, Leningrad, 1926, s Predisloviem M.N. Pokrovskogo, No: 621, (Rusya ve Türkiye Kısmında, No: 8).
• Tsarskaya Rossiya v Mirovoy Voyne, Tsentr Arhiv, Gosudarstvennoe İzdatelstvo, Leningrad, 1926, s Predisloviem M.N. Pokrovskogo, No: 628, (Rusya ve Türkiye Kısmında No: 9).
• Tsarskaya Rossiya v Mirovoy Voyne, Tsentr Arhiv, Gosudarstvennoe İzdatelstvo, Leningrad, 1926, s Predisloviem M.N. Pokrovskogo, No: 1703, (Rusya ve Türkiye Kısmında No: 15).
• Tsarskaya Rossiya v Mirovoy Voyne, Tsentr Arhiv, Gosudarstvennoe İzdatelstvo, Leningrad, 1926, s Predisloviem M.N. Pokrovskogo, No: 1705, (Rusya ve Türkiye Kısmında No: 16).
• Tsarskaya Rossiya v Mirovoy Voyne, Tsentr Arhiv, Gosudarstvennoe İzdatelstvo, Leningrad, 1926, s Predisloviem M.N. Pokrovskogo, No: 6317, (Rusya ve Türkiye Kısmında No: 18).
• Tsarskaya Rossiya v Mirovoy Voyne, Tsentr Arhiv, Gosudarstvennoe İzdatelstvo, Leningrad, 1926, s Predisloviem M.N. Pokrovskogo, No:899, (Rusya ve Türkiye Kısmında No: 61).
• Tsarskaya Rossiya v Mirovoy Voyne, Tsentr Arhiv, Gosudarstvennoe İzdatelstvo, Leningrad, 1926, s Predisloviem M. N. Pokrovskogo, No: 650, (Rusya ve Türkiye Kısmında No: 20).
• Tsarskaya Rossiya v Mirovoy Voyne, Tsentr Arhiv, Gosudarstvennoe İzdatelstvo, Leningrad, 1926, s Predisloviem M.N. Pokrovskogo, No: 1939, (Rusya ve Türkiye Kısmında No: 45).
• Tsarskaya Rossiya v Mirovoy Voyne, Tsentr Arhiv, Tsentr Arhiv, Gosudarstvennoe İzdatelstvo, Leningrad, 1926, s Predisloviem M.N. Pokrovskogo, No: 718, (Rusya ve Türkiye Kısmında No:44).
• Tsarskaya Rossiya v Mirovoy Voyne, Tsentr Arhiv, Gosudarstvennoe İzdatelstvo, Leningrad, 1926, s Predisloviem M.N. Pokrovskogo, No: 1769, (Rusya ve Türkiye Kısmında No: 21).
• Tsarskaya Rossiya v Mirovoy Voyne, Tsentr Arhiv, Gosudarstvennoe İzdatelstvo, Leningrad, 1926, s Predisloviem M.N. Pokrovskogo, No: 652, (Rusya ve Türkiye Kısmında No: 23).
• Tsarskaya Rossiya v Mirovoy Voyne, Tsentr Arhiv, Gosudarstvennoe İzdatelstvo, Leningrad, 1926, s Predisloviem M.N. Pokrovskogo, No: 651, (Rusya ve Türkiye Kısmında No:22).
• Tsarskaya Rossiya v Mirovoy Voyne, Tsentr Arhiv, Gosudastvennoe İzdatelstvo, Leningrad, 1926, s Predisloviem M.N. Pokrovskogo, No: 653, (Rusya ve Türkiye Kısmında No: 25).
• Tsarskaya Rossiya v Mirovoy Voyne, Tsentr Arhiv, Gosudarstvennoe İzdatelstvo, Leningrad, 1926, s Predisloviem M.N. Pokrovskogo, No: 660, (Rusya ve Türkiye Kısmında No: 26).
• Tsarskaya Rossiya v Mirovoy Voyne, Tsentr Arhiv, Gosudartsvennoe İzdatelstvo, Leningrad, 1926, s Predisloviem M.N. Pokrovskogo, No: 264, (Rusya ve Türkiye Kısmında No: 29).
• Tsarskaya Rossiya v Mirovoy Voyne, Tsentr Arhiv, Gosudarstvennoe İzdatelstvo, Leningrad, 1926, s Predisloviem M.N. Pokrovskogo, No: 1876, (Rusya ve Türkiye Kısmında No: 34).
• Tsarskaya Rossiya v Mirovoy Voyne, Tsentr Arhiv, Gosudarstvennoe İzdatelstvo, Leningrad, 1926, s Predisloviem M.N. Pokrovskogo, No: 693, (Rusya ve Türkiye Kısmında No: 35).
• Tsarskaya Rossiya v Mirovoy Voyne, Tsentr Arhiv, Gosudarstvennoe İzdatelstvo, Leningrad, 1926, s Predisloviem M.N. Pokrovskogo, No:1924, (Rusya ve Türkiye Kısmında No: 42).
• Tsarskaya Rossiya v Mirovoy Voyne, Tsentr Arhiv, Gosudarstvennoe İzdatelstvo, Leningrad, 1926, s Predisloviem M.N. Pokrovskogo, No: 751, (Rusya ve Türkiye Kısmında No: 47).
• Tsarskaya Rossiya v Mirovoy Voyne, Tsentr Arhiv, Gosudarstvennoe İzdatelstvo, Leningrad, 1926, s Predisloviem M.N. Pokrovskogo, No. 48, (Rusya ve Türkiye Kısmında No: 48).
• Tsarskaya Rossiya v Mirovoy Voyne, Tsentr Arhiv, Gosudarstvennoe İzdatelstvo, Leningrad, 1926, s Predisloviem M.N. Pokrovskogo, No: 762, (Rusya ve Türkiye Kısmında No: 49).
• Tsarskaya Rossiya v Mirovoy Voyne, Tsentr Arhiv, Gosudarstvennoe İzdatelstvo, Leningrad, 1926, s Predisloviem M.N. Pokrovskogo, No: 780, (Rusya ve Türkiye Kısmında No: 50).
• Tsarskaya Rossiya v Mirovoy Voyne, Tsentr Arhiv, Gosudarstvennoe İzdatelstvo, Leningrad, 1926, s Predisloviem M.N. Pokrovskogo, No: 791, (Rusya ve Türkiye Kısmında No: 52).
• Tsarskaya Rossiya v Mirovoy Voyne, Tsentr Arhiv, Gosudarstvennoe İzdatelstvo, Leningrad, 1926, s Predisloviem M.N. Pokrovskogo, No: 781, (Rusya ve Türkiye Kısmında No: 51).
• Tsarskaya Rossiya v Mirovoy Voyne, Tsentr Arhiv, Gosudarstvennoe İzdatelstvo, Leningrad, 1926, s Predisloviem M.N. Pokrovskogo, No: 205, (Rusya ve Bulgaristan Kısmında No: 14). Aksakal, Mustafa, Harb-i Umumi Eşiğinde Osmanlı Devleti Son Savaşa Nasıl Girdi, Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul 2018.
• Alkan, Necmettin, İmparatorluğun Son Savaşı, Timaş Yayınları, İstanbul 2020.
• Alpar, Güray, “Osmanlı’nın Son Döneminde Ordu Yapısı ve Savaş Kültürü”, Erzincan Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt: 11, Sayı: 1, 2018, s. 1-20.
• Aslanova, Sevilya, 20. Yüzyılın Başında Rusya’nın Osmanlı Politikası (1903-1917), (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir, 2008.
• Balcı, Meral, “İngiliz Büyükelçinin Gözünden I. Dünya Savaşı’na Giden Yolda Osmanlı Devleti’nin İçinde Bulunduğu Durum”, Marmara Türkiyat Araştırmaları Dergisi, Cilt: 2, Sayı: 1, 2015, s. 9-35.
• Bayramol, Eray, "Rus Diplomatik Belgelerine Göre Birinci Dünya Savaşı'nda Osmanlı Devleti'nin İttifak Devletleri'ne Katılışı", Türkbilig, Sayı: 38, 2019, s. 99-105.
• Bayur, Yusuf Hikmet, Türk İnkılabı Tarihi, Cilt: 3, Kısım: 1 Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1991.
• Bodger, Alan, “Rusya ve Osmanlı İmparatorluğu’nun Sonu”, Osmanlı İmparatorluğu’nun Sonu ve Büyük Güçler, haz. Marian Kent, Alfa Yayınları, İstanbul 2013, s. 125-174.
• Cihan Harbi'nin Eşiğinde Rusya'nın Doğu'daki Hedefleri, Çev ve Haz: Azad Ağaoğlu, Ötüken Yayınları, İstanbul 2020.
• Çınar, Burak, “Birinci Dünya Savaşı’nda Osmanlı Jeopolitiğinin Rolü”, Gazi Akademik Bakış, Cilt: 8, Sayı: 15, 2014, s. 39-56.
• Çolak, Mustafa, Alman İmparatorluğu’nun Doğu Siyaseti Çerçevesinde Kafkasya Politikası (1914-1918), Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2014.
• Danilov, Yuriy, Rossiya v Mirovoy Voyne 1914-1915, Knigoizdatelstvo Slovo, Berlin 1924.
• Emets, Valentin Alekseeviç, Oçerki Vneşney Politiki Rossii v Period Pervoy Mirovoy Voyne, Akademiya Nauk SSSR, İnstitut İstori SSSR, İzdatelstvo Nauka, Moskva 1977.
• Eraslan, Cezmi, “Birinci Dünya Savaşı ve Türkiye”, Türkler Ansiklopedisi, XIII, (2002), s. 608-644.
• Fromkin, David, Barışa Son Veren Barış, Epsilon Yayınları, İstanbul 2020.
• Karal, Enver Ziya, Osmanlı Tarihi, Cilt: 9, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2011.
• Keleşyılmaz, Vahdet, “Belgelerle Türkiye’nin Birinci Dünya Savaşı’na Giriş Süreci”, Erdem, Cilt: 11, Sayı: 31, 1998, s. 139-154.
• Kurat, Akdes Nimet, Türkiye ve Rusya XVIII. Yüzyıl Sonundan Kurtuluş Savaşına Kadar Türk- Rus İlişkileri (1798-1919), Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2011.
• McMeekin, Sean, I. Dünya Savaşı’nda Rusya’nın Rolü, çev. Nurettin Elhüseyni, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul 2013.
• Milyukov P. N., “Neytralizatsiya Dardanell i Bosfora”, Voprosı Mirovoy Voynı, pod redaktsiey. M. İ. Tugan- Baranovskogo, İzdanie Yuridiçeskago Knijnago Sklada, Petrograd 1915, s. 532-548.
• Ortaylı, İlber, Osmanlı İmparatorluğu’nda Alman Nüfuzu, Kronik Yayınları, İstanbul 2018.
• Pokrovskiy, M. N., Tsarskaya Rossiya i Voyna, Gosudarstvennoe İzdatelstvo, Moskva 1924.
• Reyhan, Cenk, “Türk-Alman İlişkilerinin Tarihsel Arka Planı (1878-1914)”, Belleten, LXIX/254, 2005, s. 217-266.
• Rus Dışişleri Arşivi’nin Gizli Belgelerinde Osmanlı’nın Cihan Harbi’ne Girişi, Çev ve Haz: Azad Ağaoğlu, Ötüken Yayınları, İstanbul, 2018.
• Shaw, Stanford J., Birinci Dünya Savaşı’nda Osmanlı İmparatorluğu Savaşa Giriş, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2014.
• Uyar, Mesut, "Sanders Askeri Yardım Misyonu 1914-1918", Cumhuriyet Tarihi Araştırmaları Dergisi, Sayı: 30, 2019, s. 29-84.
• Zayonçkovskiy, Andrey Medardoviç, Mirovaya Voyna 1914-1918, Gosudarstvennoe Voennoe İzdatelstvo, Moskva 1924.