BAĞIMSIZLIĞINI YENİDEN KAZANIŞININ 30. YILINDA AZERBAYCAN

Yıl 2021, Cilt: 129 Sayı: 255, 335 - 362, 14.12.2021

Esme Özdaşlı

Öz

28 Mayıs 1918’de bağımsızlığını ilan eden Azerbaycan Halk Cumhuriyeti (AHC), 23 ay gibi kısa bir süre varlık gösterse de sahip olduğu siyasi ve hukuki yapısı ile çağdaşı birçok devletin ilerisinde bir demokrasi örneği olmuştur. Bu yönleriyle AHC, sahip olduğu millet kimliği ve cumhuriyet rejimi ile sadece Güney Kafkasya tarihi açısından değil, Türk-İslam tarihi  açısından da önemli bir prototiptir. Hüseyin Baykara’nın ifadesi ile tam manasıyla bir hukuk devleti olan AHC, bunu sadece yazılı metinlerde bırakmamış, hayatın her alanında da uygulamaya geçirmiştir. İşçi ve çocuk haklarını kanunlarla güvence altına alan AHC, Doğu’nun ve Türk Dünyası’nın ilk cumhuriyeti olarak birçok Batılı ülkeden önce kadınlara seçme-seçilme hakkı vererek demokratik ve eşitlikçi anlayışını siyasal ve sosyal hayatın tamamına yaymaya çalışmıştır.
AHC’nin Bolşevikler tarafından işgalinden yaklaşık olarak 70 yıl sonra 18 Ekim 1991’de Azerbaycan Cumhuriyeti bağımsızlığını yeniden ilan etmiştir. Aynı tarihte kabul edilen “Azerbaycan Cumhuriyeti’nin Devlet Bağımsızlığı Hakkında Anayasa Akti”nde Çarlık Rusya ve Sovyetler Birliği’nin hukuksuz olarak Azerbaycan’ı işgal ettiği, ülkenin kaynaklarını sömürdüğü
belirtilmiş ve Azerbaycan’ın AHC’nin mirasçısı olduğu vurgulanmıştır. Bu vurgu, Azerbaycan’ın köklü devlet geleneğe işaret etmesi bakımından da oldukça mühimdir. AHC’nin mirası, Güney Kafkasya’nın en büyük ülkesi Azerbaycan Cumhuriyeti’nin kuruluş felsefesini ve gelecek hedeflerini bütünüyle şekillendiren manevi bir güce dönüşmüştür. Bu haliyle AHC
dönemi, siyasi, sosyal, hukuki ve ekonomik açıdan ortaya koyduğu ilkeler ve ideallerle Azerbaycan Cumhuriyeti için bir nevi laboratuvar vazifesi de görmüştür.

Anahtar Kelimeler

Azerbaycan Halk Cumhuriyeti, Azerbaycan Cumhuriyeti, Karabağ Sorunu, Türkiye, Ermenistan

Kaynakça

• Ali Asker ve Elnur Paşa, “Birinci Cumhuriyet Dönemi Azerbaycan’da Parlamentarizm Kültürü”
• Sebahattin Şimşir, “Mehmet Emin Resulzade’nin Hatıraları Işığında Azerbaycan Cumhuriyeti’nin İstiklal ve İşgali (19118-1920)”, Türk Yurdu, Yıl 107, Sayı 368, Nisan 2018.
• Mehman A. Damirli, Azerbaycan Halk Cumhuriyeti (1918-1920), https://www.tarihtarih.com/?Syf=26&Syz¬=357502&/Azerbaycan-Halk-Cumhuriyeti-(1918-1920)-/-Dr.-Mehman-A.-Damirli-, (10.12.2018).
• Vugar Akifoğlu, Azerbaycan'da Milli Direniş (1917-1930), DTCF Dergisi 57.2, 2017.
• Antonio Cassese, Self Determination of Peoples: A Legal Reappraisal, Cambridge University Press, 1995.
• Esme Özdaşlı, “Mahkum Milletlerin Hapisanesinde Bir Aydın: Bahtiyar Vahabzade (Hayatı, Fikirleri Ve Türkiye’ye Bakışı)”, Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Cilt 8, Sayı 14, Mart 2016, s. 223.
• Abdullah Uz, “Teori ve Uygulamada Self-Determinasyon Hakkı”, Uluslararası Hukuk ve Politika, Cilt.3, Sayı.9, 2007, s. 61-62. (60-81).
• Akdes Nimet Kurat, Türkiye ve Rusya, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih- Coğrafyası Fakültesi Yayınları, 1970, s. 417.
• İsmail Mehmetov, Türk Kafkasyası’nda Siyasi ve Etnik Yapı, Ötüken Neşriyat, İstanbul, 2009, s. 580.
• Dilara Mehmetoğlu, Azerbaycan Demokratik Cumhuriyeti’nin Kurulusunda (1918-1920 ) Mehmet Emin Resulzade’nin Rolü, Kocaeli Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2004, s. 88.
• Fatma Rodoplu, Mehmed Emin Resulzade’nin Azerbaycan Tarihi, Rusça’dan Türkçeye Çeviri ve Değerlendirmesi, Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, 2012, s. 5. Reis Resulzade, “Resulzade’nin Gerçekleşen Arzusu: Azerbaycan Cumhuriyeti 100 Yaşında”, Türk Dünyası Tarih Dergisi, Sayı 377, Cilt 63, Mayıs 2018, s. 6.
• Azərbaycan Respublikasının dövlət müstəqilliyi haqqında Konstitusiya Aktı”, http://www.e-qanun.az/framework/6693, (21.08.2021)
• Okan Yeşilot, “Kafkasya’nın Yükselen Yıldızı: Azerbaycan”, Türkiye Günlüğü, Sayı 146, Bahar 2021.
• Zeynep Salmanlı, “1991 Sonrası Türkiye-Azerbaycan İlişkileri”, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Ankara, 2007.
• Nazım Cafersoy, Eyalet-Merkez Düzeyinden Eşit Statüye: Azerbaycan-Rusya İlişkileri (1991-2000), ASAM, Ankara Çalıimaları Dizisi No 1, Ankara, 2000.
• Vurghun Hasanlı, “Türkiye Kamuoyunda Azerbaycan’ın Bağımsızlığı (1991 Senesinde Yayınlanan Cumhuriyet, Hürriyet ve Tercüman Gazeteleri Örneğinde)”, Akademik Tarih ve Düşünce Dergisi, Cilt 4, Sayı, 12, Ağustos 2017.
• Ziya Musa Buniyatov, “Azerbaycan”, İslam Ansiklopedisi, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Cilt 4, 1991i Gaffar Çakmaklı Mehdiyev, “Türksüz Ermenistan İdeolojisinin Sonuçları: Ermenistan’ın Tek Uluslu ve Monoetnik Devlete Dönüştürülme Süreçleri”, Tesam Akademi Dergisi, Cilt 2, Sayı 1, Ocak-Şubat 2017.
• Okan Yeşilot, “Türkmençay Anlaşması ve Sonuçları”, A.Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, Sayı 36, Temmuz 2008.
• Akın Alkan, Karadeniz Güvenliği, Nobel Yayınları, Ankara, 2006.
• Gaffar Çakmaklı Mehdiyev, “Türksüz Ermenistan İdeolojisinin Sonuçları: Ermenistan’ın Tek Uluslu ve Monoetnik Devlete Dönüştürülme Süreçleri”, Tesam Akademi Dergisi, Cilt 2, Sayı 1, Ocak-Şubat 2017.
• Dinçer Taşçıkar, “Orta Asya’daki Ekonomik Reformlar ve Yeni Büyük Oyun”, Alaeddin Yalçınkaya (der.), Türk Cumhuriyetleri ve Petrol Boru Hatları, Bağlam Yayınları, İstanbul, 1998.
• Esma Özdaşlı, “Bir Dış Politika Aracı Olarak Azerbaycan’ın Enerji Güvenliği ve Politiği”, Türkiz , Yıl 8, Sayı 45, Kasım 2017.