ÇEVRE BİLİNCİ OLUŞTURMADA TÜRK MİTOLOJİSİNİN ROLÜ: DEDE KORKUT HİKÂYELERİNE EKOELEŞTİREL BİR YAKLAŞIM

Yıl 2021, Cilt: 129 Sayı: 255, 433 - 448, 14.12.2021

Şahin Bütüner

Öz

Ekoeleştiri, edebiyatın kuramsal alanlarında eleştirel bakış açıları oluşturan, doğa unsurlarıyla edebiyat arasındaki ilişkileri analiz eden bir eleştiri akımıdır. Ekoeleştiri, edebiyat eserlerindeki çevreyle ilgili unsurların ve doğa ile ilgili sembollerin kullanım durumlarına dikkat çekerek diğer bilim dallarından da yararlanarak bu bilimlerin ürettiği kavramları edebiyat alanı içinde kullanmaktadır. Ekoeleştiri bakış açısıyla bu çalışmada edebiyat ve doğa arasındaki ilişkiler araştırılıp sözlü anlatılar, yazılı metinler veya görsel ürünler ekolojik bir farkındalık çerçevesinde ele alınacaktır. Dede Korkut Hikayeleri örneklemi üzerinden özellikle edebi eserlerin, anlatıların doğaya ne derece katkı sağlayacağı konusu tartışmaya açılacaktır. Ekoeleştirel yaklaşımın temel amacı da doğayla ilgili geleneksel dünya görüşlerinde yer alan bakış açısını incelemektir. Sözlü kültür ortamında üretilen anlatılarda yer alan ve çevre duyarlılığının bu anlatıları okuyan gelecek nesiller üzerinde olumlu etkileri olacağı gerçeğinden hareketle bu çalışmada Dede Korkut Hikâyelerinde yer alan doğa ile ilgili unsurlar ve Dede Korkut Hikâyesinin yaratıldığı kültürel ortamın doğaya olan yaklaşımı, ekoeleştirel bir açıdan değerlendirilip incelenmiştir. Edebi metinler, çevreyle uyum içinde olan geçmişteki yaşam şartlarını ve insan alışkanlıklarını sunan önemli kaynaklar olduğu için gelecek nesillere doğa ile nasıl uyum içinde yaşanılacağını, sürdürülebilir bir yaşam tarzının nasıl oluşturulacağını etkili bir şekilde nesilden nesle aktarmaktadır. Türk mitolojik bakış açısından ve sözlü/yazılı anlatılardan yararlanarak ekolojik bir barış ortamı oluşturmak mümkündür.

Anahtar Kelimeler

Ekoeleştiri, Dede Korkut, Anlatı, Sözlü Kültür, Halk Hikâyesi

Kaynakça

• Alekseyev, N. Aleksiyeviç: Türk Dili Halklarının Şamanizmi, (Çev. Metin Ergun), Kömen Yayınları, Konya 2013.
• Anohin, A. Viktoroviç: Altay Şamanlığına Ait Materyaller, (Çev. Zekeriya Karadavut, Jannet Meyermanova), Kömen Yayınları, Konya 2006.
• Bilgin, Nuri: Eşya ve İnsan, 2. Basım, Gündoğan Yayınları, İstanbul 2011.
• Ergin, Muharrem: Dede Korkut Kitabı I, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara 2008.
• Ergun, Pervin: Türk Kültüründe Ağaç Kültü, Atatürk Kültür Merkezi Yayınları, Ankara 2017.
• Garrard, Gereg: Ekoeleştiri, Ekoloji ve Çevre Üzerine Kültürel Çalışmalar, (Çev. Ertuğrul Genç), Kolektif Kitap, İstanbul 2012.
• Harva, Uno: Altay Panteonu- Mitler, Ritüeller, İnançlar ve Tanrılar, Doğu Kütüphanesi Yayınları, İstanbul 2015.
• İnan, Abdülkadir: Tarihte ve Bugün Şamanizm Materyaller ve Araştırmalar, III. Baskı, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 1986.
• Lawrence, Buell: The Environmental Imagination: Thoreau, Nature Writing and the Formation of American Culture, MA: Harvard University Press, Cambridge 1995.
• Oğuz, M. Öcal: Paldır Kültür Kentleşmeler, Geleneksel Yayıncılık, Ankara 2019.
• Oppermann, Serpil: Ekoeleştiri Çevre ve Edebiyat, Phoenix Yayınevi, Ankara 2012.
• Ögel, Bahaeddin: Türk Mitolojisi, II. Cilt, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2006.
• Polat, N. Hikmet ve Topçu Türkan: “Çevre Sorunlarına Mitler Işığında Çözüm Önerileri”, Türklük Bilimi Araştırmaları, Sayı 44, 2018, s. 169-192.
• Roux, J. Paul: Türklerin ve Moğolların Eski Dini, (Çev. A. Kazancıgil), İşaret Yayınları, İstanbul 1994.