OSMANLI DEVLETİNİ KURAN OSMAN BEY’İN ADI SORUNU

Yıl 2021, Cilt: 129 Sayı: 255, 449 - 480, 14.12.2021

Yusuf Gedikli

Öz

Osmanlı devletinin kurucusu Osman Bey’in esas adının ne olduğu hususu, XVIII. yüzyılın ortalarından beri tartışılmaktadır. İlk defa J. Deguignes (ok. Döginyi, 1721 - 1800), daha sonra E. Gibbons (1737 - 1794) bu hususta görüş bildirmiş, Osman Bey’in gerçek adının Osman olmadığını söylemişlerdir. F. Giese (1879 - 1945) kuşkusunu gizlememiş, F. Babinger (1891 - 1967), Osman’ın gerçek adının Atman, Azman olabileceğini belirtmiş, J. H. Kramers (1891 - 1951), İslam ve Hristiyan kaynaklarındaki isim farklılığına dikkati çekmiştir.
Daha sonra Macar Türkoloğu Moravcsik (1892 - 1972), 1937’de toplanan 2. Türk Tarih Kongresine sunduğu bildiride Osman Bey’in Bizans tarihlerinde Otman, Atman, Atuman vb. şekillerde geçtiğini kaydetmiştir.
Türk yazarlarından ilkin E. B. Şapolyo 1935’te konu üzerinde durmuş, “Osman’ın adı Otman’dır” demiştir. İkinci olarak Hasan Adnan Erzi 1942’de sorunu irdelemiş, yukarıda yazdığımız yabancı görüşleri özetlemiş, adın Otman veya Tuman olabileceğini söylemiştir. Üçüncü olarak M. Tayyip Gökbilgin İA’daki “Osman I” maddesinde adın Otman olduğunu yazmış, dördüncü olarak O. Turan da Türkmenler arasında Osman adının Otman biçiminde söylendiğine vurgu yapmıştır. Gökbilgin ve O. Turan’ın görüşleri önemlidir. Çünkü ikisi de derin tarihçidir. Tarihçi F. Sümer, Dede Korkut’u çalışan O. Şaik Gökyay da benzer görüşler sergilemişlerdir.
Bunlardan başka birçok Türk yazarı soruna ilgi duymuş, Osman adının Otman, Ataman olduğunu söylemiştir. Adın Osman olmadığına en çok Bizans tarihlerindeki Otman, Atman, Atuman (Ataman değil, Ataman Bizans tarihlerinde geçmez) vb. şekillerden, el Ömerî’nin (1301 - 1349) Tuman kaydından, bir de o devir kişi adlarının hepsinin Türkçe kökenli oluşundan varılmıştır.
Konu tarafımızdan titizlikle, enine boyuna araştırılmış, irdelenmiş, adın Otman olduğu anlaşılmıştır. Otman kişi adına tarihsel eserlerimizde raslanır. En başta akla gelen velayetname sahibi Otman Baba’dır. Ayrıca birçok yer adı Otman veya Otman unsurludur. Kelimenin anlamının “yırtıcı bir kuş” olması yüksek bir olasılıktır.

Anahtar Kelimeler

Osman Bey, Osmanlı devleti, Otman, Moravcsik, Ataman

Kaynakça

• Moravcsik, Gyula ; “Türklüğün tetkiki bakımından Bizantolojinin ehemmiyeti”, İkinci Türk Tarih Kongresi, Devlet b.e., İstanbul 1937, s. 483-498.
• Erzi, H. Adnan ; “Osmanlı devletinin kurucusunun ismi meselesi”, Türkiyat Mecmuası, Istanbul 1942, c. VII - VIII, s. 323-326.
• Gökbilgin, M. Tayyib ; “Osman I”, İA, c. 9, s. 431-443.
• Turan, Osman ; Selçuklular Zamanında Türkiye, Turan Neşriyat Yurdu, İstanbul 1971.
• Şihabeddin b. Fazlullah el - Ömerî ; Türkler Hakkında Gördüklerim ve Duyduklarım Mesâliku’l-Ebsâr, çev. D. A. Batur, Selenge y., İstanbul 2014.