TARİH VE KÜLTÜR BAKIMINDAN WUSUNLAR VE ONLARDAN KALAN MADDİ KÜLTÜR YADİGARLARI

Yıl 2022, Cilt: 130 Sayı: 256, 27 - 44, 28.02.2022

Elvin Yıldırım Bahar Navruz

Öz

Kaynaklarda hayvancılıkla uğraşan ve bozkır kültür dairesi içerisinde görülen konar göçer İskit/Saka (Sai), Wusun, Yuezhi topluluklarının kökenleri üzerine pek çok tartışma yapılmış ve görüşler ortaya konulmuştur. Bu toplulukların tarihi ve kültürleri üzerine başvuru kaynaklarımız sınırlı olmakla birlikte onlar hakkındaki temel tarihi malumatları Antik Yunan, Asur, Pers ve özellikle makale konumuz olan Wusunlar için Çin kaynaklarından elde etmekteyiz. Bununla birlikte maddi kültür bakiyeleri sayesinde onların sosyo-kültürel ve ekonomik hayatları ile dini tasavvurları hakkında çıkarımlar yapabilmekteyiz. Yukarıda zikredilen konar göçer topluluklardan Wusunlar özellikle Yedisu havalisini yurt tutmuş tarihi bakımdan kökleri Hunlar dönemine kadar izlenebilen, hayvancılıkla meşgul olmuş bir topluluktur. Wusunlara ait Yedisu bölgesinde pek çok maddi kültür bakiyesi tespit edilmiştir. Bu bakımdan söz konusu çalışmamızda tarihi kaynaklarda tespit edilen malumatlar ve bu çerçevede Wusunların kökeni üzerine yapılan tartışmalar ve maddi kültür unsurlarının Türk maddi kültür kalıntıları ile karşılaştırmalı olarak ilişkilerini ortaya koymaktadır.

Anahtar Kelimeler

Wusun, Yedisu, Siyasi Tarih, Kültür, Maddi Kültür.

WUSUNS ACCORDING TO HISTORY AND CULTURE AND MATERIALS OF CULTURE REMAINING OF THEM

Öz

Many discussions have been made and opinions have been put forward on the origins of the nomadic Scythian/Saka (Sai), Wusun, and Yuezhi communities, which are seen to be engaged in animal husbandry and within the steppe culture circle in the sources. Although our reference resources on the history and cultures of these communities are limited, we obtain basic historical information about them from Ancient Greek, Assyrian, Persian and especially for the Wusuns, which is our article subject, from Chinese sources. However, thanks to material culture remnants, we can deduce about their socio-cultural and economic life and their religious conceptions. Wusuns, one of the nomadic communities mentioned above, is a community that settled especially in the Yedisu region, historically traceable back to the Huns period and engaged in animal husbandry. Many material cultural remnants have been identified in the Yedisu region belonging to the Wusuns. In this respect, our study reveals the information found in historical sources, and the discussions on the origin of the Wusuns in this context and the comparative relations of Wusuns material culture elements with Turkish material culture remnants.

Anahtar Kelimeler

Wusun, Yedisu, Political History, Culture, Material Culture.

Kaynakça

• Akişev, K. A.-Kushaev, G. A., Drevnyaya Kultura Sakov i Usuney Dolinı Reki İli, Alma-Ata, 1963.
• Aristov, N. A., Türk Halklarının Etnik Yapısı, Selenge Yay., İstanbul, 2014.
• Çoruhlu, Yaşar, Eski Türklerin Kutsal Mezarları, Ötüken Neşriyat, İstanbul, 2016.
• Eberhard, W., Çin’in Şimal Komşuları, Çev. Nimet Uluğtuğ, TTK Yay., Ankara, 1996.
• Gömeç, Saadettin, Çingizliler, Berikan Yay., Ankara, 2017.
• Klyashtornıy S. G.- Sultanov, T. İ., Türkün Üç Bin Yılı, Selenge Yay., İstanbul, 2004.
• Mızrak, Egemen, Ç., Bozkır Kavimleri M.Ö VII. Yüzyıldan M.S. VI. Yüzyılın Ortalarına Kadar Batı Türkistan ve Kuzey Hindistan’daki Bozkırlılar, Ötüken Neşriyat, İstanbul, 2017.
• Onat, A., Çin Kaynaklarında Türkler Han Hanedanı Tarihinde “Batı Bölgeleri”, Türk Tarih Kurumu Yay., Ankara, 2012.
• Otkan, Pulat, Tarihçinin Kayıtlarına (Shi Ji) Göre Hunlar, Türkiye İş Bankası Yay., İstanbul, 2018.
• Ögel, Bahaeddin, Türk Mitolojisi, C. I., TTK Yay., Ankara, 1993.
• Taşağıl, Ahmet, Çin Kaynaklarına Göre Eski Türk Boyları, Türk Tarih Kurumu Yay, Ankara, 2004.
• Taşağıl, Ahmet, Ergenekon’dan Kağanlığa, Bilge Kültür Sanat Yay, İstanbul, 2016.
• Taşağıl, Ahmet, İlk Türkler, Kronik Yay., İstanbul, 2021.
• Akişev, Kemal, “Zimovki-Peseleniya i Jilişa Drevnih Usuney”, İzvestiya AN KazSSR, No.1, Alma-Ata, 1969, s. 29-47.
• Alföldi, A., “Türklerde Çifte Krallık”, II. Türk Tarih Kongresi, 1937, s. 507-519.
• Bernştam, A. N., “Osnovnıye Etapı İstoriyii Kulturı Semireçya i Tiyanşanya”, Sovetskaya Arheologiya, XI, Akademiya Nauk SSSR, Moskva-Leningrad, 1949, s. 337-385.
• Durmuş, İlhami, “Wusunlar”, Türkler, C.1, Yeni Türkiye Yay., Ankara, 2002, s. 782-788.
• Jila, Namu “Orta Asya’da Kurt ve Karga Hakkındaki Geleneksel İnanışlar ve Mitler”, Karadeniz Dergi, Sa:8, Sonbahar 2010, s.144-156.
• Mızrak, Egemen Çağrı, “Yüeh-chih’lerin Kökenleri ve Göç Süreleri”, Tarih Okulu Dergisi, Sa:9, Eylül 2014, s.136.
• Ögel, Bahaeddin, “Çin Kaynaklarına Göre Wu-sun’lar ve Siyasi Sınırları Hakkında Bazı Problemler”, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Dergisi, C. 6, Sa: 4, 1948, s. 259-278.
• Ögel, Bahaeddin, “Prof Alföldi’nin “Türklerde Çifte Kırallık”, Nazariyesi Hakkında Tenkidi Notlar”, Ankara Üniversitesi Dil Tarih Coğrafya Fakültesi Dergisi, C. 6, S.4, 1948, s. 359-360.
• Özkan, Ali Rafet, “Türk Kültüründe Yönler”, Türkler Ansiklopedisi, C.3, Yeni Türkiye Yay., Ankara, 2002.
• Pritsak, Omeljan, “Qara Studie Zur Türkischen Rechtssymbolik”, Zeki Velidi Togan’a Armağan, İstanbul, 1950-1955, s. 239-263.
• Şiratori, K., “Über Die Wu-sun Stamn in Zentral Asien”, Budapeşt, 1902, s. 103-140.
• Taşağıl, Ahmet, “Issık Göl”, İslam Ansiklopedisi, İstanbul, 1999, C.19, s.135-137.
• Yatsenko, Sergei, “Wusunlar”, Türkler Ansiklopedisi, C.I, Yeni Türkiye Yay., Ankara, 2014, s.775-780.
• Yıldırım, Kürşat, “Wusunlar”, Türklerin Tarihi, Yeditepe Yay, İstanbul, 2021, s. 51-52.
• Aşık, Alpaslan, Kırgızistan’daki Kazı Bölgeleri ve Bu Kazıların Değerlendirilmesi, Kırgızistan-Türkiye Manas Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Bişkek, 2006.
• Çoban, Gülşah, Kenkol Bölgesinde Hun Kurganları ve Kültürü, Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi, Ankara, 2020.
• Li-Ching, Li, Chang Chien’in Elçiliği Zamanında Çin ile Kuzeybatı Komşularının Münasebetleri, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi, İstanbul, 1987.
• Öztürk, Murat, Asya Hunlarında İktisadi Hayat, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmış Doktora Tezi, Sa:19, Elazığ, 2013.
• Sevinç, Emre, Kazakistan’ın Maddi Kaynaklar Çerçevesinde Sosyokültürel Tarihi Erken Demir Çağı, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi, Ankara, 2019.