HAMDULLAH MÜSTEVFÎ-Yİ KAZVÎNÎ’YE GÖRE KAZVÎN’İN TARİHÎ COĞRAFYASI ÜZERİNE BAZI NOTLAR

Yıl 2022, Cilt: 130 Sayı: 257, 269 - 286, 30.04.2022

Demet Doğan Us

https://doi.org/10.55773/tda.1007427

Öz

Hamdullah Müstevfî-yi Kazvinî’nin XIV. asırda kaleme aldığı Tarih-i Güzide ve Nüzhetü’l-Kulûb adlı eserleri Kazvin şehrinin tarihîni, coğrafyasını ve kültürünü anlatan önemli kaynaklardır. Söz konusu eserler, Orta
Çağ’da Kazvin’in tarihî coğrafyasını çizebilmek adına ehemmiyet arz etmektedir. Hem İslam coğrafyacılarının hem de sonraki asırlarda bölgeyi ziyaret eden seyyahların verdiği tutarlı bilgiler İran’ın kadim şehirlerinden biri olan Kazvin’i ve tarihteki yerini daha iyi anlamayı sağlamaktadır.
Bir garnizon şehri olarak kurulan Kazvin’in coğrafî konumu itibariyle ticaret yolları üzerinde bulunması ve toprağının verimli olması şehrin ehemmiyetini arttırmıştır. Bu sebeple tarih boyunca farklı kültürleri içinde
barındırmış ve zaman içerisinde yeni yapıların inşasıyla genişlemiştir. Aynı zamanda bulunduğu konum itibarıyla tarih boyunca birçok kez saldırılara ve yağmalara maruz kalmıştır. Bu çalışmada Tarih-i Güzide ışığında Kazvin şehrinin adı, fiziki coğrafyası, kısa tarihi, şehir planı ve mimari yapısı tarihi coğrafya metoduyla incelenmeye çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Kazvîn, Şehir, Tarih-i Güzide, Tarihî Coğrafya, İran

Kaynakça

• AVESTA: ESKİ İRAN İLAHİLERİ VE METİNLERİ, Haz. Jalil Doostkhah, Tahran 1385.
• AVESTA: ZERDÜŞTİLERİN KUTSAL METİNLERİ, İng. Çev. Fahriye Adsay-İbrahim Bingöl, Avesta Yayınları 2012.
• BELÂZURÎ, Ahmed b. Y.: Fütûhu’l-Büldân, Çev. Mustafa Fayda, Siyer Yayınları, İstanbul 2013.
• CHARDIN, Jean: Chardin Seyahatnamesi: İstanbul, Osmanlı Toprakları, Gürcistan, Ermenistan, İran 1671-1673, Ed. Stefanos Yerasimos, Çev. Ayşe Meral, Kitap Yayınevi, İstanbul 2014.
• CHARDIN, Jean: Seyahatname-yi Şarden III, Farsça Çev. Muhammed Abbasi, Piruz Yayınları, 1336.
• CÜVEYNÎ, A. Ata Melik: Tarih-i Cihan Güşa, TTK Yay. Ankara 2013.
• DELLA VALLE, Pietro: Sefername-yi Pietro Della Valle, Çev. Şuaeddin Şifa, Tahran 1348.
• HERBERT, Sir Thomas: Travels in Africa, Persia and Asia the Great, R. Bip., London 1638.
• HERODOTOS: Herodot Tarihî, Çev. Müntekim Ökmen, Remzi Kitabevi, İstanbul 1973.
• HUDÛDÜ’L-ÂLEM: İng. Çev. V. Minorsky, London 1937.
• İBN HALDUN: Mukaddime I, Çev. Halil Kendir, Ankara 2004.
• İBN HAVKAL: Sûretü’l-arz, Çev. Ramazan Şeşen, Yeditepe Yayınevi, 2. Baskı, İstanbul 2017.
• İBN HURDÂZBİH: Kitâbü’l-Mesâliku’l-Memâlik, Çev. Murat Ağarı, Kitabevi Yayınları, İstanbul 2008.
• İSTAHRÎ: Kitâbü’l-Mesâlik ve’l-memâlik, Çev. Murat Ağarı, Ayışığı Kitapları, İstanbul 2015.
• KAZVÎNÎ, Hamdullah M.: Târih-i Güzide, Çev. Mürsel Öztürk, TTK Yayınları, Ankara 2018.
• KAZVÎNÎ, Hamdullah M.: Nüzhetü’l-Kulûb, Nşr. Muhammed Debîr-i Siyâki, Tahran 1336.
• KETABE-Yİ BİSOTUN, Haz. Armin Kesrevi, Basım yeri yok, basım tarihî yok.
• MAHMUD, Kâşgarlı: Dîvânü Lugāti’t-Türk III, Çev. Besim Atalay, TDK Yayınları, Ankara 1985.
• MESUDÎ, Ali b. Hüseyin: Murûc ez-Zeheb, Çev. Ahsen Batur, Selenge Yayınları, İstanbul 2005.
• MUKADDESÎ, Muhammed b. Ahmed: İslam Coğrafyası (Ahsenü’t-Tekâsîm), Çev. Ahsen Batur, Selenge Yayınları, İstanbul 2015.
• NÂSIR-I HÜSREV: Sefernâme, Çev. Abdülvehhab Tarzî, Milli Eğitim Basımevi, İstanbul 1985.
• TAVERNIER, J. Baptiste: Tavernier Seyahatnamesi, Ed. Stefanos Yerasimos, Çev. Teoman Tunçdoğan, Kitap Yayınevi, İstanbul 2006. Literatür
• AKA, İsmail: Timur ve Devleti, TTK Yayınları, 2. Baskı, Ankara 2000.
• BAZİN, Marcel: “Kazvîn”, TDVİA, XXV, 2002.
• DANDAMAYEV, M.-M., I.: “Media” Encyclopaedia Iranica, 2006.
• ERKAL, Mehmet : “Arşın”, TDVİA, III, 1991.
• GÜLLÜ, Hüseyin Avni: “İbnü’l- Fakih ve Eseri Kitabü’l-Buldan”, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Van 2007.
• HARTMANN, R.: “Cibal”, MEB İA, III, Milli Eğitim Basımevi, İstanbul 1982.
• HUART, Clément I.: “Kazvîn”, MEB İA, VI, Milli Eğitim Basımevi, İstanbul 1977.
• KHABAZNİYA, Masoome: Tarîhçe-yi Taksimât-i Keşverî Der İrân ve Karbord-i ân dar Sarşomarî, 2016.
• KODAY, Zeki : “İran’ın İdari Coğrafya Analizi”, Doğu Esintileri, S.12.
• LAMBTON, A.K.S.-H, R.M.: “Qazvin”, Hictoric Cities of the Islamic World, Ed. C. Edmund Bosworth, BRILL, Leidon-Boston, 2007.
• MERÇİL, Erdoğan: Gazneliler Devleti Tarihî, TTK Yayınları, Ankara 1989.
• NASKALİ, Esko: “İran”, TDVİA, XXII, 2000.
• ÖZAYDIN, Abdülkerim: “Alamut”, TDVİA, II, 1989.
• PLANHOL, Xavier De: “Hazar Denizi”, TDVİA, XVII, 1998.
• RENÇBER, Akif : “İslam Fethinden Irak Selçuklularının Yıkılışına Kadar Kazvîn’in Siyasî Tarihî”, İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırma Dergisi, I/1, 2012.
• SİYÂKİ, Muhammed Debîr:“Kazvîn ve Kazvîn Adı”, Peyk Noor, 2/Yaz, Tahran 1382.
• SÜTÛDE, Hüseyin Kulî : “Tarihçe-i Kazvîn”, Berresihâ-yi Tarihî, IV/4, Tahran 1348.
• SÜTÛDE, Hüseyin Kulî : “Tarihçe-i Kazvîn”, Berresihâ-yi Tarihî, V-VI/4, Tahran 1348.
• ŞEŞEN, Ramazan: İslam Coğrafyacılarına Göre Türkler ve Türk Ülkeleri, TTK Yayınları, 2. Baskı, Ankara 2001.
• ŞEŞEN, Ramazan: Müslümanlarda Tarih-Coğrafya Yazıcılığı, İSAR Vakfı Yayınları, İstanbul 1998.
• YAZICI, Tahsin: “Deylem” TDVİA, IX, 1994.
• YÖRÜKÂN, Yusuf Ziya: Türklerin Yaşadığı ve Türklere Komşu Olan Bölgeler, Ötüken Yayınları, İstanbul 2013.