TÜRK CUMHURİYETLERİ’NİN BÖLGESEL GÜVENLİK KAYGILARI BAĞLAMINDA ULUSLARARASI ÖRGÜTLERLE İŞ BİRLİĞİ

Yıl 2022, Cilt: 130 Sayı: 257, 407 - 434, 30.04.2022

Ömer Faruk Kocatepe

https://doi.org/10.55773/tda.1060785

Cited By: 2

Öz

Sovyetler Birliği’nin parçalanması sonucu bağımsızlıklarına kavuşan Türk Cumhuriyetleri siyasi, askerî, ekonomik, etnik, dinî ve sosyal nitelikte bir dizi ciddi iç ve dış güvenlik tehdidiyle karşı karşıya kalmıştır. Bu devletler ve coğrafya 1990’lı yıllardan bu yana uluslararası ilişkiler çalışmalarının dikkat çeken tartışma konularından birisi hâline gelmiştir. Türk Cumhuriyetleri’nin kapsadığı Türkistan bölgesi; Rusya, Çin, Hindistan, Pakistan, Afganistan, İran, Karadeniz ve Hazar Denizi tarafından çevrelenen bir coğrafyanın merkezini teşkil etmektedir. Bu alan yaklaşık 12 milyon km² olup 200 milyona yakın nüfusu da içerisinde barındırmaktadır. Dünyanın önde gelen önemli petrol ve doğalgaz havzalarından birisi olarak da öne çıkan bu coğrafyada varlıklarını korumak ve sürdürmek arzusunda olan Türk Cumhuriyetleri, karşı karşıya kaldıkları güvenlik ve sosyo-ekonomik zorlukları aşmak için birbirleriyle çeşitli iş birliği girişimlerine ihtiyaç duymaktadırlar.
Türk Cumhuriyetleri’nin çevresinde Afganistan, Rusya, Çin, İran ve Hindistan gibi ülkelerin bulunması nedeniyle ABD başta olmak üzere büyük güçlerin bölgeye olan ilgisinin artması, SSCB’nin dağılması sonucunda ortaya çıkan ortak sorunlar, Türk Cumhuriyetleri’ni ulusal egemenliklerini korumak için güvenlik ve iş birliği alanında realist politikalar belirlemeye yöneltmiştir. Günümüze dek Türk Cumhuriyetleri’ni bir araya gelmeye zorlayan güvenlik başta olmak üzere ekonomik, sosyal ve ulusal egemenlik gibi temel konularda 30 yıl içerisinde devletlerin iç siyasi gelişmeleri ve büyük güçlerin etkisi altında bazı konularda arzu edilen sonuca ulaşılmış, bazılarında ise hala nihai sonuca erişilememiştir. Tüm bunlara karşın konjonktürel gelişmelere bağlı olarak yeni sorunlar da ufukta belirmektedir.
Bu çalışmada, Türk Cumhuriyetleri’nin üyesi olduğu uluslararası örgütlerin güvenlik problemlerinin çözümü ve askerî iş birliği imkânları üzerinde durulmuştur. Türk Cumhuriyetleri’nin üye oldukları örgütlerin mevcut güvenlik politikaları ve iş birliği girişimlerinin çıktıları karşılaştırmalı olarak incelenmiştir. Bu bağlamda sırasıyla, Rusya öncülüğünde kurulan Kolektif Güvenlik Anlaşması Örgütü, Rusya-Çin ortaklığında kurulan Şanhay İş birliği Örgütü ve Türkiye ile birlikte kurulan Türk Devletleri Teşkilatı ele alınarak söz konusu örgütlerin güvenlik anlamında bölgeye etkileri değerlendirilecektir.

Anahtar Kelimeler

Türk Cumhuriyetleri, Güvenlik, İş Birliği, Türk Devletler Teşkilatı

Kaynakça

• ALTINDAĞ, Zehra Altundağ, “Geçmişten Günümüze Şanghay İşbirliği Örgütü”, Avrasya Etütleri, 2016, s.104-105.
• AMREYEY, Baghdad, “Türk Konseyi Genel Sekreterinin Özbekistan Cumhuriyetinin Türk Konseyine Üyeliğine İlişkin Açıklaması”, (Çevrimiçi),https://www.turkkon.org/tr/haberler/turk-konseyi-genel-sekreterinin-ozbekistan-cumhuriyetinin-turk-konseyine-uyeligine-iliskin-aciklamasi_1880 . 12 Ekim 2021.
• ARYNBEK, Aidana, “Armenia-Russia Relations in the Framework of the Collective Security Treaty Organization”, Akhmet Yassawi University Eurasian Research Intitute Weekly E-Bulletin, 2016.
• AYDIN, Mustafa, “Giriş”, 30 Yılında Türk Cumhuriyetleri Bölgesel Politika, (Der. Fırat Yaldız), Ankara: Nobel Yayın Dağıtım, 2021, s. 11.
• BAIMURATOV, Beimit, “Orta Asya’da Bir Güvenlik Örgütü Olarak Kolektif Güvenlik Antlaşması Örgütü”, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Ticaret Üniversitesi, 2014, s.78. BORDYUJA, Nikola, “The Collektive Security Treaty Organization: A Brief Overview”, (Çevrimiçi), https://ifsh.de/file-CORE/documents/yearbook/english/10/Bordyuzha-en.pdf , 9 Eylül 2021.
• ÇAĞAN ELBİR, Hazel, “Kolektif Güvenlik Antlaşması Örgütü’nün Yeni Genel Sekreteri ve Rusya’nın Ermenistan Üzerindeki Etkisi”, AVİM, 28 Nisan 2017, (Çevrimiçi), https://avim.org.tr/tr/Yorum/KOLEKTIF-GUVENLIK-ANLASMASI-ORGUTU-NIN-YENI-GENEL-SEKRETERI-VE-RUSYA-NIN-ERMENISTAN-UZERINDEKI-ETKISI, 10 Ekim 2021.
• CHUNTULOV, “KGAÖ’nün Avrasya’da Güvenliğin İstikrarındaki Rolü”, IV. Uluslararası Türk-Asya Kongresi: Asya’da Bölgesel Örgütler, Kurumsallaşma ve İş Birliği, İstanbul, Tasam Yayınları, s.357-358.
• ÇOMAR, Cengiz, “Türk Dili Konuşan Ülkelerden Türk Devletlerine”, Anadolu Ajansı, 15 Kasım 2021, (Çevrimiçi), https://www.aa.com.tr/tr/analiz/turk-dili-konusan-ulkelerden-turk-devletlerine/2421214, 22 Aralık 2021.
• DEMİREL, Ege, “Rus Dış Politikasında Güvenlik Faktörü”, Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 11/28, 2019, s.259.
• DOYGAN, E. F., ROZANOV, A. A., Collective Security Treaty Organisation: (2002-2009)”, Center for Foreign and Security Studies, (2010), s.37.
• GOLDEN, Peter B., Dünya Tarihinde Orta Asya, İstanbul: Ötüken Yayınevi, 2018, s.67.
• GORECKI, Wojciech, “Russia’s Position on the Events in Kyrgyzstan”, Centre For Eastern Studies, 2010.
• GÜLER, M. Çağatay, “Türk Konseyi’nden Barış Pınarı Harekatı’na Destek”, Kriter, 3 Kasım 2019, (Çevrimiçi), https://kriterdergi.com/dis-politika/turk-konseyinden-baris-pinari-harekatina-destek, 25 Eylül 2021.
• İPEK, Cemil Doğaç, Frankofoni ile Türk Konseyi’nin Mukayesesi, Ankara, Nobel Yayıncılık, 2019, s.172.
• KARIMOV, Navruz Karimov, “Effectiveness of the CSTO in the Context of the Changing Regional Security System”, A Project of Institute for War and Peace Reporting, 11 Ocak 2021, (Çevrimiçi), https://cabar.asia/en/effectiveness-of-the-csto-in-the-context-of-the-changing-regional-security-system, 26 Ekim 2021.
• KAYA, Rüştü, “Orta Asya “Bölgesel Güvenlik Kompleksi” ve Şangay İşbirliği Örgütü”, Uluslararası Siyaset Bilimi ve Kentsel Araştırmalar Dergisi, Temmuz 2019, s.65.
• KRIVOSHEEBV, Kirill, “Does the Collective Security Treaty Organization Have a Future?”, Carnegie Moscow Center, 8 Temmuz 2021, (Çevrimiçi), https://carnegiemoscow.org/commentary/84923, 10 Aralık 2021.
• KUŞÇU SÖNMEZ, Eda, “Çin’in Bölgesel Hegemonya Araçları Olarak Asya Pasifikte Uluslararası Örgütler”, DAAD, 2020, s.40.
• MACKINDER, Halford John, “The Geographical Pivot of History (1904)”, The Geographical Journal, 2004, s.298–321.
• MAIMAITIAILI, Kasimu, “Avrasya’da Bölgesel İstikrar ve İktisadi Kalkınmadaki Rolü Açısından Şangay İşbirliği Örgütü”, Uluslararası Türk Dünyası Araştırmaları Dergisi, Cilt 1, Sayı 1, Temmuz 2018, s.45.
• MATVEYEV, V. A., “Ekonomiçeskoye Sotrudniçestvo Stran-Çlenov ŞOS: Energetiçeskii Aspekt, Şanhayskaya Oeganizatsiya Sotrudniçestva”, Ot Stanovleniya K Vsestoronnemu Razvitiyu, Moskva, MGİMO Universitet, 2008, s.104-106.
• NIKITINA, Yulia, “The Collective Security Treaty Organization Through the Looking Glass”, Problems of Post-Communism, 59/3 2012, s.41.
• ÖZTÜRK, Muammer, “Şangay İşbirliği Teşkilatı’nın Uluslararası İlişkiler Tasarımı”, Avrasya Etütleri, 2014, s.252.
• PURTAŞ, Fırat, “Orta Asya’nın Bütünlüğü Sorunsalı ve Orta Asya’da Bölgesel Entegrasyon Girişimleri”, Orta Asya ve Kafkasya’da Güç Politikası Dergisi, 2008, s.10-11.
• PURTAŞ, Fırat, “İslam Kerimov Sonrası Özbekistan-Türkiye İlişkilerinin Kültürel Boyutu”, Zamanını Aşan Medeniyet Özbekistan Sempozyumu Bildiri Kitabı, İstanbul, Bahariye Sanat Atölyeleri, 2019, s.120.
• SALCI, İlyas Tayfun, “İngiltere Savunma Bakanı Türkiye'nin İHA'ları kullanışının 'oyun değiştirici' olduğunu söyledi”, Anadolu Ajansı, 15 Temmuz 2020, (Çevrimiçi), https://www.aa.com.tr/tr/dunya/ingiltere-savunma-bakani-turkiyenin-ihalari-kullanisinin-oyun-degistirici-oldugunu-soyledi/1911325, 22.12.2021.
• SEMERIKOV, Valeriy, “KGAÖ’nün Kolektif Güvenlik Sistemi”, TASAM, 2013, s.2.
• SOMONCUĞLU, Anar, “Rusya-Orta Asya İlişkilerinde Kolektif Güvenlik”, 21.YY Türkiye Enstitüsü, 5 Ocak 2011, (Çevrimiçi) https://21yyte.org/tr/merkezler/bolgesel-arastirma-merkezleri/orta-asya-arastirmalari-merkezi/rusya-orta-asya-iliskilerinde-kolektif-guvenlik, 9 Eylül 2021.
• TANRISEVER, Oktay Fırat, “Rusya Federasyonu’nun Orta Asya-Kafkasya Politikası: ‘Yakın Çevre’ Doktrini’nin İflası”, Mustafa Aydın, der., Küresel Politikada Orta Asya (Avrasya Üçlemesi I), Ankara: Nobel Yayın Dağıtım, 2005, s. 43-68.
• TORUN, Abdullah, “Bölgesel Hegemonyanın Bir Aracı Olarak Kolektif Güvenlik Antlaşması Örgütü”, OAKA, Cilt 9, Sayı 19, 2015, s.8-10.
• WEINSTEIN, Adam, “Russian Phoenix: The Collective Security Treaty Organization”, The White head Journal of Diplomacy and International Relations, No 1, 2019, s.167-168.
• WEITZ, Richar, “Assessing the Collective Security Treaty Organization: Capabilities and Vulnerabilities”, United States Army War College Press, 2018.
• YARDIMCIOĞLU, Mahmut ve KOÇARASLAN, Hüseyin, “Çok Kutuplu Dünyaya Doğru: Şanghay İşbirliği Örgütü”, Kahraman Maraş Sütçü İmam Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 2012, s.166.; Eda Kuşçu Sönmez, a.g.e., s.40.
• YESEVİ, Çağla Gül, “Orta Asya’da İşbirliği ve Bütünleşme: Kolektif Güvenlik Antlaşması Örgütü Örneği”,Küresel Eğilimler Serisi Çalışma Kâğıdı, 2013,s.2
• “Collective Security Treaty of 15 May 1992”, Collective Security Treaty Organization, 23 Nisan 2012, (Çevrimiçi), https://en.odkb-csto.org/documents/documents/dogovor_o_kollektivnoy_bezopasnosti/, 9 Eylül 2021.
• “KGAÖ Toplantısında Konuşan Putin: Renkli Devrimlere Müsaade Etmeyeceğiz”, 10 Ocak 2022, (Çevrimiçi), https://tr.sputniknews.com/20220110/kazakistana-baris-gucu-gonderen-kgao-ulkelerinin-olaganustu-toplantisi-basladi-1052569274.html, 11 Ocak 2022.
• “Nahçivan Anlaşması”, 3 Ekim 2019, (Çevrimiçi), https://www.turkkon.org/assets/pdf/temel_belgeler/Ev_Sahibi_Ulke_Anlasmasi1_20140417_194044.pdf, 4 Ekim 2021.
• “Özbekistan Cumhurbaşkanı Mirziyoyev’den Şangay İşbirliği Örgütü’ne 6 Öneri”, Kırım Haber Ajansı, 14 Haziran 2019, (Çevrimiçi),https://qha.com.tr/haberler/ozbekistan-cumhurbaskani-mirziyoyev-den-sangay-isbirligi-orgutu-ne-6-oneri/43882/,11 Eylül 2021.
• “Rusya: Dağlık Karabağ'ı savunma yükümlülüğümüz yok”, 07 Ekim 2020, (Çevrimiçi), https://www.dw.com/tr/rusya-da%C4%9Fl%C4%B1k-karaba%C4%9F%C4%B1-savunma-y%C3%BCk%C3%BCml%C3%BCl%C3%BC%C4%9F%C3%BCm%C3%BCz-yok/a-55192117, 15 Ocak 2022.
• “The CSTO Structure”, Collective Security Treaty Organization, (Çevrimiçi) https://en.odkb-csto.org/structure/index.php?sphrase_id=65727, 9 Eylül 2021.
• “The World Bank”, (Çevrimiçi), https://www.worldbank.org/en/home., 27 Ekim 2021, “Stockholm Internatıonal Peace Research Instıtute”, (Çevrimiçi), https://sipri.org/,27 Ekim 2021.
• “Türk Konseyi (Türk Dili Konuşan Ülkeler İşbirliği Konseyi”, Dışişleri Bakanlığı, (Çevrimiçi), https://www.mfa.gov.tr/turk-konseyi.tr.mfa, 17 Eylül 2021.
• “Türk Dili Konuşan Ülkeler İşbirliği Konseyi Dördüncü Zirve Bildirisi”, Dışişleri Bakanlığı, (Çevrimiçi), https://www.mfa.gov.tr/turk-dili-konusan-ulkeler-isbirligi-konseyi-dorduncu-zirvesi-taslak-bildirisi_-5-haziran-2014_-bodrum_-turkiye.tr.mfa, 16 Ekim 2021.
• Türk Konseyi, Zirveler, (Çevrimiçi), https://www.turkkon.org/tr/zirveler, 12 Ekim 2021.
• Türk Konseyi’nin ilişkili kurumları: Türksoy, Türkpa, Türk Akademisi, Türk Kültür ve Miras Vakfı’dır. Detaylı bilgi için bkz., https://www.turkkon.org/tr/iliskili-kurumlar, 17 Ekim 2021.
• ZORLU, Kürşad, “Türk Konseyi Tarihi Bir Dönüm Noktasında”, Anadolu Ajansı, 16 Eylül 2019, (Çevrimiçi), https://www.aa.com.tr/tr/analiz/turk-konseyi-tarihi-bir-donum-noktasinda/1585009 . 12 Ekim 2021.