MILLÎ MÜCADELE’DEN CUMHURİYET DÖNEMİNE İNGİLİZ BELGELERİNDE SURİYE VE MISIR’DAKİ “KEMALİST AJANLAR”

Yıl 2022, Cilt: 131 Sayı: 258, 181 - 198, 20.06.2022

Mustafa Müjdeci

https://doi.org/10.55773/tda.1017966

Öz

Bu çalışmada 1921-1926 yılları arasını kapsayan dönemde Ortadoğu’da görev yapmış bazı Türk görevlileri ve faaliyetleri İngiliz belgeleri zaviyesinden incelenecektir. “Turkish and Kemalist Agents” başlığını taşıyan dosyada yer alan belgelerde özellikle bölgede görev yapan Türk görevliler konu edilmiştir. Kahire merkezli İngiliz Yüksek Komiserliği’nin kaşesini taşıyan bu belgeler Şam, Halep, Beyrut ve Kahire gibi merkezlerdeki İngiliz görevliler tarafından hazırlanmış gizli ibareli raporlardan müteşekkildir. Çalışmada resmi kayıtların ortaya konulması ve değerlendirilmesi yapılacak olsa da istihbarat ve ajanlıkla ilgili faaliyetlerin doğası gereği “bilinmeyen/açıklanamayan” ve “kapalı” kalan kısımlarının olduğu göz önünde bulundurulmalıdır.

Anahtar Kelimeler

Kemalist, ajan, istihbarat, Orta Doğu, Suriye, Mısır

Kaynakça

• FO 141/505 (Turkish and Kemalist Agents), File No:13608, The National Archives, Kew/London.
• DAB Cumhuriyet Arşivi, Muamelat Genel Müdürlüğü, Yer.258-737-6, Tarih.05.04.1923.
• DAB Cumhuriyet Arşivi, Kararlar Dair Başkanlığı (1920-1928), Yer.7-25-21, Tarih.22.07.1923.
• DAB Cumhuriyet Arşivi, Kararlar Dair Başkanlığı (1920-1928), Yer.20-58-8, Tarih.12.09.1926.
• DAB Cumhuriyet Arşivi, Kararlar Dair Başkanlığı (1920-1928), Yer.23-11-15, Tarih.27.02.1927.
• DAB Cumhuriyet Arşivi, Kararlar Dair Başkanlığı (1920-1928), Yer.23-18-13, Tarih.20.03.1927.
• DAB Cumhuriyet Arşivi, Kararlar Dair Başkanlığı (1920-1928), Yer.25-44-1, Tarih.13.07.1927.
• DAB Cumhuriyet Arşivi, Kararlar Dair Başkanlığı (1920-1928), Yer.25-46-7, Tarih.11.08.1927.
• DAB Cumhuriyet Arşivi, Kararlar Dair Başkanlığı (1920-1928), Yer.1-2-13, Tarih.14.11.1928.
• DAB Cumhuriyet Arşivi, Muamelat Genel Müdürlüğü, Yer.83-547-10, Tarih.25.12.1927.
• AKŞIN, Aptülahat: Atatürk’ün Dış Politika İlkeleri ve Diplomasisi, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara, 1991.
• ATAY, Mehmet: “Stratejik Ulusal Güvenlik İstihbaratı”, Strateji Dergisi, S. 96/1, Ankara 1996.
• AVŞAR, Servet: “Birinci Dünya Savaşı’nda Casusluk Okulları, Casusluk Uygulamaları ve Osmanlı Devleti’nin Casusluğu Önleme Faaliyetleri”, Stratejik ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, C. 2, S. 3, Kasım 2018.
• AYDIN, Nurullah: Osmanlı İmparatorluğu’nda İstihbarat, İstanbul, 2015.
• AYSAL, Necdet: “Çöküşten Mütarekeye Osmanlı’da Haberalma”, Atatürk Yolu Dergisi, S. 40, Kasım 2007.
• ERBAŞ, Sadık: “Nihad (Anılmış) Paşa’nın Elcezire Cephe Komutanlığı ve Yargılanması Meselesi”, Cumhuriyet Tarihi Araştırmaları Dergisi, Yıl 2018, C. 14, S. 28
• FIRRO, Kais M.: A History of the Druzes, Leiden, 1992.
• GÖRGÜLÜ, İsmet: On Yıllık Harbin Kadrosu, Ankara, 1993.
• HIÇYILMAZ, Ergun: Teşkilat-ı Mahsusa’dan MİT’e, İstanbul, 1990.
• KELEŞYILMAZ, Vahdet: Teşkilat-ı Mahsusa’nın Hindistan Misyonu (1914-1918), Ankara, 1999.
• NAJJAR, Kefah Ahmed: “Kahire’deki İngiliz İstihbarat Dairesi’nin (Arap Bürosu) Şerif Hüseyin Ayaklanması’ndaki Rolü 1916-1918”, II. Uluslararası Demokrasi Sempozyumu Emperyalizm, Hegemonya ve İstihbarat Faaliyetleri, 30 Kasım-2 Aralık 2017 Giresun, AAM Yayınları, Ankara, 2019.
• OKUR, Mehmet Akif: “Emperyalizmin Ortadoğu Tecrübesinden Bir Kesit: Suriye'de Fransız Mandası”, Bilig, Kış 2009, S. 48.
• PEHLIVANLI, Hamit: “Eski Türkler ve Selçuklularda İstihbaratçılık”, Türkler, C. 5, Ankara, 2002.
• PEHLIVANLI, Hamit: “Teşkilat-ı Mahsusa’dan Milli Emniyet Hizmetleri’ne” Strateji Dergisi, S. 96/1, Ankara 1996.
• POLAT, Ü. Gülsüm: “Milli Mücadele Sürecinde Mısır ile Kurulan Bağ ve “Kemalist Propaganda” Algısı”, Akademik Ortadoğu, C.8 (1), 2013.
• POLAT, Ü. Gülsüm: “Türk-Alman Propagandası Karşısında Arap Bürosu’nun Kuruluşu”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, C. XXVI, Mart 2010, S. 76.
• SONYEL, Salâhi: Kurtuluş Savaşı Günlerinde İngiliz İstihbarat Servisi’nin Türkiye'deki Eylemleri, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara, 1995. SÖKMEN, Tayfur: Hatay’ın Kurtuluşu İçin Harcanan Çabalar, Ankara, 1992.
• UMAR, Ömer Osman: “Suriye’de Kurulan Kuvayı Milliye Teşkilatı ve Üyeleri”, Türk Dünyası Araştırmaları Dergisi, S. 121, 1999.
• UMAR, Ömer Osman: Türkiye-Suriye İlişkileri 1918-1940, Elazığ, 2003.
• ÜNALP, F. Rezzan: Birinci Dünya Savaşı’nda Osmanlı Devleti’nin Kuzey Afrika'ya Yönelik Faaliyetleri, Basılmamış Doktora Tezi, Gazi Üniversitesi SBE, Ankara, 2010. PEHLIVANLI, Hamit: “İstihbarat Teşkilatı (Atatürk Dönemi)”, Atatürk Ansiklopedisi, https://ataturkansiklopedisi.gov.tr