HAŞHAŞ SORUNU VE TÜRK DİPLOMASİSİNDEKİ YERİ (OSMANLI'DAN 1980'E KADAR)

Yıl 2022, Cilt: 132 Sayı: 260, 41 - 78, 09.12.2022

Ahmet Coşkun Tekin , Sabit Dokuyan

https://doi.org/10.55773/tda.1173486

Cited By: 1

Öz

Haşhaştan elde edilen afyon, tıbbi amaçlarla kullanılmasının yanı sıra uyuşturucu hammaddesi olarak da kullanılmaktadır. Afyon ve buna bağlı üretilen uyuşturucu maddelerinin kullanımı toplum sağlığını olumsuz etkilemektedir. Haşhaş ekimi ve afyon üretiminde 20. yüzyıl başlarına kadar yasak durumu söz konusu olmamıştır. Ancak tüm dünyada afyon ve afyondan üretilen uyuşturucu maddelerin kullanımının artmasından dolayı ortaya çıkan rahatsızlık, haşhaş ekimi ve afyon üretimi konusunda tedbir alınması gerekliliğini ortaya çıkarmıştır. Bu konuda alınan tedbir kararları Anadolu’daki en önemli tarımsal gelir kaynağı olan haşhaş üretimini olumsuz etkilemiştir. Haşhaş üretimi uluslararası alanda bir sorun teşkil etmiş ve Türkiye’ye diplomatik baskı uygulanmıştır. Türkiye’ye karşı sergilenen tutum nedeniyle sosyal, ekonomik ve siyasi anlamda sorunlar yaşanmıştır. Bu çalışmada haşhaşın tüm dünyada sorun olarak görülmeye başlanmasından 1980 yılına kadar Türkiye’ye uygulanan diplomatik baskılar değerlendirilmiştir. Yapılan baskılar sonucunda haşhaş ekimi ve afyon üretimine dair yapılan kısıtlamaların kamuoyuna yansımaları, halkın tepkisi, yaşanan kayıpların boyutları, ülke içi siyasette sergilenen tutum belirlenmeye çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

haşhaş Sorunu, Afyon Üretimi, Türkiye, ABD, Diplomasi

Kaynakça

• AKBULUT, İlhan, "Ülkemizde Uyuşturucu Maddeler Sorunu", Journal of Istanbul University Law Faculty ,55.3, 111-142. 1997.
• Akşam, 11 Ağustos 1931.
• Akşam, 7 Kânunusani 1931.
• ALTAN, Suna. "Cenevre Afyon Konferansları ve Türkiye’nin Tutumu.", Çanakkale Araştırmaları Türk Yıllığı, 17.26, 45-70. 2019.
• ALTAN, Suna. "Demokrat Parti Dönemi Afyon Üretim Ve Ticareti." Ekonomik ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, 17 (2) , 327-342. 2021.
• ALTAN, Suna. Osmanlı’dan Türkiye Cumhuriyeti’ne Haşhaş: Ekonomik ve Siyasi Boyutlarıyla (1909-1950) Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Doktora Tezi, Ankara, 2018.
• Atılım Dergisi, Haziran 1974.
• AYDIN, Suavi – TAŞKIN, Yüksel. 1960’tan Günümüze Türkiye Tarihi, 6. Bs. İletişim Yayınları, İstanbul, 2018.
• BAŞLAMIŞLI, Macide. “ABD’nin Türkiye’ye Yönelik Ambargo Kararına İlişkin Haşhaş Sorunu Yerine 1974 Kıbrıs Krizini Ön Plana Çıkarma Girişimi” Asia Minor Studies, Cilt:9 Sayı:1, 695-712, 2021.
• BCA: Kurum: 30-18-1-2 Yer Bilgisi: 361-178-6
• BCA: Kurum: 30-18-1-2 Yer Bilgisi: 375-171-3
• BCA: Kurum: 30-10-0-0 Yer Bilgisi: 178-230-8
• BCA: Kurum: 30-10-0-0 Yer Bilgisi: 180-243-7
• BCA: Kurum: 30-10-0-0 Yer Bilgisi: 180-243-8
• BCA: Kurum: 30-10-0-0 Yer Bilgisi: 180-244-11
• BCA: Kurum: 30-18-1-2 Yer Bilgisi: 101-28-1
• BCA: Kurum: 30-18-1-2 Yer Bilgisi: 101-28-3
• BCA: Kurum: 30-18-1-2 Yer Bilgisi: 20-33-4
• BCA: Kurum: 30-18-1-2 Yer Bilgisi: 23-65-16
• BCA: Kurum: 30-18-1-2 Yer Bilgisi: 252-43-15
• BCA: Kurum: 30-18-1-2 Yer Bilgisi: 277-9-13
• BCA: Kurum: 30-18-1-2 Yer Bilgisi: 278-10-3
• BCA: Kurum: 30-18-1-2 Yer Bilgisi: 279-18-19
• BCA: Kurum: 30-18-1-2 Yer Bilgisi: 285-58-4
• BCA: Kurum: 30-18-1-2 Yer Bilgisi: 316-42–17
• BCA: Kurum: 30-18-1-2 Yer Bilgisi: 323-76-16
• BCA: Kurum: 30-18-1-2 Yer Bilgisi: 375-171-18
• BCA: Kurum: 30-18-1-2 Yer Bilgisi: 381-270-8
• BCA: Kurum: 30-18-1-2 Yer Bilgisi: 91-53-14
• BCA: Kurum: 30-18-1-2 Yer Bilgisi: 99-72-3
• BCA: Kurum: 30-18-1-2 Yer Bilgisi: 99-73-11
• BCA: Kurum: 30-18-1-2 Yer Bilgisi:378-217-17
• Burak Çıtır, "Uluslararası Afyon Anlaşmalarında Osmanlı İmparatorluğu." Sosyal ve Kültürel Araştırmalar Dergisi (SKAD) 1.1, 17-47. 2015.
• CHP (Cumhuriyet Halk Partisi), Ak Günlere, Cumhuriyet Halk Partisi 1973 Seçim Bildirgesi, Cumhuriyet Halk Partisi. Ankara, 1973.
• Cumhuriyet Senatosu Tutanak Dergisi, 17 Ağustos 1971.
• Cumhuriyet Senatosu Tutanak Dergisi, 07 Şubat 1972.
• Cumhuriyet Senatosu Tutanak Dergisi, 29 Mayıs 1973.
• Cumhuriyet Senatosu Tutanak Dergisi, 08 Mayıs 1974.
• Cumhuriyet Senatosu Tutanak Dergisi, 01 Kasım 1974.
• Cumhuriyet, 01 Ocak 1975.
• Cumhuriyet, 8 Ağustos 1976.
• Cumhuriyet, 15 Ağustos 1976.
• Cumhuriyet, 17 Ağustos 1977.
• Cumhuriyet, 19 Ağustos 1977.
• Cumhuriyet, 03 Ekim 1977.
• Cumhuriyet, 04 Ekim 1977.
• Cumhuriyet, 27 Ekim 1977.
• ÇELENK, Serpil – AKTUZLU, Faruk.“Haşhaş Sorunu”. Kimya Mühendisliği Mecmuası, 7(64). 1974.
• ÇOLAK, Filiz, "Anadolu’da Afyon Ziraatı ve Ticaretine Dair İzlenimler." The Journal of Academic Social Science Studies 6, 513-529. 2013.
• Devlet, 05 Temmuz 1971.
• Devlet, 09 Eylül 1974.
• Devlet, 04 Kasım 1974.
• Dışişleri Bakanlığı, Dışişleri Bakanlığı Belleteni, Sayı: 88, Ankara, 1972.
• DİLMEN, Yavuz. “Türkiye’de ve Dünyada Afyon Alkaolidleri”, Pharmacia Dergisi, 4(7). 1982.
• DPT (Devlet Planlama Teşkilatı), Sanayi Bitkileri Yağlı Tohumlar Raporu, Devlet Planlama Teşkilatı. Ankara, 1977.
• EROL, Ayşe Fatma – YANIK, Erman. "Haşhaş Bitkisinin Anadolu Kültüründeki Yeri ve İzleri." Milli Folklor 16.124, 202-212. 2019.
• Feroz Ahmad, Demokrasi Sürecinde Türkiye (1945-1980). 4. Bs. Hil Yayınları, İstanbul, 2010.
• Hakimiyeti Milliye, 11 Haziran 1933.
• INFO Türk Ajansı, Emperyalizmin Türkiye Üzerine Oyunları: 1 “Haşhaş Tuzağı”, Brüksel: Aktüel Belgeler Dizisi. 1974.
• İlke Dergisi, Ağustos 1974.
• İşçi Gazetesi, 04 Mart 1974.
• İşçi Gazetesi, 11 Temmuz 1974.
• Kitle Gazetesi, 16 Temmuz 1974.
• Kurtuluş, 10 Temmuz 1974.
• Millet Meclisi Tutanak Dergisi, 02 Temmuz 1974.
• Milliyet, 10 Temmuz 1971.
• Milliyet, 30 Haziran 1971.
• Milliyet, 5 Şubat 1972.
• Milliyet, 29 Nisan 1973.
• Milliyet, 09 Ekim 1973.
• Milliyet, 12 Ekim 1973.
• Milliyet, 24 Kasım 1973.
• Milliyet, 21 Mart 1974.
• Milliyet, 22 Mart 1974.
• Milliyet, 25 Mart 1974.
• Milliyet, 08 Haziran 1974.
• Milliyet, 03 Temmuz 1974.
• Milliyet, 06 Temmuz 1974.
• Milliyet, 8 Temmuz 1974.
• Milliyet, 07 Kasım 1974.
• Milliyet, 09 Temmuz 1974.
• Milliyet, 10 Ekin 1974.
• Milliyet, 10 Mart 1974.
• Milliyet, 10 Mayıs 1974.
• Milliyet, 10 Temmuz 1974.
• Milliyet, 11 Temmuz 1974.
• Milliyet, 12 Temmuz 1974.
• Milliyet, 14 Temmuz 1974.
• Milliyet, 15 Haziran 1974.
• Milliyet, 15 Mart 1974.
• Milliyet, 15 Şubat 1974.
• Milliyet, 16 Temmuz 1974.
• Milliyet, 17 Aralık 1975.
• Milliyet, 23 Temmuz 1975.
• Milliyet, 04 Ağustos 1976.
• Milliyet, 01 Kasım 1976.
• Milliyet, 28 Haziran 1976.
• Milliyet, 24 Eylül 1977.
• Milliyet, 17 Aralık 1977.
• Milliyet, 4 Şubat 1978.
• Milliyet, 19 Ağustos 1978.
• Milliyet, 29 Ağustos 1979.
• Milliyet, 29 Mayıs 1980.
• NEZİROĞLU, İrfan - YILMAZ, Tuncer, Hükümetler-Programları ve Genel Kurul Görüşmeleri (Cilt 5). TBMM Basım Evi, Ankara, 2013.
• OKUMUŞ, Nuray. Türk-Amerikan İlişkilerinde Haşhaş Ekim Krizi(1968-1975), Atatürk Araştırma Merkezi Başkanlığı, Ankara, 2020.
• ORAN, Baskın, Dönemin Bilançosu, (Editör: Baskın Oran). Türk Dış Politikası Kurtuluş Savaşından Bugüne Olgular, Belgeler, Yorumlar (1919-1980) (Cilt 1), (15. Bs. İletişim Yayınları, İstanbul, 2009.
• ÖRMECİ, Ozan. “Türk-Amerikan İlişkilerinde 8 Büyük Kriz” International Journal of Economics Administrative and Social Sciences, 3 (2), 63-84. 2020.
• Resmi Gazete, 08 Haziran 1933.
• Resmi Gazete, 28 Ağustos 1933.
• Resmi Gazete, 13 Temmuz 1938.
• Resmi Gazete, 03 Temmuz 1943.
• Resmi Gazete, 19 Haziran 1945.
• Resmi Gazete, 28 Mayıs 1947.
• Resmi Gazete, 29 Mart 1950.
• Resmi Gazete, 25 Nisan 1951.
• Resmi Gazete, 30 Haziran 1971.
• Resmi Gazete, 01 Temmuz 1974
• Resmi Gazete, 11 Şubat 1977
• Resmi Gazete, 11 Ağustos 1977.
• SARIGÜZEL, Murat. “Küresel Uyuşturucu Kontrol Sistemi Ve Türkiye”, International Social Mentality and Researcher Thinkers Journal, (Issn:2630-631X) 7(40): 120-137.2021.
• TAŞLIGİL, Nuran – GÜVEN, Şahin. "Tarihsel Süreçte Haşhaş (Papaver somniferum L.) ve Afyon." Tarih Okulu Dergisi (TOD), 163-196, 2018.
• TAŞLIGİL, Nuran – GÜVEN, Şahin. “Stratejik Bir Tarım Ürünü Olan Haşhaş ve Bundan Elde Edilen Ürünlerin Uluslararası Arenadaki Durumu”, Stratejik ve Sosyal Araştırmalar Sempozyumu Bildiriler Kitabı, İstanbul, 03 - 05 Mayıs 2018.
• TBMM Tutanak Dergisi, 15 Mart 1977.
• TBMM Tutanak Dergisi, 19 Eylül 1978.
• The New York Times, 1 Ağustos 1974.
• The New York Times, 22 Ağustos 1974.
• TMMOB Ziraat Mühendisleri Odası 20. Genel Kurul Çalışma Raporu (25-26 Şubat 1974), TMMOB Ziraat Mühendisleri Odası. Ankara.
• TMMOB Ziraat Mühendisleri Odası 21. Genel Kurul Çalışma Raporu, 24-25 (24-25 Şubat 1975). TMMOB Ziraat Mühendisleri Odası. Ankara.
• TMMOB Ziraat Mühendisleri Odası, 19. Genel Kurul Çalışma Raporu (19-20 Şubat 1973). TMMOB Ziraat Mühendisleri Odası, Ankara.
• TMMOB Ziraat Mühendisleri Odası, 1972 Yılı Çalışma Programı, Şark Matbaası, Ankara, 1972.
• TMMOB Ziraat Mühendisleri Odası, Haşhaş Ekiminin Yasaklanması Hakkındaki Görüş ve Önerileri, Ankara, 1974.
• TMO (Toprak Mahsulleri Ofisi) Genel Müdürlüğü, Haşhaş ve Alkaloid İşleri Daire Başkanlığı, Haşhaş ve Alkaloid İşleri, Ankara, 2014.
• TUNCER, Huner, İki Darbe Arasında Türk Dış Politikası (1971-1980), 1. Bs. Kaynak Yayınları, İstanbul, 2014.
• Ulus, 23 Mart 1950.