27 MAYIS 1960 ASKERİ DARBESİ, DARBE SÜRECİNDE SİLAHLI KUVVETLER İÇİNDEKİ BÖLÜNME VE REKABET

Yıl 2023, Cilt: 134 Sayı: 264, 1 - 42, 24.07.2023

Yaşar Ertürk

https://doi.org/10.55773/tda.1121453

Öz

29 Ekim 1923’de Cumhuriyetin ilan edilmesi ve Mustafa Kemal Atatürk’ün Cumhurbaşkanı seçilmesiyle 622 yıllık Osmanlı Mutlak Monarşisi sona ermiştir. Atatürk’ün 3 Eylül 1923’de kurduğu Cumhuriyet Halk Partisi tek partili sistemde 1950 yılına kadar iktidarda kaldı. Arada çok partili denemeler olmuşsa da sisteme tehdit olarak algılanarak kapatılmışlardır. 1945’de II.Dünya Savaşı’nın bitmesi ve Batı’nın da dayatmasıyla çok partili sisteme geçilmiş ve o yıl yapılan seçimlerde şaibeli de olsa CHP iktidar olmuştur. Ancak CHP’den kopan Eski Başbakan Celal Bayar ve Ege Bölgesinin güçlü simalarında Adnan Menderes’in kurduğu Demokrat Parti güçlü bir şekilde muhalefet etmekteydi

1950 yapılan seçimde Demokrat Parti iktidar oldu ve 1954 ile 1957 seçimlerinde de iktidarını kordu. DP iktidarının son döneminde üniversitelerde başlayan eylemler ile CHP’ye karşı iktidarın sertleşmesi, gerginliği giderek tırmandırdı. Türk Silahlı Kuvvetleri içinde de alt ve orta rütbedeki subaylar, iç siyasetteki olaylara ve her iki partinin çekişmesine taraf olarak, ordu içinde gizlice örgütlenmeye başladılar. Alt ve orta kademe subayların oluşturduğu bu örgütlenme, İttihat ve Terakki üyesi genç subayların gizliden teşkilatlanmasına bu yönüyle benzemektedir.

TSK içinde iktidar muhalifi birçok örgüt birleşerek, 27 Mayıs 1960’da Askeri Darbe yaparak Cumhurbaşkanı Celal Bayar, Başbakan Adnan Menderes, Bakanlar, Genel Kurmay Başkanı, milletvekilleri, birçok general, ve bürokratı tutukladı. Yassıada’da yapılan yargılamalarla; Başbakan Adnan Menderes, Dışişleri Bakanı Fatin Rüştü Zorlu ve Maliye Bakanı Hasan Polatkan idam edilmiş, diğerleri de çeşitli hapis cezalarına çarptırılmışlardır. Darbeci askerlerin darbe argümanları hep aynı olmuştur, “vatanı kurtarmak.” Bu eskimeyen İTC’nin söylev ve söylemleri biraz şekil değiştirerek, kurtarıcı tabip, memleketin asıl sahipleri rolüyle Cumhuriyet Tarihi boyunca devam edecektir.

Anahtar Kelimeler

Demokrat Parti (DP), Cumhuriyet Halk Partisi (CHP), Milli Birlik Komitesi (MBK), Darbe, İhtilal, Gizli Örgüt

Kaynakça

• Alper Mumyakmaz, Türkiye’nin Demokratikleşme Sürecinde Darbe, Ordu ve Vesayet, Toplum ve Kültür Araştırmaları Dergisi, Sayı: 4, Yıl:2019
• Ali İhsan Göğüş, Hep İsmet Paşa’nın Yanında, Remzi Kitapevi, İstanbul, 2008
• Alper Görmüş, Eski Deniz Kuvvetleri Komutanı Özden Örnek’e ait Darbe Günlükleri Tam Metin İmaj ve Hakikat, Bir Kuvvet Komutanının Kaleminden Türk Ordusu, Etkileşim Yay., İstanbul, 2012
• Ayşe Hür, Türkiye’nin Kısa Bir Askeri Darbe Tarihi, Radikal Gazetesi, 23/09/2012
• Cüneyt Arcayürek, Derin Devlet 1950-2007, Detay Yay., 5.Baskı, İstanbul, 2007
• Ebru Gençalp, 27 Mayıs 1960 Darbesi ve Basındaki Yansımaları, Adnan Menderes Üni, Uluslararası Darbeler Sempozyumu, Aydın, 2017
• Erdoğan Günal, Türkiye’ye Demokrasinin Yüzyıllık Serüveni, Karkuru Yay., İstanbul, 2009
• Feroz Ahmet, Bir Kimlik Peşinde Türkiye, Bilgi Üni.Yay., İstanbul, 2006
• Hasan Taner Kerimoğlu, İmparatorluktan Cumhuriyete Türkiye’de Askeri Darbeler ve Toplum, Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi Journal Of Modern Turkish History Studies XX/Özel Sayı (2020)
• Hasan Tunç, Türkiye’de Askeri Darbeler, Muhtıralar ve Sivil Toplum Kuruluşlarının Tepkisi, Selçuk İni Hukuk Fak. Dergisi, Cilt:6, Sayı:1-2-, Konya, 1996
• Hikmet Özdemir, Türkiye Cumhuriyeti, İz Yay., İstanbul, 1995
• Hikmet Özdemir, Türk Parlamento Tarihi, TBMM Kültür ve Sanat Yay., Ankara, 2014
• Hüseyin Bağcı, Demokrat Parti Dönemi Dış Politikası, İmge Yay., Ankara, 1990
• İbrahim Metin, İhtilalcılar Hesaplaşıyor, 27 Mayıs Ondörtler ve Dündar Taşer, Bilge Kültür Sanat Yay., 2012, s.13
• J.C.Hurewitz, Ortadoğu Siyaset: Askeri Boyutu, Pall Mall Yay., Londra, 1969
• Mehmet Zeki Duman, Türkiye’de Ordu-Siyaset İlişkileri ve Askeri Darbelerin İdeolojik Kökenleri, DergiPark, Cilt: 6, Sayı:20, İstanbul, Yıl:2019
• Osman Ağır, Türkiye’de Askeri Darbeler Karşısında Siyaset Kurumunun Tutumu, DergiPark, Cilt:15, Sayı:1, İstanbul, Yıl:2018
• Örsel Öymen, Bir İhtilal Daha Var,(1908-1980), İstanbul, 1986
• Şevket Süreyya Aydemir, İhtilalin Mantığı ve 27 Mayıs İhtilali, İstanbul, 2007
• Sinan Akşin, vd., Yakınçağ Türkiye Tarihi (1908-1980), Milliyet Yay., İstanbul, 1989
• Talat Aydemir, Talat Aydemir’in Hatıralarım, YKB Yay., İstanbul, 2020
• Orhan Erkanlı, Anılar, Sorunlar, Sorumlular, Baha Matb., İstanbul, 1982
• Ömer Aslan, 15 Temmuz Sonrası Askeri Eğitimin Demokratikleşmesi: Fırsatlar, Riskler ve Yol Haritası, Liberal Düşünce Dergisi, Yıl 22, Sayı 85, Kış 2017
• Ümit Özdağ, Menderes Döneminde Ordu-Siyaset İlişkileri ve 27 Mayıs İhtilalı (yayınlanmamış doçentlik takdim tezi, 1993) Vatan Gazetesi, 12 Eylül 1963
• Yazgülü Aldoğan, “İhtilalci Bolluğu”, Hürriyet, 24 Mayıs 1986
• Yeşim DEMİR, Albay Talat Aydemir’in Darbe Girişimleri, DergiPark, Cilt 5, Sayı 13, İstanbul, 2006, (ÇTTAD, V/12, 2006/Bahar)