Türk Kadınlarının Siyasi Haklarını Almalarının Basına Yansıması

Yıl 2023, Cilt: 134 Sayı: 265, 249 - 270, 10.10.2023

Mervenur Tuzak

https://doi.org/10.55773/tda.1247928

Öz

Kadınlar tarih boyunca yaşam şartlarının bütün zorluklarına rağmen varlıklarını devam ettirmişlerdir. Kadınların varlıklarını devam ettirebilmeleri ise hep mücadele etmeleriyle mümkün olmuştur. Mücadele ettikleri kişiler ve olaylar toplumdan topluma değişiklik göstermiştir. Türk toplumuna bakıldığında ise İslamiyet öncesinde kadınların ata bindiği, kılıç kullandığı hatta düşmanla savaştığı görülmektedir. Yerleşik bir yaşam ve İslam dinine geçilmesiyle birlikte Türk kadınları toplumsal yaşamda daha pasif hale gelmişlerdir. Modernleşme ile birlikte kadın hakları ve kadınların sosyal yaşam içerisindeki yerleri tartışılmaya başlanmıştır. Bu süreçler ardından Türkiye’de Cumhuriyetin ilanı sonrasında Türk kadınlarının toplumsal ve siyasi yaşam içerisindeki rolü dikkat çekmiştir. Kadınların sosyal, ekonomik ve siyasal yaşamda yer edinebilmeleri ise bir mücadele anlamına gelmiştir. Gerçekleştirilen bütün mücadelelerle Türk kadınlarının, 1930 ve 1933 tarihlerinde siyasal yaşamda söz sahibi olabilmeleri ardından siyasi haklarını tam anlamıyla 1934 yılında almışlardır. Bu çalışma, Türk kadınlarının seçme ve seçilme hakkını almalarının dönemin Türk ve yabancı basınına nasıl yansıdığını incelemiştir.

Anahtar Kelimeler

Türk Kadını, Kadın Hakları, Türk Kadınlar Birliği, Seçme ve Seçilme Hakkı, Basın

Kaynakça

• Arşiv Belgeleri
• Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi, F. 490-1-0-0-, K. 2, G. 9, S. 15.
• TBMM Zabıt Ceridesi, Devre 3, Cilt 17, İçtima 3, 20 Mart 1930.
• TBMM Zabıt Ceridesi, Devre 3, Cilt 18, İçtima 3, 3 Nisan 1930.
• TBMM Zabıt Ceridesi, Devre 4, Cilt 17, İçtima 2, 26 Ekim 1933.
• TBMM Zabıt Ceridesi, Devre 5, Cilt 27, İçtima 4, 7 Kasım 1938.
• Kitaplar ve Makaleler
• ACAR, Hasan: Türk Kültür ve Devlet Geleneğinde Kadın, İnsan & İnsan, S 21, 2019.
• Atatürk’ün Söylev ve Demeçleri II (1906-1938), Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1959.
• BALCI, Meral, TUZAK Mervenur: Cumhuriyet’in İlk Yıllarında Nezihe Muhiddin Özelinde Türk Kadınlarının Siyasi Hakları İçin Mücadelesi, Marmara Üniversitesi Kadın ve Toplumsal Cinsiyet Araştırmaları, 2017.
• BEDIR, Ayşe: Türk Kadınının 1930 Belediye Seçimlerine Katılımı ve Bir Amerikan Diplomat Raporuna Yansımaları, Liberal Düşünce Dergisi, S 108, 2022.
• BOLAT, Bengül Salman: 1930- Kadınlara İntihap (Seçme-Seçilme) Hakkı Verilmesine Yönelik Tutumlar, Cumhuriyet Tarihi Araştırmaları Dergisi, S 19, Y 10, 2014.
• CERAN, Nur: The New York Times Gazetesi’nde Türk Kadını (1923-1938), Hacettepe Üniversitesi, Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Enstitüsü, Ankara 2019.
• DOĞAN, Sabiha: Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Aydın Kadınlar Şair ve Yazarlar (1850-1950), Akademik Kitaplar Yayınları, İstanbul 2012.
• DOĞRAMACI, Emel: Türkiye’de Kadının Dünü ve Bugünü, Türkiye İş Bankası Yayınları, 1997.
• GÜL Esin (Übbül): (1901-1990) Türkiye’nin İlk Kadın Muhtarı, Atatürk Ansiklopedisi, https:// ataturkansiklopedisi.gov.tr/bilgi/gul-esin-ubbul-1901-1970-turkiyenin-ilk-kadin-muhtari/, (Erişim Tarihi: 31.01.23).
• GÜNVER, Güneş: Türk Kadınının Muhtarlık ve Köy İhtiyar Heyetlerine Seçme Seçilme Hakkını Kazanması ve Türkiye’nin İlk Kadın Muhtarı Gül Esin (Hanım), ÇTTAD, 2010.
• İNAN, Afet: Tarih Boyunca Türk Kadınının Hak ve Görevleri, Devlet Kitapları, İstanbul 1975.
• İsmet İnönü Konuşma, Demeç, Makale, Mesaj ve Söyleşiler 1933-1938, TBMM Kültür, Sanat ve Yayın Kurulu Yayınları, Ankara 2003.
• KARTAL, Cemile Burcu: Türkiye’de Kadınların İlk Defa Oy Kullandığı 1930 Belediye Seçimlerinde Türk Kadınlar Birliği’nin Faaliyetleri, Üsküdar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, S 3, 2016.
• KAPLAN, Leylâ: Cemiyetlerde ve Siyasî Teşkilatlarda Türk Kadını (1908-1960), Atatürk Araştırma Merkezi, Ankara 1998.
• KIRKPINAR, Leyla: Türkiye’de Toplumsal Değişme, Zeus Kitapevi Yayınları, 2013.
• KURNAZ, Şefika: Yenileşme Sürecinde Türk Kadını, Ötüken Yayınları, İstanbul 2011.
• METINTAŞ, Mustafa Yahya: Nezihe Muhittin ve Türk Kadınının Siyasi Haklar Mücadelesi, Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Türk Dünyası Uygulama ve Araştırma Merkezi Yakın Tarih Dergisi, C 1, S 3, 2018.
• ŞEN, İlken: Atatürk Dönemi Türk Kadınının Değerlendirilmesinde İngiliz Basınından Örnekler (1923-1938), Kütahya Dumlupınar Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi, Kütahya 2019.
• ÖZBUDUN, Sibel: Türkiye’de Kadın Olmak Bir Toplumsal Dönemeç Üzerine Düşünceler, Yazın Dergisi Yayınları, İstanbul 1994.
• ÖZDEMIR, Nuray: Türk Kadınına Milletvekili Seçme ve Seçilme Hakkı Tanınması Üzerine Yapılan Kutlamalar, History Studies, C 6, S 5, 2014.
• ÖZER, Sevilay: Kadınlara Seçme ve Seçilme Hakkı verilmesinin Türk Kamuoyundaki Yankıları, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, S 85, Mart 2013.
• TAŞKIRAN, Tezel: Cumhuriyetin 50. Yılında Türk Kadını Hakları, Cumhuriyetin 50. Yıldönümü Yayınları, 1973.
• TBMM Albümü 1920-2010, 1. Cilt 1920-1950, Ed. Sema Yıldırım, Behçet Kemal Zeynel, TBMM Basın ve Halkla İlişkiler Müdürlüğü Yayınları No:1, 2010.
• TEKINSOY, Betül: Demokrat Parti Döneminde Halk Eğitime Yönelik Bir Teşkilat ve Konya’daki Faaliyetleri: 4-K, ODÜ Sosyal Bilimler Araştırma Dergisi, 11 (1), Mart 2021.
• TÜRKMEN, İsmet: Mustafa Kemal Atatürk Dönemi Türk Modernleşmesinde Kadın Kimliğinin İnşası, Türkiye’de Kadın: Siyasî, Sosyal ve Kültürel Alanda Değişim, Ed. Esma Özdaşlı, TASAV Yayınları, Ankara 2022.
• UĞURCAN, Sema: Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Türk Kadını, Cumhuriyetin 75. Yıldönümü Toplantıları Konferansı Metni, Marmara Üniversitesi Atatürk İnkılâbları Enstitüsü, 1998.
• ÜNAL, Suzan, Türk Kadınının Seçme ve Seçilme Hakkını Kazanması ve Basın, Turkish Studies, S 9/7, 2014.
• YALÇIN Bekir Sıtkı, Gönlüal İsmet, Atatürk İnkılâbı Kanunlar-Kararlar-Tamimler-Bildiriler- Belgeler Gerekçe ve Tutanaklarıyla, Kültür ve Turizm Bakanlığı, Ankara 1984.
• YARAMAN, Ayşegül, Türkiye’de Kadınların Siyasal Temsili, Bağlam Yayınları, İstanbul 1999.
• YILDIZ, Muhammet, Türk Kadınına Muhtar Olma Hakkı Tanıması, Takvim-i Vekayi, C 1, S 1, 2013.
• ZIHNIOĞLU, Yaprak, Kadınsız İnkılap, Metis Yayınları, İstanbul 2003.
• Gazeteler ve Dergiler
• AKMAN, K. E: “Türk Kadını Erile Omuz Omuza”, Türk Dili, 7 İlkkânun 1934.
• Akşam, “Atatürk’e Teşekkür”, 7 Kanunevvel 1934.
• ATAY, Falih Rıfkı: “Kadınlık Günü”, Ulus, 7 İlkkânun 1934.
• Cumhuriyet, 5 Eylül 1930.
• Cumhuriyet, 7 Teşrinievvel 1930.
• Cumhuriyet, “S. Fırkanın İzmir Namzetleri”, 29 Eylül 1930.
• Cumhuriyet, “Hanımların Mitingi”, 13 Nisan 1930.
• Cumhuriyet, “Yeni Şehir Meclisine Kadın Aza Kimler Olacak?”, 16 Temmuz 1930.
• Cumhuriyet, “Fırka Grubunun Dün Verdiği Tarihi Karar”, 5 Birincikânun 1934.
• Cumhuriyet, “Kadınlığın Kutlu Sesi”, 8 Birincikânun 1934.
• Cumhuriyet, “Türk Kadını Haklarının En Büyüğünü Aldı”, 6 Birincikânun 1934.
• Cumhuriyet, “Türk Kadınının Sevinci”, 7 Birincikânun 1934.
• Haber, “Kadınların En Şerefli Günü”, 5 Birincikânun 1934.
• Hakkın Sesi, “Türk Kadını ve Saylavlık”, 11 Aralık 1934.
• Halkın Sesi, “Türk Kadınlığının Şenliği”, 8 Birincikanun 1934.
• Halkın Sesi, “Kadınlar Meb’us Olunca…”, 4 Birincikanun 1934.
• Halkın Sesi, “Türk Kadını Ulusun Mukadderatına Hâkim Olacak”, 5 Birincikanun 1934.
• İkdam, “Türk Kadınlarına İntihap Hakkı Veriliyor”, 25 Mart 1929.
• İkdam, “Kadın Birliğinde”, 3 Mayıs 1929.
• İkdam, 12 Nisan 1929.
• Kurun, “Kadınların Mebus Seçmek, Mebus Seçilmek Hakları Bugün Görüşülecek”, 5 Birincikanun 1934.
• Kurun, “Meclis Dün Yeni Seçim İçin Karar Verdi”, 6 Birincikanun, 1934.
• Kurun, “Türk Kadını Büyük Bir Sevinç İçinde”, 7 Birincikanun 1934.
• Milliyet, “Kadın Birliğinin Dün Verdiği Kararlar”, 2 Kânunuevvel 1929.
• Milliyet, “Kadınlar Muhtar Olacaklar mı?”, 3 Kânunuevvel 1929.
• Milliyet, “Kadınlarımız İntihap Edecekler”, 21 Mart 1930.
• Milliyet, “Teşkilâtı Esasiye Kanununda Tadilat”, 26 Mart 1930.
• Milliyet, “Kadınlar ve İntihap”, 27 Mart 1930.
• Milliyet, “İstanbul Hanımlarının Mitingi”, 12 Nisan 1930.
• Milliyet, “Köylü Kadınlar Muhtar Oluyor-Af Kanunu Çıktı”, 27 Teşrinievvel 1933.
• Milliyet, “Kadınlar İntihap Hakkını Tes’it Edecekler”, 3 Nisan 1930.
• Milliyet, “Kadınlarımız Siyasî Hayata Giriyorlar”, 5 Nisan 1930.
• Milliyet, “Intihabı Yenileme Kararı Bugün Mecliste Verilecek”, 5 Kanunuevvel 1934.
• Milliyet, “Türk Kadınının Yüksek Hakkı”, 6 Kanunuevvel 1934.
• Milliyet, “Türk Kadını Ulu Öndere Minnetlerini Bildirdiler”, 7 Kanunuevvel 1934.
• Resmi Gazete, “Belediye Kanunu”, Sayı 1471, 14 Nisan 1930.
• Resmi Gazete, Sayı 2540, 28 Teşrinievvel 1933.
• Resmi Gazete, Sayı 2877, 11 Kanunuevvel 1934.
• Savaş, “Saylav Seçimi”, 5 İlkkânun 1934.
• Savaş, “Türk Kadınının Hakkı Verildi”, 6 İlkkânun 1934.
• Son Posta, “Meclis Bugün Tarihî Kararını Veriyor”, 5 Birincikânun 1934.
• Son Posta, “Kadın Meb’us ve Halkımız”, 6 Birincikânun 1934.
• Son Posta, “Bugün Kadınların Mitingi Var”, 7 Birincikânun 1934.
• Son Posta, “Kadınlığın Yeni Kazancı”, 9 Birincikânun 1934.
• Son Posta, “Türk Kadınının Büyüklerimize Saygısı”, 15 Birincikanun 1934.
• The Blackwood Times, “Turkish Women”, March 8, 1935.
• The Brownsville Herald, “Turkish Women on the Way”, December 2, 1929.
• The Brownsville Herald, “Turkish Women Given the Ballot”, April 3, 1930.
• The Brownsville Herald, “Turkish Women Held Up As Models For America”, April 15, 1935.
• The Butler County Press, “Turkish Women to Vote”, March 15, 1935.
• The Bozeman Courier, “Turkish Women Fail to Get Vote”, March 26, 1924.
• The Bismarck Tribune, “Turkish Women Plan to Enjoy New Rights”, July 16, 1929.
• The Evening Star, “Turkish Women Plan to Enjoy New Rights”, May 24, 1929.
• The Evening Star, “Seek Vote In Turkey”, June 20, 1927.
• The Evening Star, “Tales of Well Known Folk in Social And Official Life, October 12, 1930.
• The Evening Star, “Turkish Men Envy Women Their Rights”, November 13, 1930.
• The Evening Star, “Turkish Women Get Vote In City”, March 31, 1930.
• The Indianapolis Times, “Turkish Women Will Vote”, December 5, 1934.
• The Washington Times,, “Turkish Women Celebrate Suffrage”, April 15, 1930.
• Türk Dili, “Kadınlarımız da Saylav Seçecek ve Seçilebilecekler”, 5 İlkkânun 1934.
• Türk Dili, “Büyük Ulus Kurultayımız Kararını Verdi”, 6 İlkkânun 1934.
• Türk Sözü, “Kadınlarımız Ulus Evinde Büyük Bir Toplantı Yaparak Aydışlar Söyliyecekler”, 7 Birincikânun 1934.
• The Washington Times, “Women Mark Vote Victory in Istanbul”, March 11, 1935.
• Ulus, “Millet Meclisinin Tarihî Toplantısı”, 6 İlkkânun 1934.
• Ulus, “Türk Kadınlığının Bayram Günü”, 7 İlkkânun 1934.
• Yeni Asır, “Kadınların Saylavlığı Kabul Edildi”, 6 Kânunuevvel 1934.
• Yeni Asır, “Türk Kadını Sevinç İçindedir”, 7 Kânunuevvel 1934.
• Yeni Asır, “Türk Kadınlığının Kıvancı”, 9 Kânunuevvel 1934.
• Vakit, “Kadınlar Belediye Azası Olunca…”, 25 Mart 1930.
• Vakit, “Hazırlık ?”, 31 Mart 1930.
• Vakit, “Kadıköyünde de…”, 20 Teşrinevvel 1930.
• Vakit, “Erkekler, müsterih olunuz!”, 1 Nisan 1930.
• Vakit, “Afet Hanımın Konferansı”, 4 Nisan 1930.
• Vakit, “Hanımlarımız”, 4 Nisan 1930.
• Vakit, “Kadın Erkeğe Mağlup Olmak İçin Yaratılmıştır”, 4 Nisan 1930.
• Vakit, “Hanımlara Beyanname”, 7 Nisan 1930.
• Vakit, “Dünkü Miting”, 12 Nisan 1930.
• Vakit, “İstanbul Umumî Meclisi Azalığına Namzet Gösterilen Hanımlar”, 24 Eylül 1934.
• Vakit, 10 Teşrinevvel 1930.
• Zaman, “Türk Kadını Mebus”, 4 Aralık 1934.