Sırat-ı Müstakim Dergisi’ne Göre 1911 Türkistan Depremi’nde Rusya Müslümanları

Yıl 2023, Cilt: 134 Sayı: 265, 147 - 166, 10.10.2023

Sinan Şahin

https://doi.org/10.55773/tda.1279788

Öz

1911 yılında Orta Asya’da bulunan Issık Gölü’nün doğusunda meydana gelen deprem coğrafi tahribata yol açmakla birlikte pek çok insanın ölmesine, yaralanmasına, yersiz ve yurtsuz kalmasına sebebiyet verdi. Bu depremden en çok zarar görenler bölgede yoğun olarak yaşayan Müslümanlardı. Deprem mağdurlarına yardım etmek amacıyla çeşitli faaliyetlere girişildi. Bu anlamda devlet eliyle olmak üzere gerek Osmanlı ve Rus hükümetleri, gerek bu devletlerde yaşayan Müslüman halk, gerekse yardım etme şuurunu insani bir vazife gören pek çok yerden depremzedelere yardım elleri uzatıldı. Rusya Müslümanları, ulemaları aracılığıyla yardımlarını yaptılar. Rus ve Osmanlı hükümetleri yardımların yapılması amacıyla komisyon kurdular. Depremzedelere yardım toplamak amacıyla girişilen faaliyetler sonucu Osmanlıya bağlı pek çok yerden yardımlar gönderildi. Bununla birlikte depremzedeler yararına olmak üzere İstanbul’da bir konferans düzenlendi. Bu konferansta başta Akçuraoğlu Yusuf (Yusuf Akçura) olmak üzere çok sayıda konuşmacı söz alarak depremin yaralarının bir an önce sarılması için farkındalık oluşturulmaya çalışıldı. Depremzedelere yardım edilmesi konusunda duyarlılık oluşmasında ve yardımların toplanması konusunda en etkin rollerden birini de Sırat-ı Müstakim Dergisi oynadı. Depremzedelere yardım teşebbüsünden bir an bile geri kalmayan dergi, deprem mağdurları için yardım defteri açtığını ilan ederek pek çok yerden yardımların gelmesine vesile oldu. Bütün bu faaliyetlerin dışında depremzedeler için çeşitli isimler tarafından yazılan şiirler de dikkat çekti. Bu şiirlerde depremde yaşanılan zorluklar anlatılarak depremzedeler anılmaya çalışıldı.

Anahtar Kelimeler

Sırat-ı Müstakim Dergisi, Türkistan Depremi, Depremzedeler, Rusya, Osmanlı Devleti.

Kaynakça

• Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA) belgeleri;
• BOA. Bab-ı Ali Evrak Odası (BEO)-3889-291634-1.
• BOA. Bab-ı Ali Evrak Odası (BEO)-3889-291634-2.
• BOA. Bab-ı Ali Evrak Odası (BEO)-3889-291634-3.
• BOA. Hariciye Sefaret (HR. SFR)-(3)-650-12-10.
• BOA. Hariciye Sefaret (HR. SFR)-(04)-372-91.
• BOA. Hariciye Sefaret (HR. SFR)-(04)-627-14-2.
• BOA. Hariciye Sefaret (HR. SFR)-(04)-852-49-3.
• BOA. Hariciye Sefaret (HR. SFR)-(04)-624-14-1.
• BOA. Hariciye Sefaret (HR. SFR)-(04)-402-75.
• BOA. Hariciye Sefaret (HR. SFR)-[phone]-1
• BOA. Hariciye Sefaret (HR. SFR)-[phone]-2
• BOA. Maarif Mektubi Kalemi (MF. MKT)-1168-1.
• BOA. Maarif Mektubi Kalemi (MF. MKT)-1168-39-1.
• BOA. Maarif Mektubi Kalemi (MF. MKT)-1168-39-2.
• BOA. Maarif Mektubi Kalemi (MF. MKT)-1168-39-3.
• BOA. Mabeyn İrade (MB. İ)-150-76.
• BOA. Mabeyn İrade (MB. İ)-150-78.
• Sırat-ı Müstakim Dergisi Belgeleri;
• İSHAK REFET: “Türkistan”, Sırat-ı Müstakim, C. VI, S. 133, İstanbul 1911, s. 39.
• MUSA KAZIM: “Türkistan Felaketi İçin”, Sırat-ı Müstakim, C. V, S. 128, İstanbul 1911, s. 397.
• TEPEDELENLİZADE KAMİL: “Teavün”, (Asya-yı Vusta Felaket-dideleri İçin), Sırat-ı Müstakim, C. VI, S. 135, İstanbul 1911, s. 70.
• Derginin Yazarı Belli Olmayan Belgeleri;
• “Türkistan Hareket-i Arzı”, (Şuun: Türkistan), Sırat-ı Müstakim, C. V, S. 123, İstanbul 1911, s. 319.
• “Türkistan’da Sefalet”, (Şuun), Sırat-ı Müstakim, C. V, S. 125, İstanbul 1911, s. 351-352.
• “Asya-yı Vusta Felaket-zedeganı”, (Şuun), Sırat-ı Müstakim, C. V, S. 126, İstanbul 1911, s. 368.
• “Kafkasya’da İntişar Eden Necat Refikimiz Yazıyor:”, Sırat-ı Müstakim, C. V, S. 127, İstanbul 1911, s. 384.
• “Asya-yı Vusta Felaket-zedeganı Menfaatine Verilen Konferans (Akçuraoğlu Yusuf Bey’in Nutku)”, Sırat-ı Müstakim, C. V, S. 128, İstanbul 1911, s. 397-400.
• “Türkistan Felaket-zedeganına Osmanlı Müslümanlarının Muaveneti”, Sırat-ı Müstakim, C. V, S. 129, İstanbul 1911, s. 414-416.
• “Buhara Emiri’nin Türkistan Felaket-zedeganına İanesi”, (Şuun: Rusya), Sırat-ı Müstakim, C. V, S. 130, İstanbul 1911, s. 432.
• “Zavallı Türkistanlılar İçin”, (Matbuat), Sırat-ı Müstakim, C. VI, S. 131, İstanbul 1911, s. 14.
• Diğer Kaynaklar;
• ABDRACHMATOV, K.E., DJANUZAKOV, K.D., DELVAUX. D: “Active Tectonics and Seismic Hazard of the Issyk-Kul Basin in the Kyrgyz Tian-Shan”, In: Klerkx J., Imanackunov B. (Eds), Lake Issyk-Kul: Its Natural Environment. NATO Science Series (Series IV: Earth and Environmental Sciences), Vol 13, Springer 2002, Dordrecht.
• BİLGE, Mustafa., L: “Alma-Ata”, DİA, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, C. II, Ankara 1989, s. 505-506.
• CARCIONE, J. M., KOZAK, J. T: “The Messına-Reggıo Earthquake of December 28, 1908”, Stud. Geophys. Geod., 52, 2008, pp. 661-672.
• ÇAKIR, Ömer: “II. Meşrutiyet Döneminde Sırat-ı Müstakîm ve Sebîlürreşad Dergilerine Türk Dünyasından Gönderilen Bazı Bazı Mektuplar”, Çankırı Karatekin Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, C. 5, S. 1, Aralık 2019, s. 237-246.
• DAYANÇ, Muharrem: “Balıkesir ile Türkistan’da Deprem ve Tevfik Fikret’e Sitem”, Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, C. 8, S. 2, 2007, s. 123-140.
• DELVAUX, D., ABDRAKHMATOV, K. E., LEMZIN, I. N., STROM, L: “Landslıdes and Surface Breaks of the 1911 Ms 8.2 Kemin Eartquake (Kyrgyzstan)”, Russian Geology and Geophysics, V. 42, No 10, 2001, pp. 1583-1592.
• EFE, Adem: “Sebilürreşad”, DİA, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, C. XXXVI, Ankara 2009, s. 251-253.
• HUYUGÜZEL, Ömer Faruk: “YALÇIN, Hüseyin Cahit”, DİA, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, C. XLIII, Ankara 2013, s. 300-301.
• KUR’AN-I KERİM MEALİ, (Haz. Halil Altuntaş-Muzaffer Şahin), Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, Ankara 2011.
• KYZY, B. A: “Çarlık Rusya Döneminde Kırgızistan’daki Eğitim Kurumları ve Durumları”, Oş Devlet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi İlmi Dergisi, S. 20-21, 2015, s. 289-314.
• MIKHAILOVA, N. N., MUKAMBAYEV, A. S., ARISTOVA, I. L., KULIKOVA, G., ULLAH, S., PILZ M., BINDI, D: “Central Asia Earthquake Catalogue from Ancient time to 2009”, Annals of Geophysıcs, 58/1, 2015, pp. 1-9.
• PAKALIN, Mehmet Zeki: Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü I-II, İstanbul 1983.
• TAŞAĞIL, Ahmet: “Isık Göl”, DİA, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, C. XIX, Ankara 1999, s. 135-137.
• TOSUN, Bekir: “Direklerarası”, DİA, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, C. IX, Ankara 1994, s. 367-368.
• YÜCE, Nuri: “Akçura, Yusuf (1876-1935)”, DİA, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, C. II, İstanbul 1989, s. 228-229.