TÜRK DEMOKRASİSİNİN GELİŞİM SEYRİNİ KARŞIT İDEOLOJİLİ KOALİSYONLAR ÜZERİNDEN İNCELEME

Yıl 2024, Cilt: 136 Sayı: 268, 69 - 98, 29.02.2024

Selim Çakır Ümmühan Kaygısız

https://doi.org/10.55773/tda.1349872

Öz

Kişilere, gruplara veya kurumlara yön veren, fikirler kümesi olarak tanımlanabilen ideolojiler siyaset bilimi içerisinde en fazla yer bulan konulardan bir tanesidir. Öyle ki devlet, demokrasi, meşruiyet ve daha birçok konuyu açıklamada başvurulan bir referanstır. Çalışmada, karşıt ideolojilere sahip olan partilerin 60’lı, 70’li ve 90’lı yıllarda kurmuş oldukları koalisyonların oluşum sürecini ve koalisyonların işleyişlerindeki farkları görmek mümkündür. Karşıt ideolojiler anlamında Cumhuriyet Halk Partisi (CHP) ile Adalet Partisinin (AP) kurmuş oldukları koalisyon hükümeti, CHP’nin içinde bulunduğu Yeni Türkiye Partisi (YTP) ve Cumhuriyetçi Köylü Millet Partisiyle (CKMP) birlikte kurulan koalisyon hükümeti, CHP ve Milli Selamet Partisi (MSP) koalisyonu, Doğru Yol Partisi (DYP) ile Sosyal Demokrat Halkçı Parti (SHP) koalisyonu, son olarak da Demokratik Sol Parti (DSP), Milliyetçi Hareket Partisi (MHP) ve Anavatan Partisi'nin (ANAP) koalisyonu incelenmiştir. Bu dönemlerde liderlerin ve partilerin tutum ve davranışları, seçmenin tercihleri önemli bir unsur olarak ortaya konmuştur. Kapsamlı bir literatür taraması yapılmış, bilhassa TBMM Kütüphanesi Açık Erişim Koleksiyonu her siyasal parti ile ilgili araştırmada ana kaynak olarak incelenmiştir. Ele alınan konu, sadece birbirine karşıt olan partilerin kurmuş oldukları koalisyonlardır. Bu çalışmada incelenen koalisyon dönemleri içerisinde koalisyon ortaklarının daha çok hangi konularda uzlaştıkları ve hangi konularda uzlaşamadıkları üzerinde durulmuştur. Tarihsel süreç içerisinde dönemin siyasal, toplumsal ve ekonomik olaylarına kısaca değinilmiştir. Çalışma uzlaşma kültürü ve demokrasi açısından değerlendirilerek sınırlandırılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Koalisyon, Uzlaşma Kültürü, Demokrasi, Siyasi İdeolojiler, Siyasi Partiler.

Kaynakça

• Ahmad, Feroz. Demokrasi Sürecinde Türkiye (1945-1980). İstanbul: Hil Yayınları, 2010.
• Alpan, Rabia Bahar. “Türkiye’de Koalisyon Yönetimleri ve Dyp-Shp Örneği.” Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir. 1994.
• Altan, Cemal. “Doğru Yol Partisi”. içinde İttihat Ve Terakkiden Günümüze Siyasal Partiler, Ed. Turgay Uzun. Ankara: Orion Kitapevi, 2010.
• Anabritannica Genel Kültür Ansiklopedisi. Yeni Türkiye Partisi. İstanbul: Anabritannica Genel Kültür Ansiklopedisi, Cilt: 22, 2004.
• Aslan, Seyfettin. “Türkiye’de Modern Siyasal Düşünce”. içinde Osmanlıdan Cumhuriyete Türkiye’de Siyasal Hayat. Der. Ahmet Karadağ. Ankara: Orion Kitapevi, 2013.
• Atabeyoğlu, Cengiz. Hürriyet 1975 Ansiklopedik Yıllığı. İstanbul: Hür Ofset Matbaası, 1975.
• Ateş, Hamza ve Dinç Güzel, Handan: “Türkiye’de Sol Partilerin Kamu Yönetimi Anlayışları", Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 1, Sayı: 4, (2017).
• Ayata, Ayşe Güneş. CHP (Örgüt Ve İdeoloji). Ankara: Gündoğan Yayınları, 1992.
• Aydın, Suavi ve Yüksel Taşkın. 1960’tan Günümüze Türkiye Tarihi. İstanbul: İletişim Yayınları, 2014.
• Aydoğdu, Yasin. Seçim Sistemleri ve Türkiye. Ankara: Adalet Yayınları, 2015.
• Başkan, Burak. “Krizdeki Merkez Sağ Ve Yeniden Konumlanma Bunalımı”, Liberal Düşünce Dergisi, Sayı: 63, (2011).
• Bezci, Bünyamin. Cumhuriyet Halk Partisi”. İçinde İttihat ve Terakkiden Günümüze Siyasal Partiler. Ed. Turgay Uzun. Ankara: Orion Kitapevi, 2010.
• Bila, Hikmet. CHP: 1919-2009. İstanbul: Doğan Kitap, 2008.
• Bora, Tanıl. Cereyanlar Türkiye’de Siyasi İdeolojiler. İstanbul: İletişim Yayınları, 2017.
• Cumhuriyet, “Haşhaş Konusunda ABD Tehdide Başladı”, 15 Mart 1974.
• Çaha, Ömer ve Şahin Bican. Dünyada ve Türkiye’de Siyasal İdeolojiler. Ankara: Orion Kitapevi, 2013.
• Çavdar, Tevfik. Türkiye’nin Demokrasi Tarihi 1950’den Günümüze. Ankara: İmge Kitapevi, Ankara 2004.
• Demirel, Tanel. Adalet Partisi: İdeoloji ve Politika, İstanbul: İletişim Yayınları, 2004.
• Ecevit, Bülent. Ortanın Solu. Ankara: Tekin Yayınevi, 1973.
• Fedayi, Cemal. “Türkiye’nin Siyasal ve Sosyal Kaos Dönemi (1971-1980)- Namı-ı Diğer: 70’li Yıllar.” içinde Türkiye’nin Politik Tarihi. Ed. Adem Çaylak. Ankara: Savaş Yayınları, 2011.
• Fedayi, Cemal. Osmanlıdan Günümüze Türkiye’de Sol Siyaset. Ankara: Kadim Yayınları, 2016.
• Günal, Erdoğan. Türkiye’de Demokrasinin Yüzyıllık Serüveni 1908-2008. İstanbul: Karakutu Yayınları, 2009.
• Güven, Turgut Yılmaz. Demirelli Yıllar. Ankara: Gündüz Kitabevi Yayınları, 1997.
• Heper, Metin. Türkiye’nin Siyasal Hayatı. İstanbul: Doğan Kitap, 2011.
• Heywood, Andrew. Siyasetin Temel Kavramları. Ankara: Adres Yayınları, 2012.
• Heywood, Andrew. Siyaset. Ankara: Adres Yayınları, 2015.
• Heywood, Andrew. Siyasi İdeolojiler. Ankara: BB101 Yayınları, 2018.
• Hürriyet, 14 Temmuz 1993, s.29.
• İnan, Süleyman. “Atatürkçülük (Kemalizm) ve İdeoloji”, Liberal Düşünce Dergisi, Sayı: 36, (2004).
• Kahraman, Hasan Bülent. Türk Siyasetinin Yapısal Analizi. İstanbul: Agora Kitaplığı, 2008.
• Kara, Muzaffer Ayhan. Türk Siyasal Yaşamında Koalisyon. Ankara: Bigbang Yayınları, 2015.
• Karatepe, Şükrü. Siyasi İdeolojiler. İstanbul: İz Yayınları, 2011.
• Kaya, Gazanfer. Toplumsal Değişme Sürecinde Siyaset ve Özgürlükler. Ankara: Ütopya Yayınları, 2013.
• Kaya, Halit. “Adalet Partisi ve Ragıp Gümüşpala (1961-1965).” Yayımlanmış Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü, Ankara, 2014.
• Kızıltaş, Ekrem. Herkesin Hocası Erbakan. Ankara: Hayat Yayınları, 2006.
• Kiriş Hakan. “Türk Parti Sisteminde 1980 Sonrası Kutuplaşma ve Dinamikleri.” Yayımlanmamış Doktora Tezi, Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Ens. Isparta, 2010.
• Kongar, Emre. 21. Yüzyılda Türkiye. İstanbul: Remzi Kitapevi, 2004.
• Köker, Levent. “Anavatan Partisi.” Cumhuriyet Dönemi Türkiye Ansiklopedisi içinde.Yay. Haz. Fahri Aral. İstanbul: İletişim Yayınları, Cilt:15, 1996.
• Küçükcan, Bilgi. “1961 Anayasası ve 1961-1965 Koalisyon Hükümetleri Dönemi.” Yayımlanmamış Doktora Tezi, Yıldız Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Ens. İstanbul, 1997.
• Lıjphard, Arend. Çağdaş Demokrasiler. Ankara: Türk Demokrasi Vakfı ve Siyasi İlimler Derneği Ortak Yayını, 1984.
• Mert, Nuray. Merkez Sağın Kısa Tarihi. İstanbul: Selis Kitaplar, 2007.
• Milliyet, “Kantarın Topu ve Koalisyonun Geleceği”, 23 Mart 1974.
• Milliyet, “ Komisyon Önerisi”, 4 Temmuz 1993.
• Milliyet, “Af Konusu Görüşülmeye Başlandı”, 28 Mart 1974.
• Milliyet, “Meclis 27 Mayıs Bayramını Kabul Etti”, 4 Nisan 1963.
• Milliyet, “MSP grubunda 141 ve 142’nin Affı Aleyhinde Konuşuldu” 23 Mart 1974.
• Nihat Mehmet ve Emre Cemiloğlu. Türk Siyasi Hayatında Milliyetçi Hareket: Tarihi Gelişim Partileşme ve İdeoloji. Ankara: Turkuaz Ajans, 1995.
• Özbudun, Ergun. Türkiye’de Demokratik Siyasal Kültür. Ankara: Türk Demokrasi Vakfı, 1995.
• Özdemir, Hikmet. Siyasal Tarih (1960-1980). içinde Türkiye Tarihi 4 Çağdaş Türkiye 1908-1980. Yay. Yön. Sina Akşin. İstanbul: Cem Yayınevi, 2005.
• Polat, Abdullah. “1980 Sonrası Türkiye Solu: SHP Örneği.” Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Ens. İzmir, 2009.
• Polat, Özgür. “37.Cumhuriyet Hükümetinin (CHP-MSP Koalisyonu) Dış Politikası 26 Ocak – 17 Kasım 1974.” Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Ens. İstanbul 2009.
• Sanlı, Ferit Salim. “Cumhuriyetçi Köylü Millet Partisinden Milliyetçi Hareket Partisine Tarihsel Süreç İdeoloji ve Politika (1960-1969).” Yayımlanmamış Doktora Tezi, Hacettepe Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi Ens., Ankara, 2017.
• Sarıbay, Ali Yaşar. Türkiye’de Demokrasi ve Politik Partiler. Bursa: Alfa Yayınları, 2001.
• Saybaşılı, Kemali. DYP-SHP Koalisyonunun Üç Yılı. Ankara: Bağlam Yayınları, 1995.
• Shaw, Stanford J. ve Ezel Kural Shaw. Osmanlı İmparatorluğu ve Modern Türkiye. E Yayınları, İstanbul: Cilt: 2, 2006.
• Sobacı, Mehmet Zahit. “Türkiye’nin Koalisyon Tecrübesi: Modeller ve Siyasal Gerçeklikler.” Seta Perspektif., Sayı: 109, (2015).
• Tandoğan Gülgeldi Hukuk Bürosu, Uzlaşma Kültürü Nedir Ne Değildir, 2015, Erişim tarihi 17.02.2024, http://www.tghukuk.com.tr/ resimler/uzlasma-kulturu.pdf.
• TBMM Kütüphanesi Açık Erişim Koleksiyonu, Ak Günlere: Cumhuriyet Halk Partisi 1973 Seçim Bildirgesi, (t.y.), Erişim tarihi 17.02.2024, https://acikerisim.tbmm.gov.tr/xmlui/bitstream/handle/11543/751/197600453_1973.pdf.
• TBMM Kütüphanesi Açık Erişim Koleksiyonu, Anavatan Partisi Programı, (t.y.), Erişim tarihi 17.02.2024, https://acikerisim.tbmm.gov.tr/xmlui/bitstream/handle/11543/693/199607439.pdf.
• TBMM Kütüphanesi Açık Erişim Koleksiyonu, Demokratik Sol Parti Programı, 1991, Erişim tarihi 17.02.2024, https://acikerisim.tbmm.gov.tr/xmlui/handle/11543/537.
• TBMM Kütüphanesi Açık Erişim Koleksiyonu, Demokratik Sol Parti Seçim Bildirgesi, 1999, Erişim tarihi 17.02.2024, https://acikerisim.tbmm.gov.tr xmlui/handle/11543/696.
• TBMM Kütüphanesi Açık Erişim Koleksiyonu, Milliyetçi Hareket Partisi Seçim Beyannamesi, 18 Nisan 1999, Erişim tarihi 17.02.2024, https://acikerisim.tbmm.gov.tr/bitstream/handle/11543/740/199906498.pdf.
• TBMM Kütüphanesi Açık Erişim Koleksiyonu, Milliyetçi Hareket Partisi Programı, 1993, Erişim tarihi 17.02.2024, https://acikerisim.tbmm.gov.tr /xmlui/handle/11543/706.
• TBMM Kütüphanesi Açık Erişim Koleksiyonu, , Sosyal Demokrat Halkçı Parti Program ve Tüzük., 1993, Erişim tarihi 17.02.2024, https://acikerisim.tbmm.gov.tr/xmlui/bitstream/handle/11543/685/199400525_1993.pdf.
• TBMM Kütüphanesi Açık Erişim Koleksiyonu, Anavatan Partisi Seçim Bildirgesi ve Türkiye Sözleşmesi: Hedef 18 Nisan Haydi Anavatan, Mart 1999, Erişim tarihi 25.10.2020, https://acikerisim.tbmm.gov.tr.
• TBMM Kütüphanesi Açık Erişim Koleksiyonu, Cumhuriyetçi Köylü Millet Partisi Programı, (t.y.), Erişim tarihi 17.02.2024, https://acikerisim.tbmm.gov.tr/xmlui/bitstream/handle/11543/888/198104696. pdf?sequence=1&isAllowed=y.
• TBMM Kütüphanesi Açık Erişim Koleksiyonu, Milli Selamet Partisi Program ve Tüzük, (t.y.), Erişim tarihi 17.02.2024, https://acikerisim.tbmm.gov.tr/xmlui/bitstream/handle/11543/741/199501762.pdf.
• Toker, Metin. Demokrasimizin İsmet Paşalı Yılları. Ankara: Bilgi Yay., Cilt: 6, 1992.
• Tutar, Hilmi. Türk Siyasetinde Sancılı Yıllar. İstanbul: Bizim Kitaplar Yayınevi, 2006.
• Türk, Hikmet Sami ve Tuncer Erol. Ankara: Türkiye İçin Nasıl Bir Seçim Sistemi. Tesav Yayınları, 1995.
• Üste, Bahar. Siyaset Bilimi. İstanbul: Beta Yayınları, 2011.
• Yalansız, Nedim. Türkiye’de Koalisyon Hükümetleri 1961-2002. İzmir: Büke Kitapları, 2006.
• Yıldırım, Erdoğan. Türkiye’de Siyaset Süreci Ve Profesyonel Siyasette Benliğin Kurulması: SHP Örneği. Ankara: Ark Yayınları, 1995.
• Yorgancılar, Serkan. Milli Görüş 1969-1980. İstanbul: Pınar Yayınları, 2012.