MANÇU QİNG YÖNETİM SIRASINDAKİ HOVD BAKANLIĞINDA YENİ TORGUTLAR

Yıl 2024, Cilt: 136 Sayı: 269, 271 - 281, 30.06.2024

Zauryesh Ryskhan Batmunkh Baasankhuu

https://doi.org/10.55773/tda.1337746

Öz

Moğol tarihinin ayrılmaz bir parçası olan Cungar Hanlığı’nın nüfusunun çoğunluğunu teşkil eden Torgutlar, Dört Oyrat’ın dört büyük alt grubundan biri olup tarihte büyük bir yere sahiptir. Torgutlar genellikle XIII. yüzyıldan itibaren tarihî kaynaklarda "Turhag” şeklinde geçmekte olup, Cengiz Han’ın gece korumasını üstlenen muhafız birliğidirler. Moğol tarih yazımında Batı Moğol boylarından biri olan Torgutlar hakkında günümüze kadar birçok araştırma bulunmaktadır. Ancak Moğolca kaynaklara dayanarak yapılan Türkçe çalışma yok denecek kadar azdır. Oysa bu konuda kaleme alınmış değerli Moğolca eserler mevcuttur. Özellikle Mançu hâkimiyeti döneminde Mançu Qing Devleti’nin Torgutlar da dahil olmak üzere, Batı Moğolları hakkında çıkarttığı emir ve fermanların Türkçe olarak incelenmesi, bu konunun kapsamının daha da genişletilmesi açısından büyük önem arz etmektedir. Çalışmamız, Batı Moğolistan’ın Hovd eyaleti Bulgan ilçesinin yerli halkı olan eski ve yeni Torgutlar hakkındaki araştırmanın bir parçasını teşkil etmektedir. 1771'de Mançular, İtil’den Cungarya’ya göç eden tüm Torgutları bir araya getirip, birkaç sancağı birleştirdiler ve Ünen Süjigt (Eski Torgut) ile Çing Setgelt (Yeni Torgut) adını verdikleri iki sancağa ayırdılar. Eski Torgutlar İli’nin Mançu bakanı, Yeni Torgutlar ise Hovd bakanlığı tarafından yönetildiler. Makalemizde Hovd bakanlığının idaresindeki Çing Setgelt topluluğunun Yeni Torgutları yerleştirmesi, idare yapısı ve organizasyonu hakkında genel bilgileri vermeye çalışacağız. Ayrıca Torgutların soyları, etnik kökenleri hakkında bilim dünyasında birçok fikirler ileri sürülmektedir ancak çalışmanın kapsamı dışında kaldığı için bu konu hakkında bilgi vermemeyi tercih ettik.

Anahtar Kelimeler

Mançu, Torgut, Hovd

Kaynakça

• Mongolın Ug Ehiin Tüüh, Oirad Tüühen Survalj Biçig, Editör. Baday Altan, Orgil, Erdene, İç Moğolistan Gazete Yayın Komitesi, 1985.
• Kaya M, L.‘’Moğol Bogd Kağanlığı‟nda (1911-1921) Kullanılan Soyluluk Unvanları’’, Túrkologıa 94, no. 2 (2019): 108-117.
• Oçir, A. Moğol Oiradlarının Kısa Bir Tarihi, Editör. Dalai, Ulaanbaatar, 1993.
• Galdan. Erdeniin Erhi, Çeviren. Gerelbadrah J, Budsüren D, Byambahorol P, Ulaanbaatar: Moğol Tarihi Rapor Serisi, 2006.
• Sükhbaatar Na. Hovdın Zasgın Hergiin Bügd Tses, Oyrad Moğolların Tarih İle İlgili Belgeleri II, Çeviren. Sükhbaatar Na, Ulaanbaatar, 2001.
• Sükhbaatar, Na. Torgutların Tarihiyle Ilgili Mançu Belgelerinin Çevirilerinin Derlenmesi (1731- 1772), Çeviren. Enkhsaruul L, Bibliotheca Oiratica- cıx, Ulaanbaatar, 2022.
• İşjav. Mongol Nutgın Uridahaas Ehelsen Toli Biçig (Oirad Tüühiin Dursgaluud), Editör. Baday Altan, Orgil, Erdene, Urumçi, Sincan Halk Basın Komitesi, 1992.
• Jambadorj. Bolor Toli (Yardımcı Defter), Mongolın Tüühen Survalj Biçgiin Tsuvral, Çeviren. Tsolmon S, Budsüren D, Nyamaa D, Amarbayar S, Byambahorol P, Ulaanbaatar, sayı: 22, 2006.
• Potani̇n, G. N. Moğolistan'ın Kuzeybatı Bölgesi. Rus İmparatorluğun Coğrafya Kurumu'nun Kararına göre, Cemiyet Üyesi G. N. Potanin'in 1876-1877'deki seyahat raporu ve Moğolistan'dan yazılan mektuplar, Çeviren. Baasanjargal Ch, C. 2, Ulaanbaatar, 2018.