TÜRK DEVLETLERİ VE ENERJİ KRİZİNİN YANSIMALARI

Yıl 2025, Cilt: 137 Sayı: 271, 115 - 139, 28.02.2025

İbrahim Bora Oran

Öz

Dünyada milyonlarca yıldan beri insanların yaşam standartlarını iyileştirmek için ya da ülkelerinde yaşanan krizlerden dolayı enerji kaynaklarının önemi devam etmektedir. Enerji doğal kaynaklarına sahip olan ülkeler, ihtiyaç duyan ülkelere yapılan enerji anlaşmalarıyla enerji kaynağı vermektedir. Avrupa Birliği’ne bağlı ülkeler enerjide dışa bağımlı olan ülkeler arasındadır. Enerji kaynağı araştırmalarında, Sovyet Sosyalist Cumhuriyetleri Birliği’nden (SSCB) ayrılan Türk devletlerine yönelik çalışmalar oldukça kısıtlı olmakla birlikte, 2022 yılında Rusya Federasyonu ve Ukrayna savaşından sonra ortaya çıkan enerji krizi nedeniyle kapsamlı çalışmalar yapılmaya başlamıştır. Türk devletlerinin genel durumuyla ilgili detaylı araştırmalar çok fazla olmadığı gibi literatürdeki güncel verilerin eksikliğini gidermek için hazırlanan bu çalışmada, Türklerin enerji kaynağı düzeyi, ekonomik katılımları, enerji kaynağı üretim ve tüketimlerinin düzeyi gibi konular üzerinden analiz yapılarak SSCB’den ayrılan Türk devletlerinin enerji potansiyeline ilişkin genel bir perspektifin sunulması amaçlanmıştır. Ülkeler arasında oluşturulan iş birliği çerçevesinde planlanan politikalara açıklık getirilmesi hedeflenmiştir. Betimleme yöntemi ile Türk devletlerinin enerji kaynaklarının gücüne yönelik güncel değerlendirmelerden elde edilen görüşler olarak, dünyada enerji kaynağı ihtiyacının karşılanması konusunda Türk devletlerinin diğer enerji üreticisi olan ülkelerle karşılaştırıldığında olumlu bir durumda olduğu ancak kurulan iş birliği ile diğer konularda gelişimlerinin yükseleceği beklentisi olduğu belirlenmektedir.

Anahtar Kelimeler

Türk Cumhuriyetleri, Enerji Krizi, Türk Devletleri Teşkilatı

Etik Beyan

YOK

Destekleyen Kurum

YOK

Teşekkür

Yazar, dergi editör ve hakemlerine teşekkür eder.

Kaynakça

• Aizarani, Jessica. “Energy consumption worldwide from 1990 to 2020, with a forecast until 2050, by region.” Statista, October 2021. Worldwide. Erişim tarihi: 12.11.2023. https://www.statista.com/statistics/264030/energy-consumption-worldwide-by-region/.
• Aizarani, Jessica. “Oil production worldwide from 1998 to 2021 (in 1,000 barrels per day).” Statista, October 2021. Worldwide. Erişim tarihi: 12.11.2023. https://www.statista.com/statistics/264148/oil-production-worldwide-since-1998/.
• Çelik, Kenan; Cemalettin Kalaycı. “Azeri Petrolünün Dünü ve Bugünü.” Avrasya Etütleri, sayı 16 (2000): 105-128.
• DEİK. “Azerbaycan Ekonomi Bakanı Mikayil Cabbarov Açıklaması.” Türkiye-Türk Cumhuriyetleri Ekonomi ve Ticaret Konferansı Sonuç Raporu, 11.11.2021, İstanbul. Erişim tarihi: 12.11.2023. https: //www. deik. org.tr/ uploads /turkic - sonuc-raporu-11-kasim-2021-1.pdf.
• DEİK. “Dış Ekonomik İlişkiler Kurulu (DEİK) Başkanı Nail Olpak Açıklaması.” Türkiye-Türk Cumhuriyetleri Ekonomi ve Ticaret Konferansı Sonuç Raporu, 11.11.2021,İstanbul, Erişim tarihi: 12.11.2023. https://www .deik.org.tr /uploads /turkic-sonuc-raporu-11-kasim-2021-1.pdf.
• DEİK. “Kazakistan Ticaret Politikaları Geliştirme Merkezi Genel Müdür Yardımcısı Nurlan, Kulbatyrov Açıklaması.” Türkiye-Türk Cumhuriyetleri Ekonomi ve Ticaret Konferansı Sonuç Raporu, 11.11.2021, İstanbul, Erişim tarihi: 12.11. 2023. https://www.deik.org.tr/uploads/turkic-sonuc-raporu-11-kasim-2021-1.pdf.
• DEİK. “Kazakistan Ulusal Ekonomi Bakanı Aset Irgaliyev Açıklaması.” Türkiye-Türk Cumhuriyetleri Ekonomi ve Ticaret Konferansı Sonuç Raporu, 11.11.2021, İstanbul.Erişim tarihi: 12.11.2023. https:// www.deik. org.tr/ uploads/ turkic-sonuc-raporu-11-kasim-2021-1.pdf.
• DEİK. “Kırgız Cumhuriyeti Ekonomi ve Ticaret Bakanı Daniyar Amalgeldiyev Açıklaması.”Türkiye-Türk Cumhuriyetleri Ekonomi ve Ticaret Konferansı Sonuç Raporu,11.11.2021, İstanbul, Erişim tarihi: 12.11.2023. https://www.deik.org.tr/uploads/turkic-sonuc-raporu-11-kasim-2021-1.pdf.
• DEİK. “Kırgız Cumhuriyeti Ekonomi Diplomasisi Genel Müdürü Ermek Omuraliev Açıklaması.” Türkiye-Türk Cumhuriyetleri Ekonomi ve Ticaret Konferansı Sonuç Raporu,11.11.2021, İstanbul, Erişim tarihi: 12.11.2023. https://www.deik.org.tr/uploads/turkic-sonuc-raporu-11-kasim-2021-1.pdf.
• DEİK. “Kırgız Cumhuriyeti Ticaret Politikalarının Geliştirilmesi Daire Başkanı Nurlan Cusumaliev Açıklaması.” Türkiye-Türk Cumhuriyetleri Ekonomi ve Ticaret Konferansı Sonuç Raporu, 11.11.2021, İstanbul, Erişim tarihi: 12.11.2023. https://www.deik.org.tr/uploads/turkic-sonuc-raporu-11-kasim-2021-1.pdf.
• DEİK. “Özbekistan Başbakan Yardımcısı, Yatırımlar ve Dış Ticaret Bakanı Sardor Umurzakov Açıklaması.” Türkiye-Türk Cumhuriyetleri Ekonomi ve Ticaret Konferansı Sonuç Raporu, 11.11.2021, İstanbul, Erişim tarihi: 12.11.2023. https://www.deik.org.tr/uploads/turkic-sonuc-raporu-11-kasim-2021-1.pdf.
• DEİK. “Özbekistan Dış Ticaret ve Yatırımlar Bakanlığı Daire Başkanı Mashrab Mamirov Açıklaması.” Türkiye-Türk Cumhuriyetleri Ekonomi ve Ticaret Konferansı Sonuç Raporu, 11.11.2021, İstanbul, Erişim tarihi: 12.11.2023. https://www.deik.org.tr/uploads/turkic-sonuc-raporu-11-kasim-2021-1.pdf.
• DEİK. “Özbekistan Yatırımlar ve Dış Ticaret Bakanlığı Genel Müdürü Oybek Hamraev Açıklaması.” Türkiye-Türk Cumhuriyetleri Ekonomi ve Ticaret Konferansı Sonuç Raporu, 11.11.2021, İstanbul, Erişim tarihi: 12.11.2023. https://www.deik.org.tr/uploads/turkic-sonuc-raporu-11-kasim-2021-1.pdf.
• DEİK. “T.C. Ticaret Bakanlığı Hizmet Ticareti, Yatırımlar ve E-Ticaret Daire Başkanı Çiğdem Koşan Açıklaması.” Türkiye-Türk Cumhuriyetleri Ekonomi ve Ticaret Konferansı Sonuç Raporu, 11.11.2021, İstanbul, Erişim tarihi:12.11.2023. https://www. deik.org.tr/uploads/turkic-sonuc-raporu-11-kasim-2021-1.pdf.
• DEİK. “Türk Ticaret ve Sanayi Odası Başkanı M. Rifat Hisarcıkoğlu Açıklaması.” Türkiye-Türk Cumhuriyetleri Ekonomi ve Ticaret Konferansı Sonuç Raporu, 11.11.2021, İstanbul, Erişim tarihi: 12.11.2023. https://www.deik. org.tr /uploads/turkic-sonuc-raporu-11-kasim-2021-1.pdf.
• EIA. “Ülkelerde doğalgaz ve petrol üretim ve tüketimi verileri”, 2023, https://www.eia.gov.tr
• EIA. Ülkelerin petrol ve doğalgaz ihracat verileri, 2023, https://www.eia.gov.tr
• İbn Haldun Üniversitesi. “Türk Devletleri Teşkilatı Genel Sekreteri Baghdad Amreyev’i Üniversitemizde Ağırladık. ”25.11.2021. Erişim tarihi: 12.11.2023. https://www.ihu.edu.tr/tr/turk-devletleri-teskilati-genel-sekreteri-baghdad-amreyev-iuniversitemizde-agirladik.
• İstikbal, Deniz. “Türk Dünyasında Ekonomik İş Birliği”, Kriter Dergisi 6, sayı 62 (Kasım 2021).
• Karakaya, Dilek; Fatih Koraş. “Enerji Bağlamında Türkiye-Rusya İlişkileri.” Türkiye Uluslararası İlişkiler ve Stratejik Analizler Merkezi, 07.07.2005, Erişim tarihi: 12.11.2023, https:// web.archive.org /web/ 20060217234834/ http:// www. turksam.org/tr/yazilar.asp?kat=27&yazi=411.
• Kocaman, Ömer. “Türk Devletleri Teşkilatı: Stratejik Bir Bakış.” Kriter Dergisi 73, 7 (Kasım 2022).
• Pala, Cenk. “21. Yüzyıl Dünya Enerji Dengesinde Petrol ve Doğal Gazın Yeri ve Önemi: Hazar Boru Hatlarının Kesişme Noktasında Türkiye.” Avrasya Dosyası 9, sayı 1 (2003).
• Pamir, Necdet. “Kafkaslar ve Hazar Havzasındaki Ülkelerin Enerji Kaynaklarının Türkiye’nin Enerji Güvenliğine Etkileri.” Avrasya Stratejik Araştırma Merkezi, 13.03.2006. Erişim tarihi: 12.11.2023. https://web.archive.org/web/20070103022803/ http://www.asam.org.tr/temp/temp15.pdf.
• Sarıahmetoğlu, Nesrin. “Hazar Petrol Boru Hattının Güzergâhı ve Güvenliği Meselesine Bir Bakış.” Avrasya Etütleri, sayı 17 (2000): 67-80.
• Statista. “Power generation worldwide in 2021 with a forecast for 2027”, by region (in terawatt-hours), 2023, https://www.statista.com/statistics/1360315/energy-production- worldwide-forecast-by-region/
• Tanrısever, Oktay F. “Türkiye’nin Türk Cumhuriyetleri ile İlişkilerinde Enerji Boyutu.” Kriter Dergisi 62, 6 (Kasım 2021).
• Topsakal, İlyas; Alperen Kürşad Zengin. “Türk Devletleri Teşkilatı: Siyasi, Ekonomik ve Kültürel Çıktılar.” Kriter Dergisi 6, sayı 63 (Aralık 2021).
• Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK), “Türkiye ve diğer Türk Devletlerinin Dış Ticaret Düzeyleri,” Erişim tarihi: 11.11. 2023. https://www.tuik.gov.tr.
• Zengin, Alperen Kürşad; İlyas Topsakal. “Orta Asya’da Rusya Etkisi: Değişen Dinamikler ve Türkiye,” Kriter Dergisi 7, sayı 73 (Kasım 2022).