Deprem Felaketlerinde Akıllı Maliye Politikası ve İstikrar Sağlayıcı Mali Mekanizmalar: 6 Şubat Depremleri Bağlamında Otomatik İstikrar Unsurlarının Uygulanabilirliği

Yıl 2025, Cilt: 7 Sayı: Özel Sayı, 45 - 58, 17.12.2025

Aysun Yılmaztürk

https://doi.org/10.46464/tdad.1753227

Öz

Deprem gibi büyük ölçekli doğa kaynaklı afetler, yalnızca fiziksel yıkımla sınırlı kalmayıp ekonomik dengeleri bozarak toplumsal refahı tehdit etmektedir. Bu bağlamda maliye politikaları, afet sonrası süreçte hem makroekonomik istikrarın sağlanması hem de yeniden inşa süreçlerinin yönlendirilmesi açısından kritik bir rol üstlenmektedir. Bu çalışma, Akıllı Maliye Politikası (AMP) yaklaşımı çerçevesinde, 6 Şubat 2023 depremleri sonrasında Türkiye’de uygulanan otomatik istikrar unsurlarını değerlendirmektedir. Deprem bölgesindeki illerin işsizlik ödeneği, kısa çalışma ödeneği, nakdi ücret desteği ve gelir vergisi incelenmiş; bu mekanizmaların AMP ilkeleriyle kısmen örtüştüğü, ancak kapsam ve mali sürdürülebilirlik açısından yetersiz kaldığı belirlenmiştir. Çalışma, afet sonrası maliye politikalarının daha dirençli ve kapsayıcı hale gelebilmesi için AMP’nin yol gösterici bir çerçeve olarak benimsenmesini önermektedir.

Anahtar Kelimeler

Akıllı Maliye Politikası , Otomatik istikrar unsurları , Deprem ekonomisi , 6 Şubat depremleri , Türkiye

Smart Fiscal Policy and Stabilizing Fiscal Mechanisms in Earthquake Disasters: Applicability of Automatic Stabilizers in the Context of the February 6 Earthquakes

Öz

Large-scale disasters such as earthquakes not only cause physical destruction but also disrupt economic balances, threatening overall social welfare. In this context, fiscal policy ensures macroeconomic stability and guiding post-disaster reconstruction. This study evaluates the automatic stabilizers implemented in Türkiye following the February 6, 2023 earthquakes within the framework of Smart Fiscal Policy (SFP). Unemployment benefits, short-time working allowance, direct wage support, and tax practices are examined. Findings indicate that while these mechanisms partially align with SFP principles, they fall short in terms of sustainability. The study recommends adopting SFP as a guiding framework to enhance the resilience, inclusiveness of post-disaster fiscal strategies and to ensure a more systematic and proactive public finance response in the face of large-scale natural shocks.

Anahtar Kelimeler

Smart Fiscal Policy , Automatic Stabilization Factors , Earthquake Economy , February 6 Earthquakes , Türkiye

Kaynakça

• Akar S., 2013. Doğal afetlerin kamu maliyesi üzerine etkisi: Türkiye örneği, Doktora tezi, Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul, 292 s.
• Aktan C.C., 2011. Kurumsal maliye politikası ve mali kurallar, Çimento İşveren Dergisi ,1(25), 4-13.
• Alesina A., Perotti R., 1997. The welfare state and competitiveness, American Economic Review, 87(5), 921-939.
• Auerbach A.J., 2003. Fiscal policy, past and present, Brookings Papers on Economic Activity, 34(1), 75-138.
• Auerbach A.J., Feenberg D.R., 2000. The significance of federal taxes as automatic stabilizers, Journal of Economic Perspectives, 14(3), 37-56.
• Ardanaz M., Cavallo E., Izquierdo A., Puig J., 2020. Growth-friendly fiscal rules? Safeguarding public investment from budget cuts through fiscal rule design, IDB Working Paper Series No: IDB-WP-01083, Inter-American Development Bank (IDB), Washington D.C.
• Baunsgaard T., Symansky S.A., 2009. Automatic fiscal stabilizers: How can they be enhanced without increasing the size of government?, International Monetary Fund, SPN/09/23.
• Besley T., Persson T., 2009. The origins of state capacity: property rights, taxation and politics, American Economic Review, 99(4), 1218-1244.
• Braun J., 2018. Automatic stabilizers of business cycle as mechanisms of stabilization policy of public finance in Poland, Optimum Economic Studies, 92(2), 3-11.
• Cepparulo A., Mourre G., 2020. How and how much? The growth-friendliness of public spending through the lens, European Commisission Directorate General for Economic and Financial Affairs, Luxembourg publications, 42p.
• Ceren A., 2023. Türkiye’de afet yönetimi ve afetlerde teknoloji kullanımının önemi, Research Studies Anatolia Journal, 6(1), 78-106.
• Drazen A., 2004. Rules Based Fiscal Policy in Emerging Markets (In: Fiscal Rules from a Political Economy Perspective, Editor: Kopits G., 286p.), 15-29.
• Edizdoğan N., Çetinkaya Ö., Gümüş E., 2019. Kamu maliyesi, Ekin Yayınevi, Ankara, 576s.
• Eroğlu A., 2018. Vergileme kapasitesini belirleyen faktörler ve Türkiye'de vergi aflarının vergi gelirlerine etkisi, İktisadi İdari ve Siyasal Araştırmalar Dergisi, 3(5), 56-69.
• Estevao M., 2020. Climate-smart fiscal policy can foster a lasting economic recovery, One Earth, 3(3), 273-276.
• Gaspar V., Eyraud L., 2017. Five keys to a smart fiscal policy, IMF Blog. Washington D.C., Erişim adresi: https://www.imf.org/en/Blogs/Articles/2017/04/19/five-keys-to-a-smart-fiscal-policy.
• GİB, 2025. Vergi İstatistikleri, Gelir İdaresi Başkanlığı, Ankara, Erişim adresi:https://www.gib.gov.tr/kurumsal/planlar-ve-raporlar/istatistikler/butce-gelirleri.
• Hallaert J.J., Nowak S.B., 2015. Toward a growth-friendly fiscal consolidation in Belgium. Belgium-Selected Issues, IMF Country Report No:15/71, Washington D.C.
• IMF, 2019. Fiscal policy and development: Human, social, and physical investment for the SDGs, IMF Staff Discussion Note SDN/19/03 IMF Publication, Washington D.C.
• İlhan O., 2023. Kısa çalışma uygulamasının geliştirilmesi: Koronavirus (Covid-19) döneminde edinilen tecrübeler ve ülke örnekleri, Uzmanlık tezi, Türkiye İş Kurumu Genel Müdürlüğü, Ankara, 130 s.
• İŞKUR, 2022. 2022 İstatistik Yıllığı, Ankara, Erişim adresi: https://www.iskur.gov.tr/kurumsal /istatistikler/istatistik-yilliklari/.
• İŞKUR, 2023a. 2023 İstatistik Yıllığı, Ankara, Erişim adresi: https://www.iskur.gov.tr/kurumsal/istatistikler/istatistik-yilliklari/.
• İŞKUR, 2023b. 2023 Yılı Faaliyet Raporu. Ankara, Erişim adresi: https://www.iskur.gov.tr/medya /hvyl2ci5/2023-faaliyet-raporu.pdf.
• İŞKUR, 2024a. 2024 İstatistik Yıllığı, Ankara, Erişim adresi: https://www.iskur.gov.tr/kurumsal/istatistikler/istatistik-yilliklari/.
• İŞKUR, 2024b. 2024 Yılı Faaliyet Raporu. Ankara, Erişim adresi: https://www.iskur.gov.tr/medya/ 003kgqhp/2024-yili-faaliyet-raporu-1.pdf.
• Jalles J.T., Kiendrebeogo Y., Lam W.R., Piazza R., 2023. Revisiting the countercyclicality of fiscal policy (IMF Working Paper No. 2023/089). Washington D.C., Erişim adresi: https://www. imf.org/en/Publications/WP/Issues/2023/04/29/Revisiting-the-Countercyclicality-of-Fiscal-Policy-532952.
• Kopits G., Symansky S., 1998. Fiscal policy rules, International Monetary Fund publication Washington, D.C., 52p.
• Marcel M., 2013. Structural Fiscal Balances: Methodological, Conceptual, and Practical Alternatives, Inter-American Development Bank, Erişim adresi: http://dx.doi.org/10.18235/ 0006958.
• Mohanty M.S., Scatigna M., 2003. Countercyclical fiscal policy and central banks (In: Fiscal Issues and Central Banking in Emerging Economies, Editor: Bank for International Settlements, 176 p.), 38-70.
• Mukambetova A., 2013. Mali kurallar ve dünya ekonomisindeki uygulamalar, Yüksek Lisans tezi, İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul, 141 s.
• OECD, 2017. A Framework for Policy Action on Inclusive Growth, Paris, Erişim adresi: https://www.oecd.org/en/publications/opportunities-for-all_9789264301665-en/full-report.html.
• Özbaş Y., 2023. Nakdi ücret desteği için mevcut durum analizi ve benzer ülke uygulamaları, Uzmanlık tezi, Türkiye İş Kurumu Genel Müdürlüğü, Ankara 90 s.
• Öztürk N., 2020. Maliye politikası, Ekin Yayınevi, Bursa, 508 s.
• Sabir S., Qamar M., 2019. Fiscal policy, institutions and inclusive growth: Evidence from the developing Asian countries, International Journal of Social Economics, 46(6), 822-837.
• SBB, 2023. 2023 Kahramanmaras ve Hatay Depremleri Raporu, T.C. Cumhurbaşkanlığı Strateji ve Bütçe Baskanlığı, Ankara, Erisim adresi: https://www.sbb.gov.tr/wp-content/uploads/2023/03/2023-Kahramanmaras-ve-Hatay-Depremleri-Raporu.pdf.
• SBB, 2025. Kahramanmaraş ve Hatay Depremleri Yeniden İmar ve Gelişme Raporu, Ankara, Erişim adresi: https://www.sbb.gov.tr/wp-content/uploads/2025/02/Kahramanmaras-ve-Hatay-Depremleri-Yeniden-Imar-ve-Gelisme-Raporu.pdf.
• Swanepoel J.A., Schoeman N.J., 2003. Countercyclical fiscal policy in South Africa: Role and impact of automatic fiscal stabilisers, South African Journal of Economic and Management Sciences, 6(4), 802-822.
• Şen H., Kaya A., 2013. The role of taxes as an automatic stabilizer: Evidence from Turkey, Economic Analysis and Policy, 43(3), 303-313.
• Tarım N., Tuncer G., 2022. Akıllı maliye politikası ve Türkiye değerlendirmesi, Ekonomi Maliye İşletme Dergisi, 5(1), 33-53.
• Tuncer G., Akıncı A., 2020. Türkiye'de otomatik stabilizatörlerin etkililiği, Mali Çözüm Dergisi, 30(158), 81-102.
• UNDP, 2022. Tax for Sustainable Development Goals Initiative, New York, Erişim adresi: https://www.undp.org/sites/g/files/zskgke326/files/202304/UNDP_Tax%20for%20SDGs_annual%20report%202023.pdf.
• World Bank, 2023. Domestic revenue mobilization: An evaluation of World Bank Group support, Washington D.C., Erişim adresi: https://ieg.worldbankgroup.org/sites/default/files/Data/ Evaluation/files/domestic-revenue-mobilization.pdf.
• Yeşildal A., 2020. Doğal afetlerle mücadelede yerel yönetimlerin rolü ve kapasite sorunları: esnek şehir uygulaması, Fırat Üniversitesi Uluslararası İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 4(1), 87-116.
• Yıldırım M., 2020. Verginin mali amacı açısından Türkiye'de 1990-2018 yılları arası dönemde vergi gayretinin incelenmesi, Vergi Raporu, (246), 196-214.
• Yılmaztürk A., 2023. Doğal Afetlerin Yarattığı Etkilerle Mücadelede Mali Araçların Rolü, Ege 9. Sosyal Bilimler Kongresi, 22-24 August 2023, İzmir-Turkey, Erişim adresi: https:// www.ege kongresi.org /_files /ugd/ 797a84 _ 16db2a824cba429191bc5d729ac6c880.pdf.