Öz
The Dukhan people live in the county of Tsagaannuur (in Dukhan Akköl ‘White Lake’) and surrounding taiga areas in the northern part of Mongolia’s Khövsgöl region. Their total number is approximately 500people. Dukhans are divided into three groups: 1) the Dukhans living in the high taigas, divided into West vs. East Taiga, 2) the Dukhans living in river areas, and 3) the Dukhans living in Tsagaannuur. The Dukhans living in the taiga lead a lifestyle based on reindeer herding, gathering and hunting. Settled Dukhans living in Tsagaannuur and in river areas herd Mongolian-style cattle, i.e. cow, horse, camel,goat and sheep. Dukhan clans started to come to Mongolia in the 1940s from neighbouring areas of the Tuvan Republic. Dukhans of the East Taiga mostly emigrated from Toja, whereas Dukhans of the West Taiga moved from the Tere-Khöl region. During the Manchu period (1757-1911) when the territories of Outer Mongolia and Tuva were under the same administration, the Dukhans used to nomadize across a much largerarea. This large territory was called Uriyankhay, which used to encompass the territories of modern Tuva and Mongolia’s Khövsgöl region.Concerning their spiritual world, Dukhan beliefs are animistic, i.e. they worship nature. Shamans play an important role as intermediaries between the material and the spiritual world.Dukhans identify themselves as tuhha ulǝs ‘Duhan people’. As for the word tuhha, it is a phonetic variant of tuva/tuba, which is widespread in Siberia; cf. Tuvan (tïˁva) and Tofan (toˁfa). In Mongolia, however, Dukhans are generally referred to as tsaatan ‘those who have reindeer’ (tsaa ‘reindeer and the denominal nominal suffix -tan)As for the Dukhan language, it belongs to the taiga subgroup of Sayan Turkic, which itself is a member of the Siberian branch of the Turkic languages. The other Taiga Sayan Turkic languages are Tofan spoken in the Irkutsk Oblast’, the varieties spoken in the Toja and Tere-Khöl regions of the Tuvan republic, and the Soyot language spoken in the Oka region of the Buryat republic.The Taiga Sayan Turkic languages, besides exhibiting language features characteristic for Sayan Turkic, share specific phonetic, morphological and lexical features. At the same time, their lifestyle ischaracterized by reindeer herding, gathering and hunting.Nowadays Dukhans are bilingual. Besides Dukhan, they speak Darkhat Mongolian. Dukhan is used in a narrow family circle and it is not a written language.The Dukhan language and culture are endangered.
Öz
Duhalar, Moğolistan’ın Hövsgöl ilinin kuzeyinde, Tsagaannuur (Duhaca Akköl ‘Ak Göl’) kasabasında ve taygalarla çevrelenmiş bir bölgede yaşamaktadır. Duhaların toplam nüfusu 500 kişi civarında olup, bunlar da üç farklı bölgede toplanmışlardır: 1) Batı ile Doğu Tayga olarak ayrılmış yüksek taygalarda, 2) Nehir bölgelerinde ve 3) Tsagaannuur kasabasında. Taygalarda yaşayan Duhalar, Ren geyiği güder, avcı ve toplayıcı tarzı bir yaşam sürerler. Tsagaannuur kasabasında ve nehir bölgelerinde yerleşmiş olanlar ise Moğol tarzı hayvancılık yaparak sığır, at, deve, keçi ve koyun güderler.Duha boyları Moğolistan’a 1940’lı yıllarda Tuva Cumhuriyeti’ndeki komşu bölgelerden gelmeye başlamıştır. Doğu Taygasındaki Duhalar çoğunlukla Toca’dan, Batı Taygasındakiler ise Tere-Höl bölgesinden göç etmişlerdir. Tuva ile (Dış) Moğolistan’ın aynı yönetime tabi olduğu Mançu (1757-1911) döneminde Duhalar, çok daha geniş bir bölgede konup göçüyorlardı. Bugünkü Tuva ve Moğolistan’ın Hövsgöl bölgesini kapsayan bu geniş sahaya Uriyanhay denirdi.Duhalar, animistiktir; yani doğaüstü güçlere inanırlar. Şamanlar gerçek dünya ile ruhani dünya arasında aracı olarak kabul edilir ve büyük önem verilir.Duhalar kendilerini tuhha ulǝs ‘Duha halkı’ olarak tanımlarlar. Tuhha kelimesi ise Sibirya’da yaygın olan tuva/tuba kelimelerinin fonetik bir varyantıdır (“Tuva” [tïˁva] ve “Tofa” [toˁfa] krş.) Ancak Moğolistan’da genellikle tsaatan ‘Ren geyiği sahipleri’ (tsaa ‘ren geyiği’ ve addan ad yapan +tan eki) adı ile bilinirler.Duha dili (Tuhha sös), Türk dillerinin Sibirya grubuna dahil olan Sayan Türk dillerinin tayga altgrubuna mensuptur. Diğer Tayga Sayan Türk dilleri ise İrkutsk Oblastı’nda yaşayan Tofaların dili Tofaca, Tuva Özerk Cumhuriyetinin doğusundaki Toca ve Tere-Höl bölgelerinin dilleri Toca-Tuvacası ve Tere-Höl-Tuvacası ile Buryat Özerk Cumhuriyetinin Oka bölgesinde yaşayan Soyotların dili Soyotça’dır.Sayan Türk diline ait olan tüm dil özelliklerini barındırmakla birlikte Tayga Sayan Türk dilleri fonetik, morfolojik ve leksik düzeyde farklı ortak yapılara sahiptir. Aynı zamanda, Ren geyiği avcılığı ve ormandabitki toplamaya dayalı yaşam tarzı Tayga Sayan Türkleri’ne özgüdür.Günümüzde Duhalar iki dillidir ve Duhacanın yanında Darhat Moğolcasını da konuşurlar. Duhaca, bir aile içi iletişim dilidir, yazı dili değil.Duha dili ve kültürü yok olma tehlikesine maruzdur.
Anahtar Kelimeler
Sibirya Türk Dilleri Sibirya Türk Kültürleri Türk-Moğol dil ilişkileri Ren geyikçiliği
Ayrıntılar
| Diğer ID | JA78DE98ZG |
|---|---|
| Bölüm | Makaleler |
| Yazarlar | |
| Yayımlanma Tarihi | 1 Haziran 2012 |
| Gönderilme Tarihi | 1 Haziran 2012 |
| Yayımlandığı Sayı | Yıl 2012 Cilt: 1 Sayı: 1 |
Kaynak Göster
