Archaic Features in Khalaj

Yıl 2020, Cilt: 10 Sayı: 16 - Çeviriler Dosyası 2-Ek, 173 - 180, 26.01.2020

Mina Dolati Darabadi

Öz

Khalaji is a Turkic language spoken in the central region of Iran. This language was

discovered by German Turkologist Doerfer in the late 1960s. According to Doerfer's findings,

Khalaji is an old Turkic language in terms of its phonics features and vocabulary. It includes

the features of Old Turkic and Altaic languages.

This language has been on the verge of losing the number of speakers under the influence of

Persian and Azerbaijani Turkish due to its location. Thus, Khalaji, whose intergenerational

transmission decreases, is among the endangered languages.

For this reason, a compilation was made from this language with a field study conducted in

the Khalaji region in 2016.

In this paper, the phonics, morph and vocabulary features of Khalaji, which is taken as an

individual group as a language in Turkic languages categorization, will be examined based on

the data obtained during the compilation. These features are an important criterion for

indicating the old features of Khalaji.

Anahtar Kelimeler

Turkish languages in Iran, endangered languages, phonics features, vocabulary

Halaççada Arkaik Özellikler

Öz

Halaçça İran’ın merkezî bölgesinde konuşulmakta olan bir Türk dilidir. Bu dil 1960'lı

yılların sonlarında Alman Türkolog Doerfer tarafından keşfedilmiştir. Doerfer’in tespitlerine

göre Halaçça taşıdığı ses özellikleri ve söz varlığı bakımından eskicil bir Türk dilidir. Bu dil Eski

Türkçe ve Altaycanın dil özelliklerini taşımaktadır.

Bu dil, yer aldığı coğrafya itibarıyla Farsça ve Azerbaycan Türkçesinin etkisinde kalarak

konuşur sayısını kaybetme eşiğine gelmiştir. Dolayısıyla nesiller arası aktarımı azalan Halaçça

tehlikedeki diller arasında yer almaktadır.

Bu nedenle 2016 yılında Halaç bölgesinde gerçekleştirilen saha çalışması sonucu, bu dilden

derlemeler yapılmıştır.

Bu makalede, Türk dilleri sınıflandırılmalarında tek başına bir grup olarak değerlendirilen

Halaççanın sahada derleme sırasında elde edilen verilerden yola çıkarak bu dilin ses, biçim ve

söz varlığı özelliklerine değinilecektir. Bu özellikler, Halaççanın eskicil özellikleri göstermesi

bakımından önemli bir ölçüdür.

Anahtar Kelimeler

İran’daki Türk dilleri, Tehlikedeki diller, Ses özellikleri, Sözvarlığı

Kaynakça

• Clauson, Sır Gerard. An Etymological Dictionary of Pre-thirteenth Century Turkish, Oxford 1972.Doerfer, Gerhard ve Hesche, W., Scheinhardt, H., & Tezcan, Semih. Khalaj Materials, Indiana University, 1971.Doerfer, Gerhard, Grammatik Des Chaladsch (Vol. 4), Otto Harrassowitz Verlag, 1988.Doerfer, Gerhard, ve Tezcan, Semih. Wörterbuch Des Chaladsch: (Dialekt Von Charrab), Akadémiai Kiadó 1980.Doerfer, Gerhard, ve Tulu, Ç. Sultan. “Sekiz Halaçça Atasözü Halaçça Atasözü”, Tehlikedeki Diller Dergisi, 1(1). 2012.Doerfer, Gerhard. “Halaçça h-'nin Diğer Türk Dillerindeki Karşılığı Üzerine”, Türk Dilleri Araştırmaları 3, (1993): 285-288.Doerfer, Gerhard. Das Chaladsch—eine archaische Türksprache in Zentralpersien. Zeitschrift der Deutschen Morgenländischen Gesellschaft, 118(1), (1968): 79-112.Doerfer, Gerhard. Khalaj and Its relation to the other Turkic Languages, Ankara, 1978.Doerfer, Gerhard. Lexik Und Sprachgeographie Des Chaladsch, 1987.Erdal, Marcel. A Grammar Of Old Turkıc, Leıden Brill. 2004.Erdem, Mehmet Dursun, “Birincil Ünlü Uzunlukları ve İmale”, Turkish Studies, Volume 3/6 Fall, (2008): 236-261.Eren, Hasan. Türk Dilinin Etimolojik Sözlüğü, 2.Baskı Ankara 1999.Ergin, Muharrem. Türk Dil Bilgisi, Bayrak yayınevi, İstanbul 2009.Gabain, A.von. çev: Mehmet Akalın. Eski Türkçenin Grameri, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 1988.Gülensoy, Tuncer. Türkiye Türkçesindeki Türkçe Sözcüklerin Köken Bilgisi Sözlüğü, Türk Dil Kurumu, Ankara 2007.Korkmaz, Zeynep. "Batı Anadolu ağızlarında aslî vokal uzunlukları hakkında.” Türk Dili Araştırmaları Yıllığı-Belleten 1 (1953): 197-203.Korkmaz, Zeynep. Türkiye Türkçesi Grameri, Türk Dil Kurumu, Ankara 2009.Minorsky, V. F., “Halaç Türk Diyalekti”, Türk Dili Ve Edebiyatı Dergisi, 4, (1950): 1-2.Ölmez, Mehmet, “Halaçlar ve Halaçça”, Çağdaş Türk Dili 84, (1995): 15-22.Ölmez, Mehmet. ‘Çağatayca’daki Eskicil Öğeler Üzerine.’ Mustafa Canpolat armağanı, A. Ata, M. Ölmez, Ankara (2003): 135-142.Ramer, A. M.; Doerfer, G.; Tezcan, S. Folklore-Texte Der Chaladsch, Turcologica, Band 19. Jsto, 1995.Tekin, Talat, “Türk Dili Diyalektlerinin Yeni Bir Tasnifi”, Erdem, 10 (13) (1989): 141-168.Tekin, Talat, “Türk dillerinde önseste y-türemesi”, Türk Dilleri Araştırmaları, 4, (1994): 51-66.Tekin, Talat, Makaleler I: Altay Dilleri Teorisi (Haz. Emine Yılmaz, Nurettin Demir), Grafiker Yayıncılık, 2003.Tekin, Talat, Makaleler III: Çağdaş Türk Dilleri (Haz. Emine Yılmaz, Nurettin Demir), Grafiker Yayıncılık, 2005.Tekin, Talat, Orhon Türkçesi Grameri, İstanbul, 2003.Tekin, Talat, ve Ölmez, Mehmet, Türk dilleri: Giriş, Simurg, İstanbul, 1999.Tekin, Talat. Uzun Ünlüler, Şafak matbaacık, Ankara 1995.Tezcan, Semih, “Halaçça’nın Önemi ve Halaçça Araştırmalarının Sürdürülmesinin Gerekliliği”, Issues in Turkic Languages: Description and Language Contact, (Yayınlayanlar: Setsu Fujishiro ve Masahiro Shōgaito), Kyoto (1999): 203-12.Tietze, Andreas. Tarihi ve Etimolojik Türkiye Türkçesi Lugati, Simurg, İstanbu 2002.Tulu, Sultan, “Halaçlardan Molla Nasreddin Fikraları”, Tehlikedeki Diller Dergisi, 2(2), (2013): 197-230.Tuna, Osman Nedim, Altay Dilleri Teorisi, Türk Dünyası Araştımaları Vakfı, 1983.Yılmazkaya, Elçin. ‘Eskicil / Eskicillik Kavramları ve Çuvaşça Üzerine’ International Journal of Social Science Doi number: http://dx.doi.org/10.9761/JASSS6948 Number: 55, Spring II (2017): 145-153.