Kuzey Azerbaycan Türkçesinin Şeki ağzı

Yıl 2023, Cilt: 13 Sayı: 23 - Language Documentation in Comparative Turkic Linguistics, 214 - 236, 31.12.2023

Birsel Karakoç , Aytan Abbasova

Öz

Bu makalenin amacı Azerbaycan Türkçesinin Kuzey Azerbaycan’da konuşulan Şeki ağzının dilbilimsel özelliklerini incelemektir. Analizimiz, çevriyazısını, satırarası morfolojik açıklamaları ve İngilizceye çevirisiyle birlikte hazırladığımız iki ses kaydına dayanarak, söz konusu ağzın belirgin bazı fonolojik, morfofonolojik ve söz varlığı ile ilgili özelliklerine odaklanmaktadır. Özellikle, ünlü uzamaları ve ses uyumuna tabi olmayan eklerin yanı sıra, ünlü ile biten sözcüklerde, görünüş belirten {-(y)Ịr} eki ya da yönelme belirten {+(y)A} durum eki gibi y sesi ile başlayan ekler ile birleşmeler esnasında ortaya çıkan sistematik ses değişimleri üzerine kapsamlı bir analiz ortaya konmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Azerbaycan Türkçesinin Şeki ağzı, fonoloji, morfofonoloji, ünlü uzunluğu, ses uyumu

The Sheki dialect of Northern Azeri

Öz

The aim of this paper is to analyze linguistic features of the Sheki dialect of Azeri spoken in the North central part of the Republic of Azerbaijan. On the basis of two recordings, transcribed, annotated, and translated into English, the analysis focuses on some specific phonological and morphophonological phenomena, and vocabulary. In particular, we present a detailed analysis of vowel lengthening, non-harmonic suffixes, and systematic phonological changes taking place in vowel-final syllables followed by suffixes that begin with the glide y, such as the viewpoint marker in {-(y)Ịr} or the dative marker in {+(y)A}.

Anahtar Kelimeler

Sheki dialect of Azeri, phonology, morphophonology, vowel lengthening, sound harmony

Kaynakça

• Abid, Sebine (2016). Şeki ağzının söz varlığında arkaik kelimeler [Archaic words in the vocabulary of Sheki dialect]. International Journal of Language Academy 4/2, 193–207.
• ADDA = Idslamov, M. Id. & Ağayev, Ə. Q. & Behbudov, S. M. & Əhmədov, T. M. & Məmmədov, H. X. &Tağiyev, B. M. & Xasıyev, Z. Ə. (1990). Azərbaycan dilinin dialektoloji atlası [Dialectological atlas of the Azeri language]. Bakı: Elm.
• ADL I = Şirəliyev, M. Ş. & Islamov, M, I. (1999). Azärbayǰan dialektoloji lüġäti. I Cilt. A-L [Dialectological dictionary of Azeri, Volume I. A-L]. Ankara: TDK.
• ADL II = Şirəliyev, M. Ş. & Islamov, M, I. (2003). Azärbayǰan dialektoloji lüġäti. II Cilt. M-Z [Dialectological Dictionary of Azeri. Volume I. M-Z]. Ankara: TDK.
• Authier, Gilles (2023). The Khnov dialect of Southern Rutul. In: Garibova, Jala & Ragagnin, Elisabetta (eds.) Linguistic diversity in Azerbaijan: Present state and future challenges. Ankara: Grafiker Yayınları. 299–372.
• Bulut, Christiane (2022). Turkic languages of Iran. In: Johanson & Csató 2022: 287–302.
• Bulut, Christiane (2005). Iranian Influences in Sonqor Turkic. In: Csató , Eva Agnes & Isaksson, Bo & Jahani, Carina (eds.) Linguistic convergence and areal diffusion: Case studies from Iranian, Semitic and Turkic. London and New York: Routledge. 241–269.
• Dehghani, Yavar (2000). A grammar of Iranian Azari (Including Comparisons with Persian). Munich: Lincom Europa.
• Demir, Nurettin (1995). Alanya Ağızlarında şimdi’nin varyantları. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı.Belleten 43, 99–114 .
• Dəmirçizadə, Əbdü ləzəl (2007). Müasir Azərbaycan dili: Fonetika, orfoepiya, orfoqrafiya (3rd ed.). Baku: Şərq-Qərb.
• Johanson, Lars (1988). Iranian elements in Azeri Turkish. In: Yarshater, Ehsan (ed.) Encyclopædia Iranica 3. London & New York. 248b–251a.
• Johanson, Lars (2006). Azerbaijanian. In: Encyclopedia of language and linguistics. Oxford: Elsevier. 2nd edition 1. 635–638.
• Johanson, Lars (2021). Turkic. Cambridge: Cambridge University Press.
• Johanson, Lars (2022). The history of Turkic. In: Johanson, Lars & Csató , Eva A . (eds.) The Turkic languages. London & New York: Routledge. 83–120.
• Johanson, Lars & Csató , Eva A . (eds.) (2022). The Turkic languages. London & New York: Routledge.
• Karahan, Leyla (1996). Anadolu ağızlarının sınıflandırılması. Ankara: TDK.
• Karakoç, Birsel (2022). Turkmen. In: Johanson & Csató 2022: 262–286.
• Lee, Sooman Noah (2008). A grammar of Iranian Azerbaijani. Seoul: Thaehaksa.
• Mǝşǝdiyev, Qara (2018). Qohumluk münasibǝtini bildirǝn leksik vahidlǝrin Türk dillǝrinin dialektlǝrinǝ inteqrasiyası [Adaptation of lexical units indicating kinship relationship into dialects of Turkic languages]. Filologiya Məsələləri 13, 14–20.
• Qarayev, Yaşar (2000). Azǝrbaycan folkloru antologiyası. Şǝki folkloru 1 [Anthology of folklore of Azerbaijan. The folklore of Şǝki 1]. Bakı: Azǝrbaycan Elmlǝr Akademiyası.
• Ragagnin, Elisabetta (2022). Azeri. In: Johanson & Csató 2022: 242–261.
• Rind-Pawlowski, Monika (2023a). Azeri. In: Johanson, Lars (ed.) Encyclopedia of Turkic languages and linguistics, online. <http://dx.doi.org/10.1163/2667-3029_ETLO_SIM_031933>.
• Rind-Pawlowski, Monika (2023b). Azeri, Dialects of. In: Johanson, Lars (ed.) Encyclopedia of Turkic languages and linguistics, online. <http://dx.doi.org/10.1163/2667-3029_ETLO_SIM_037604>.
• Stilo, Donald (2016). On the non-Persian Iranian substratum of Azerbaijan. In: Csató , Eva A . & Johanson, Lars & Róna-Tas, Andrá s & Utas, Bo (eds.) Turks and Iranians: Interactions in language and history. Wiesbaden: Harrassowitz. 185–234.
• Sjiraliev, Mamedaga Sj. (2010). Dialekty i govory Azerbajdžanskogo jazyka [Dialects and idioms of The Azeri language]. In: Alpatov, Vladimir M. et al. (eds.) Dialekty tjurkskix jazykov [Dialects of the Turkic languages]. Moscow: Vostočnaja Literatura, RAN. 36–82.
• Şirəliyev, Məmmədağa (2008). Azərbaycan dialektologiyasının əsasları [The fundaments of Azeri dialectology]. Bakı: Şǝrq-Qǝrb.
• Vaqifqızı, Ləman (2012). Şəki folklor mühiti [Folklore environment in Sheki]. Bakı.