Çin’de konuşulan Güney Kırgızcası

Yıl 2023, Cilt: 13 Sayı: 23 - Language Documentation in Comparative Turkic Linguistics, 272 - 300, 31.12.2023

Caifuding Yishake , Aynur Abish

Öz

Bu çalışma, Kırgızcanın, Çin’de konuşulan ve Pamir ağzı olarak da bilinen güney ağzını ele almaktadır. Pamir platosunda yaşayan Kırgızlar, çevre bölgelerdeki diğer etnik gruplarla sürekli iletişim halinde olmuşlar ve yüzyıllar boyunca kendilerine özgü dil ve kültürel özellikler geliştirmişlerdir. Zorlu coğrafi çevre şartları nedeniyle, geleneksel dil ve kültür bu bölgede iyi korunmuş ve kök salmıştır. Yazarlardan biri olan Cai Fu Ding Yishake, kültürel açıdan zengin bir Kırgız köyünde büyümüştür. Konuşmacı Uluχan-Ermat (1941–2022), bütün hayatı boyunca Pamirlerde yaşamış ve yabancı kültürlere çok az maruz kalmış 77 yaşında bir Kırgız kadınıdır. Yerel Kırgız halkının çeşitli gelenek ve adetlerine aşina ve dil konusunda yetenekli olan Uluχan- Ermat, Kırgız geleneksel kadın el sanatlarıyla uğraşmakta idi. Ses kaydında, geleneksel Kırgız düğün geleneklerini anlatmaktadır. Kayıttaki anlatı, ses dosyası ile birlikte Johanson (2021)’de önerilen Türkolojik çevriyazı, satırarası morfolojik açıklamalar ve İngilizce çeviri ile birlikte sunulmaktadır. Metin üzerine bazı dilbilgisel yorumlar yapılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Kırgızcanın güney ağzı, Kırgızcanın Pamir ağzı, Çin, dilbilimsel çözümleme

Southern Kirghiz in China

Öz

This paper deals with the southern dialect of Kirghiz, also known as the Pamir dialect, spoken in China. The Kirghiz people living on the Pamir plateau have been in constant communication with other ethnic groups in the surrounding areas. Over the centuries, they have developed unique language and cultural characteristics. Due to the difficult geographical environment, the traditional language and culture have been well-preserved and deeply rooted in this region. One of the authors, Cai Fu Ding Yishake, grew up in a culturally rich Kirghiz-speaking village. The speaker, Uluχan-Ermat (1941–2022), is a 77 year old Kirghiz woman, who lived in the Pamirs her entire life and had little exposure to foreign cultures. She was familiar with various customs and habits of the local Kirghiz people, skilled in language, and engaged in Kirghiz traditional women’s crafts. She tells about traditional Kirghiz wedding customs. The text, together with an audio file, is presented in the Turcological transcription of Johanson (2021) with morphological glosses and English translation. Some grammatical comments on the text are provided.

Anahtar Kelimeler

Southern dialect of Kirghiz, Pamir dialect of Kirghiz, China, linguistic analysis

Kaynakça

• Ahmatov, Toktosun C. M. (1978). Azïrḳï Ḳïrγïz tili [Modern Kirghiz language]. Frunze.
• Baytur, Anıv̈ar (1986). Kyrgyz taryxy leksyjalary [Lectures on Kirghiz history]. Artish: Kizilsu Kirghiz Publishing House.
• Cüneyt, Akın (2014). Kırgızcanın ağızları [Kirghiz dialects]. Ankara: Gazi Kitabevi.
• Dor, Remy (1981). Le dialecte kirghiz du Pamir afghan [The Kirghiz dialect of Afghan Pamir]. In: Imart, Guy Le Kirghiz (Turk d’Asie Centrale Soviétique). Description d’une langue de littérisation récent 1–2. Aix-en-Provence: Université de Provence. Volume 2 (no page numbers).
• Hu, Yi (1999). Zhōngguó kēěrkèzı̄ yǔ nánbù fāngyán jı́qı́ tèzhēng [Southern Kirghiz dialect in China and its characteristics]. Minority Languages in China 4, 69.
• Johanson, Lars (2021). Turkic. Cambridge: Cambridge University Press.
• Judaxin, Konstantin K. (1985). Kirgizsko-russkij slovar’ 1 [Kirghiz-Russian dictionary 1]. Frunze.
• Junusaliev, Bolot M. (1971). Kïrgïz dialektologiyasï [Kirghiz dialectology]. Frunze: Mekpet Publishing House.
• Kasapoğlu Çengel, Hülya (2005). Kırgız Türkçesi grameri. Ses ve şekil bilgisi [Kirgiz grammar. Phonetics and morphology]. Ankara: Akçağ Basım Publication.
• Mukambaev, Zeembai (2009). Kyrgyz tilinin dialektologijalyk sözdügü [Dialect dictionary of Kirghiz]. Frunze: Ilim Publishing House.
• Sartbaev, Kalkabay K. & Kudaybergenov, Sarı̈bay & Akmatov, Toktosun K. et al. (1980). Kïrγïz adabiy tiliniŋ grammatikasï [Grammar of the Kirghiz literary language]. Frunze: Ilim Publishing House.
• Sı̈dı̈kova, Tolgonai (20132). Kyrgyz tilinin dialektologijasy [Dialectology of the Kirghiz language]. Bishkek: I. Arabaev Kyrgyz State University Publishing House.
• Washington, Jonathan (2019). An investigation of the articulatory correlates of vowel anteriority in Kazakh, Kirghiz, and Turkish using ultrasound tongue imaging. University of Washington Working Papers 25/1. Article 24. Available at: https://repository.upenn.edu/pwpl/vol25/iss1/24
• Yishake, Cai Fu Ding & Wu, Heping (2019). Jı́ěrjı́sı̄ yǔ yı̄nsù xı̀tǒ ng fēnxı̄. [Analysis of Kirghiz phonemesystem]. Journal of Language and Literature Studies 6, 87–94.
• Yishake, Ca Fu Ding & Wang, Manling & Maiyituohuo, Mariya & Ma, Shaoqing (2022). On the phonetic features of the southern Kirghiz dialect in China. Turkic Languages 26, 8–30.